Morgunblaðið - 08.12.1990, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. DESEMBER 1990
Fram fyrir skjöldu
Gripið niður í ævisögu Hermanns Jónassonar forsætisráðherra
eftir Indriða G. Þorsteinsson
ÞESSA dagana er að koma út Fram fyrir skjöldu, ævisaga
Hermanns Jónassonar, fyrrum forsætisráðherra, eftir Ind-
riða G. Þorsteinsson, en útgefandi er bókaútgáfan Reyk-
holt. Bókin spannar árin frá fæðingu Hermanns 1896 fram
til 1939 þegar heimsstyijöldin síðari er yfirvofandi og
Hermann er orðinn forsætisráðherra öðru sinni. Morgun-
blaðið hefur fengið heimild höfundar og útgefanda til að
birta glefsur úr þremur köflum bókarinnar.
Vigdís og Hermann Jónasson á lögreglustjóraárunum.
Fyrst er gripið niður í bókina
þar sem segir frá glímu-
kappanum Hermanni Jón-
assyni.
Hermann skrifaði eina bók, Glím-
ur, sem kom út 1922 þegar hann
var við lögfræðinám í háskólanum.
Á þessum tíma tók hann íþróttina
mjög alvarlega, enda voru þetta ár
glímunnar á Islándi með sama hætti
og fótboltinn í dag. Að loknu stúd-
entsprófi byijaði hann, haustið
1920, að æfa glímu af krafti. Hann
var þá tæpra tuttugu og fjögurra
ára gamall og stefndi að því að ná
árangri í kappglímu um Ármanns-
skjöldinn 1. febrúar 1921. Þar
glímdi hann til úrslita við Tryggva
Gunnarsson, og fór svo að lokum
að Tryggvi vann eftir harða og tví-
sýna keppni. Keppt var um nýjan
skjöld og silfurbikar. Skjöldurinn
fór til vinningshafans, en bikarinn
til þess sem best glímdi. Hermann
hreppti bikarinn. Stóð ekki á fram-
förum hjá honum í greininni strax
og hann gaf sér tíma til æfinga.
Þeir sem glímdu við Hermann á
þessum árum telja hann eftirminni-
legan keppanda. Þeir hafa lýst hon-
um sem glæsilegum glímumanni og
hraustmenni. Fyrir utan að æfa
glímu stundaði hann ýmsar aðrar
æfingar til að auka sér þol. Frí-
mann Helgason lýsir æfingum Her-
manns í bókinni Keppnismenn: „Á
æfíngum fylgdist hann vel með því
hve margar byltur hann fékk, og
hvaða brögð það voru sem menn
notuðu helst á hann, og hvaða brögð
þeirra voru hættulegust. Hann var
ekkert hörundsár fyrir því að falla
fyrir mótheija á æfíngu. Það var
fremur að hann gerði lítið til að
veijast. Hann mun heldur hafa tek-
ið og æft brögð sín á þeim sem
veikari voru, og lá þá jafnframt
fyrir þeim er þeir lögðu á hann
brögð. Vegna þessa áttu mótheijar
hans erfiðara með að átta sig á
styrkleika hans, þegar til glímunnar
kom. Hann hugsaði glímuna mjög
nákvæmlega og leitaði að veilum í
vörnum manna. Notfærði hann sér
þær vægðarlaust, þegar til úrslita
kom á glímuvelli. Hann átti það til
að fínna sínar eigin aðferðir við
beitingu bragða eins og t.d. krækju.
Hana lagði hann á.með sérstökum
hætti, og ef honum tókst að ná
manninum í bragðið, þá var hann
þar yfirleitt í sjálfheldu.“
Öllum hefur borið saman um að
það hafí verið gott að glíma við
Hermann. Ekki var mikið um hefð-
bundin glímumót.^ Keppt var í
Skjaldarglímu og Íslandsglímu og
er þá upptalið fyrir utan skipulegar
bændaglímur, sem voru hluti af
æfingum, m.a. í Ármanni, og gat
þar verið um að ræða hreinar kapp-
glímur. Íslandsglíman árið 1921 var
háð í júnímánuði. Þar felldi Her-
mann alla keppinauta sína og varð
Glímukóngur Islands. Sagði í frétt
af glímunni, en töluvert var um
hana skrifað vegna þess að hún
þótti heldur harðskeytt, að Her-
mann væri glímumaður góður,
stæltur, þolinn, fímur og þrekmikill.
