Morgunblaðið - 01.12.1990, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ LAUGAKDAGUR li DESEMBER 1990
GULLFALLEGIR
PELSAR
MJÖG GOTT VERÐ
GREIÐSLUSKILMÁLAR
Enn af skoðana-
könnun um álver
Safalinn, Laugavegi 25, 2. hæð. Sími 17311
15% AFSLÁTTUR
AF BAÐINNRÉTTINGUM
hafi pöntun veriö stnöfest fyrir 15. þ.m.
Opið í dag frá kl. 9-18
og á morgun frá kl. 14-16
eftir Gunnhiug
Júlíusson
Stefán Ólafsson, forstöðumaður
Félagsvísindastofnunar Háskólans,
ritar grein í Morgunblaðið þann 15.
nóvember sl. þar sem hann fjallar
nokkuð um grein þá sem undirritað-
ur skrifaði um fyrir nokkru um
skoðanakönnun þá sem Félags-
vísindastofnun framkvæmdi fyrir
iðnaðarráðuneytið sl. haust. í henni
var fjallað um skoðanakönnunina,
þar sem kannað var viðhorf þjóðar-
innar til byggingar álvers og stað-
setningar þess svo og túlkun niður-
staðna. Ég sé ástæðu til að fjalla
um nokkur atriði í grein Stefáns.
Af dylgjum
Stefán lætur liggja að því að
undirritaður hafi verið með dylgjur
um að iðnaðarráðuneytið hafi pant-
að ákveðnar niðurstöður frá Fé-
lagsvísindastofnun. Þessu vísa ég
alfarið á bug og getur hver sem
er gluggað í fyrri grein mína frá
17. okt., en þar stendur:
„Skoðanakönnun þessi var pönt-
uð af iðnaðarráðuneytinu og fram-
kvæmd af Félagsvísindastofnun".
Stefán segir síðan sjálfur að
könnunin hafi verið framkvæmd að
ósk ráðuneytisins. Á því að panta
verk eða óska eftir að það sé unnið
er enginn munur og falla því ásak-
anir um dylgjur um sjálft sig.
1. DES. 1990
Við vekjum athygli á að frá og með deginum í dag hefur
okkur verið falið STEINWAY & SONS umboðið á íslandi.
Við munum kappkosta að hafa STEINWAY & SONS
hljóðfæri fyrirliggjandi í verslun okkar og höfum nú þegar
fengið flygil og píanó sem viðskiptavinir geta skoðað og
reynt á staðnum.
Komið og kynnist þessum rómuðu hljóðfærum af eigin
raun.
LÉIFSH. MAGNÚSSONAR
GULLTEIGI 6 • 105 REYKJAVÍK • SÍMI 91 - 688611
Hitt væri áhugavert að fá upp-
lýst hver samdi spurningarnar af
þeirri ástæðu að af sex spurningum
sem lagðar eru fram, þá er í þrem-
ur þeirra gengið út frá að álver sé
staðsett á Keilisnesi og spurt um
afstöðu til byggingar þess þar út
frá mismunandi forsendum. Hins
vegar er einungis í einni spurningu
leitað sérstaklega eftir afstöðu að-
spurðra gagnvart byggingu álvers
úti á landsbyggðinni út frá ákveðn-
um forsendum.
Um framkvæmd og áreiðan-
leika skoðanakannana
Þrennt er afgerandi um hve
marktækar niðurstöður úr skoðana-
könnunum eru. Stærð úrtaksins,
samsetning þess og svörunarhlut-
fall þeirra sem í úrtakinu lenda.
Hér verður nokkuð fjallað um þessi
atriði út frá nefndri skoðanakönn-
un.
Hvað stærðina varðar þá verður
stærð úrtaksins að vera yfir
ákveðnum lágmarksmörkum (hér-
lendis hefur lágmark oft verið sett
við 600 rnanns) en hins vegar er
það ekki rétt að stærri úrtök séu
alltaf betri en minni. Ég gerði ekki
athugasemd við þá úrtaksstærð
sem var í umræddri skoðanakönnun
og tók sérstaklega fram að minni
úrtök séu oft marktækari en mjög
stór vegna meiri svörunar sé vel
að þeim staðið að öðru leyti.
Samsetning úrtaksins skiptir
miklu máli, og hvað þann þátt varð-
ar þá hefur Félagsvísindastofnun
sýnt virðingarvert fordæmi um að
velja ætíð úrtak eftir þjóðskrá en
ekki eftir símaskrá eins og tíðkast
hjá ýmsum öðrum. Ég er hins veg-
ar ekki sammála Stefáni um að það
sem mestu máli skiptir sé á hvern
hátt sá hópur sem svari endur-
spegli þjóðina, heldur vega allir
fyrrgreindra þátta þungt, þ.e.a.s.
stærð, samsetning og svörun. Hver
og einn þeirra verður að uppfylla
lágmarkskröfur til að niðurstöðurn-
ar séu marktækar. Ef einn hlekkinn
brestur er keðjan gagnslaus. Því
skiptir svörunarhlutfallið (hve
margir af úrtakinu svara) ekki
minna máli en samsetningin varð-
andi marktækni niðurstaðnanna.