Á þessu ári var skammt stórra
högga á milli í glímunni, því Krist-
ján tíundi kom í heimsókn og sam-
kvæmt venju var efnt til glímusýn-
ingar honum og fríðu föruneyti
hans til heiðurs og skemmtunar.
Til konungsglímu var boðið nokkr-
um bestu glímumönnum landsins
og vai- Glímukóngur íslands að
sjálfsögðu í þeim hópi. Það fór svo
að Hermann felldi alla kegpinauta
sína í konungsglímunni. Áður en
glíman hófst tilkynnti konungur að
hann myndi gefa bikar sem afhenda
ætti besta glímumanninum. Flestir
bjuggust við að Hermann hlyti kon-
ungsbikarinn. Ekki varð þó af þvi.
Konungur afhenti bikarinn þeim,
sem að mati dómnefndnar hafði
sýnt fegursta glímu, en það var
Guðmundur Kr. Guðmundsson,
kunnur glímumaður og þekktur fyr-
ir fallegar glímur.
Þessi skipan mála féll Hermanni
illa, enda vissi hann ekki, eða aðrir
sem þátt tóku í glímunni, að nein
sérstök skilyrði hefðu verið sett um
glímukeppnina, og var talið víst að
venjuleg stigaregla vinningafjölda
gilti. Hafði því verið lýst yfír fyrir
keppnina að úrslitadómi réði vinn-
ingafjöldi, þó því aðeins að glíman
væri lýtalaus. Konungsglíman hafði
verið mjög góð þegar á heildina var
litið og Hermann hafði ekki fengið
eina einustu áminningu. Hann gat
því ekki skilið hvetju þetta sætti.
En þetta varð að vera svona og
engan ágreining unnt að gera, enda
ekki hægt að fá að sjá neinar regl-
ur eða fyrirmæli, sem dómnefndinni
hefðu verið sett. Vöktu úrslitin mik-
ið umtal. Stuttu síðar ákvað stjóm
ÍSÍ að afhenda Hermanni silfurbik-
ar. Á hann er letrað: Sigurvegari í
konungsglímunni á Þingvöllum
1921. En teningnum var kastað
hvað glímuna og Hermann snerti.
Hann mun ekki hafa stundað glímu-
æfingar að konungsglímunni lok-
inni og skildi að fullu og öllu við
glímuna sem keppnisgrein þetta
sumar.
Síðar segir í þessum kafla
Undarlega kemur fyrir sjónir, að
Hermann skuli hafa hætt að glíma
þótt hann yrði fyrir ósanngimi.
Hann vissi að margra manna ráð
gefast misjafnlega og ekki alltaf
drengskapar von úr hópnum. Hann
hafði unnið sínar glímur án víta og
þurfti hvorki dómnefndir né aðra
til að segja sér annað. Hann sagði
Steingrími syni sínum, að hann
hefði sannfærst um að óheiðarlega
hefði verið staðið að dómgæslu á
Þingvöllum. Á æfingu í Ármanni
fyrir keppnina hafði hann óvart
heyrt á tal tveggja framámanna í
glímunni, þar sem þeir voru að tala
um, að það yrði að koma í veg fyr-
ir að þessi „Norðlendingur" ynni á
Þingvöllum. Vitað var að mikill ríg-
ur var á milli Norðlendinga og
Sunnlendinga í glímu. Hermanni
var að sjálfsögðu kappsmál að vinna
í glímunni. Fyrir hana var aldrei
annað sagt en að sá teldist sigur-
vegari, sem legði sína keppinauta
lýtalaust. Það gerði Hermann án
þess að falla nokkru sinni á hné.
Hann sagði Steingrími, að hann
kenndi alls ekki glímumönnunum
um hvemig fór, heldur forystu-
mönnunum í félaginu. Hann sagði
einnig að hann hefði ekki haft skap
til að æfa með þessum mönnum
eftir þetta.