Svo ég setji fram dálítið öfgakennt
dæmi þá getur skipting svarenda
verið í mjög áþekkum hlutföllum
og samsetning þjóðarinnar, en svör-
unin verið t.d. 30%. Eru niðurstöð-
urnar þá_ marktækar? *Hver eru
mörkin? Ég spurði í grein minni
hver sé lágmarkssvörun úr úrtaki
til að niðurstaðan sé marktæk.
Þeirri spurningu hefur ekki verið
svarað.
Um niðurstöður og
túlkun þeirra
í fyrri grein minni setti ég 80%
svörun sem viðmiðun um hvort nið-
urstöður skoðanakönnunar væru
marktækar eða ekki. Það er í sjálfu
sér ekki rétt að fullyrða að sú stærð
sé hin eina og absolúta. Það breyt-
ir hins vegar ekki því að svörun sem
liggur I kringum 70% er lægri en
svo að á henni sé hægt að byggja
óyggjandi niðurstöður. Hún gefur
til kynna ákveðnar líkur en felur
ekki í sér forsendur fyrir óumdeilan-
legri fullyrðingu. Því get ég ekki
samþykkt að meginforsenda fyrir
gagnrýni minni sé röng því menn-
vita ekkert um afstöðu þeirra sem
ekki svara. Þeim mun stærri hópur
sem það er þeim mun marklausara
er að alhæfa skoðanir svarenda
• LITAVER • LITAVER • LITAVER • LITAVER •
SOMvlE^p^
Á STI6AHÚS

• LITAVER • LITAVER • LITAVER • LITAVER •
Gunnlaugur Júlíusson
„Það er á engan hátt
Félagsvísindastofnun
til framdráttar að
hennar nafn sé límt sem
sönnunargagn á full-
yrðingar sem ekki er
fótur fyrir.“
yfir þann hluta hópsins sem ekki
svarar.
Stefán segist ekki getað svarað
fyrir einstök skrif og fyrirsagnir í
blöðum, enda ekki til þess ætiast.
Á hinn bóginn ber hann ábyrgð á
því hvernig niðurstöður könnunar-
innar eru settar fram í skýrslu Fé-
lagsvísindastofnunar. Því er full
ástæða til að beina sérstakri at-
hygli að því sem Stefán segir í
síðari hluta greinar sinnar um nið-
urstöður úr sundurgreiningu niður-
staðna í undirhópa. Þar kemur fram
að:
„Sundurgreining niðurstaðna
reynir vissulega á öryggi niður-
staðna, og þegar komið er niður
fyrir 40—50 manna hópa er einung-
is ástæða til að nota einstakar nið-
urstöður sem grófar vísbendingar."
Ég er Stefáni mjög sammála um
þetta atriði, og vakti á því sérstaka
athygli í fyrri grein minni. í fram-
haldi af því er eðlilegt að spyija
af hveiju voru ekki settir fram slíkir
fyrirvarar í skýrslu Félagsvísinda-
stofnunar þegar hún kom út m.a.
með hliðsjón af því á hvern hátt
niðurstöðurnar voru túlkaðar í fjöl-
miðlum. Því er ekki gefinn gæða-
fiokkun á hin ýmsu svör eins og til
dæmis hvaða niðurstöður mætti
nota með miklu öryggi sem mark-
tæka fyrir heildina, hveijar gæfu
ákveðnar vísbendingar og af hvaða
svörum verður að fara mjög varlega
í að draga ályktanir. Hér er um
mjög mikilvægt atriði að ræða
þannig að ekki sé gefið undir fótinn
með að gefa niðurstöðunum meiri
vigt en þeim ber í raun og veru
með því að minnast ekki á neina
fyrirvara. Það er á engan háti Fé-
lagsvísindastofnun til framdráttar
að hennar nafn sé límt sem sönnun-
argagn á fullyrðingar sem ekki er
fótur fyrir og væri hennar vegur
meiri ef hún setti fram fyrirvara
um túlkun niðurstaðna þar sem slíkt
á við. Ekki síst á þetta við um skoð-
anakannanir sem varða svo stór,
afdrifarík og vandmeðfarin mál eins
og byggingu risastórs álvers á ís-
landi og staðsetningu þess. Við
slíkar aðstæður ætti Félagsvísinda-
stofnun að vekja athygli á öllum
þeim fyrirvörum sem verður að
gera gagnvart túlkun niðurstaðna,
þannig að hinum faglega þætti sé
gefin sú vigt sem honum ber. Á
hvem hátt niðurstöður skoðana-
könnunarinnar voru notaðar af
stjómmálamönnum og hagsmuna-
aðilum gaf glöggt til kynna hve
mikilvægt var að geta veifað slíkum
pappírum. Þar var hvergi getið um
fyrirvara eða að rétt væri að fara
varlega í að draga ályktanir.
Höfundur er hagfræðingur í
landbúnaðarráðuneytinu.