Þótt svo snemma skildi með Her-
manni og glímunni sem raun ber
vithi um losnaði hann seint við þau
kynni, sem hann hafði haft af henni,
svo frækilega hafði hann greypt
nafn sitt á spjöld glímusögunnar.
Sjálfur hélt hann við margháttuðum
íþróttum sínum eftir því sem tæki-
færi gáfust, en almenningur sleppti
honum ekki við glímutitilinn. Var
löngum til glímunnar vitnað, eftir
að út í stjórnmálin var komið, enda
handhægt að vitna til fangbragða
í pólitískum skrifum. Af andstæð-
ingum var hann oft nefndur Her-
mann glímukappi. Og löngu seinna,
tæpum tuttugu árum síðar, var ort
um - forsætisráðherra landsins í
Spegilinn: „Fram þurfamenn í þessu
landi, / er þekkið Hermanns glímu-
tök“. Það var ekki einungis á Is-
landi sem glímuhugtakið fylgdi
Hermanni. Þegar hann myndaði síð-
ustu ríkisstjórn sína árið 1956 birt-
ist frétt um stjórnarmyndunina í
fréttavikuritinu Time. Þar var for-
sætisráðherra nýju stjórnarinnar
nefndur: Hermann (The Wrestler)
Jónasson.
/ sögulegum alþingiskosnirtgum
1934 urðu þau úrslit óvæntust að
í hörðum slag á Ströndum felldi
Hermann Jónasson fyrrum foringja
Framsóknarflokksins og forsætis-
ráðherra, Tryggva Þórhallsson, sem
fór nú fram fyrir Bændaflokkinn
svo sem frægt er. Upp úr því varð
Hermann forsætisráðherra í fyrsta
sinn eins og hér segir frá:
Tuttugu og fimm þingmenn voru
ekki alveg nægilegur meirihluti á
þingi. Væntanlegir stjórnarflokkar
höfðu aðeins meirihluta í efri deild
og í sameinuðu þingi. Ásgeir Ás-
geirsson gat ráðið úrslitum í neðri
deild, en hann hafði náð kjöri í
Vestur-ísafjarðarsýslu. Þótt kosn-
ingarnar færu fram 24. júní urðu
endanleg úrslit ekki kunn fyrr en
landskjörstjóm hafði úrskurðað um
uppbótarsæti um miðjan júlí. Mið-
stjórnir flokkanna tveggja kusu
engu að síður viðræðunefndir fljót-
lega eftir kosningarnar, en frestuðu
að kveðja þingmenn flokkanna sam-
an fyrr en úthlutun uppbótarsæta
lægi fyrir.
Jónas frá Hriflu hafði verið fyrir-
ferðarmikill samkvæmt venju í
kosningahríðinni. Nú tók hann til
óspilltra málanna að hefja undir-
búning stjórnarsamstarfsins og
hafði sér til fulltingis Hermann Jón-
asson, sigurvegarann af Ströndum,
Eystein Jónsson, Sigurð Kristinsson
og Jón Árnason í viðræðum við
Alþýðuflokkinn. Þessir menn allir
stefndu eindregið að því að fram-
sóknarmenn mynduðu stjórn með
Alþýðuflokknum, einkum bæjarrad-
ikalarnir hans Jónasar frá Hriflu,
þeir Hermann Jónasson og Eysteinn
Jónsson. En þeir mættu óvæntri
hindrun. Forysta Alþýðuflokksins
sætti sig ekki við að Jónas frá Hriflu
yrði forsætisráðherra, sem sam-
kvæmt öllum venjum átti að vera
sjálfsagt mál. Telja verður að Héð-
inn Valdimarsson hafí verið helsti
andstæðingur þess að Jónas yrði
ráðherra í stjórninni. Og það varð
til að æsa Jónas enn meira, að fram
kom sú hugmynd frá Alþýðuflokkn-
um að Ásgeir Ásgeirsson yrði þriðji
maður í samstarfínu.
Tillögu sína rökstuddi forysta
Alþýðuflokksins með því að utan-
flokkamaður í þriggja manna stjórn
skapaði meira jafnræði á milli
Framsóknarflokks og Alþýðu-
flokks. í samningum um fjölda ráð-
herra gerðu framsóknarmenn hins
vegar alla tíð ráð fyrir því, að vegna
meiri þingstyrks hefðu þeir tvo en
Alþýðuflokkurinn einn. Það fannst
mörgum alþýðuflokksmanni næsta
ósvífíð, og vísuðu í því efni til at-
kvæða í þingkosningunum. Á þess-
um tíma töluðu menn eins og Héð-
inn Valdimarsson mikið um frekju
Framsóknar og þó einkum Jónasar
frá Hriflu, sem átti vegna skapgerð-
argalla að veraósamvinnuhæfur.
Það var alveg andstætt öllum
viðteknum venjum í viðræðum milli
flokka um stjómarmyndun, að ann-
ar fiokkur vildi fá því ráðið hveija
hinn flokkurinn valdi til ráðherra-
starfa. Tillagan um Ásgeir Ásgeirs-
son í stjórnina hefur eflaust verið
sett fram til að bæta samningsað-
stöðu Alþýðuflokksins gagnvart
ráðherradómi Jónasar. Héðinn taldi
ætíð Jónas frá Hriflu einhvern
mesta og versta íhaldsmann lands-
ins. Forysta Alþýðuflokksins hélt
því jafnframt fram, að með einn
mann í þriggja manna stjórn, að
viðbættu ráðríki Jónasar, yrði Al-
þýðuflokkurinn í vonlausri stöðu í
ríkisstjórninni. Honum yrði aðeins
ætlað að dansa með eins og streng-
brúða.
Eftir að andstaðan við Jónas frá
Hriflu var orðin ljós, og að því er
virtist óyfirstíganleg, munu Jónas
og samninganefndin hafa talið, að
Alþýðuflokkurinn væri reiðubúinn
til að láta stranda á ráðherrastóln-
um. Sjálfsagt þótti að forsætisráð-
herra yrði frá stærri flokknum á
þingi. Var því ekki heldur mótmælt
af Alþýðuflokknum. Samningar um
málefni gengu fljótt og vel fyrir
sig, enda hafði fullgerður samning-
ur að mestu beðið frá því haustið
áður, þegar gengið var frá sam-
starfí við Alþýðuflokkinn, sem náði
ekki fram þá vegna andstöðu Jóns
í Stóradal og Hannesar frá
Hvammstanga.
Hinn 18. júlí hélt miðstjórn
Framsóknarflokksins fund til að
velja forsætisráðherraefni flokks-
ins. Kosið var skriflegri kosningu.
Þingmenn tóku ekki þátt í henni.
Þeir höfðu áður valið Jónas frá
Hriflu með miklum meirihluta, eða
tíu atkvæðum. Sjálfur greiddi Jónas
Hermanni Jónassyni atkvæði á
þingfundinum ásamt fjórum öðrum
þingmönnum. Viðstaddir miðstjórn-
armenn greiddu allir Jónasi at-
kvæði, sextán að tölu. Á fundi í
þingflokknum daginn eftir var bók-
að:
„Jónas Jónsson skýrði frá viðtali
er fram hafði farið á milli samning-
anefnda flokkanna þá um daginn.
Lýsti Jónas Jónsson því yfir að
hann treysti sér ekki til að verða
við ósk flokksins um að mynda ráð-
uneyti og stakk upp á því að flokk-
urinn tilnefndi annan mann til þess
starfs. Var þá samþykkt að ganga
til kosninga á ráðherraefni flokks-
ins á ný og fékk Hermann Jónasson
tólf atkvæði, Eysteinn Jónsson eitt,
Jón Ámason eitt og einn seðill var
auður. Því næst var samþykkt að
ganga til kosninga á öðru ráðherra-
efni flokksins og fór hún þannig
að Eysteinn Jónsson hlaut tíu at-
kvæði, Vilhjálmur Þór eitt, Bjarni
Ásgeirsson eitt, Steingrímur Stein-
þórsson eitt og tveir seðlar voru
auðir."
Þrátt fyrir andóf Alþýðuflokksins
Hermann Jónasson við störf í stjórnarráðinu.