Morgunblaðið - 12.12.1990, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 12. DESEMBER 1990
Jón Óttar skýrir
__________Bækur_______________
Björn Bjarnason
A bak við a'vintýrið
Höfundur: Jón Óttar Ragnars-
son.
Utgefandi: Iðunn, Reykjavík
1990.
211 blaðsíður með ljósmyndum.
Undanfarin ár hefur það tíðkast,
að einstaklingar sem staðið hafa í
stórræðum í fjölmiðlum eða fjár-
máium hafa ritað bækur að loknum
þáttaskilum á ferli sínum og gert
upp við ákveðna stóratburði og ein-
staklinga sem þeim tengjast. Árið
1986 gaf Helgi Magnússon, endur-
skoðandi og ritstjóri, út bók um
Hafskipsmálið. 1988 kom út bók
eftir Ingva Hrafn Jónsson, fyrrum
fréttastjóra á ríkissjónvarpinu, þar
sem hann lýsti fréttastjórastörfum
sínum og brotthvarfi frá sjónvarp-
ipu. Nú kemur út bók eftir Jón
Óttar Ragnarsson, fyrrum sjón-
varpsstjóra og einn af aðaleigend-
um Stöðvar 2, þar sem hann segir
frá aðdraganda þess að sjónvarps-
stöðin var stofnuð, fyrstu starfs-
árum hennar og eigendaskiptunum.
Þótt fæðing og fyrstu spor Stöðv-
ar 2 séu kjarninn í bók Jóns Óttars
er hún að öðrum þræði sjálfsævi-
saga. Hann lýsir æsku sinni og
uppvaxtarárum og • staldrar við
kynni sín af konum, en hann á nú
þijú hjónabönd að baki.
Jón Óttar hefur tvinnað einkalíf
sitt og opinbert líf saman með þeim
hætti, að fáir samtímamanna feta
í fótspor hans. Þegar hann kvænt-
ist í þriðja sinn, fékk hann einkabíl-'
stjóra Jóns Baldvins Hannibalsson-
ar utanríkisráðherra, Kristin T.
Haraldsson, til að skipuleggja brúð-
kaupið. „Kristinn fékk þá ágætu
hugmynd að sviðsetja brúðkaup
uppi í Skíðaskála og tókst að gera
allt ævintýrið að eins konar auglýs-
ingaherferð fyrir Stöð 2 í leiðinni,"
segir Jón Óttar. Hann lýsir því einn-
ig hvernig eigendur og forráðamenn
Stöðvar 2 komust að þeirri niður-
stöðu, að ekki væri sérstaklega
hagstætt fyrir hagsmuni þeirra eða
fyrirtækisins að bjóða viðsemjend-
um eða viðskiptavinum í laxveiði,
jafnvel þótt Steingrímur Hermanns-
son forsætisráðherra virðist jafnan
hafa gert svo lítið að vera þar einn-
ig við veiðar á sama tíma. I stað
laxveiða vildi Jón Óttar gleðja gesti
sína og viðmælendur með því að
bjóða þeim í sumarbústað sinn eða
fjölskyldur sinnar og réðst þess
vegna í mikiar endurbætur þar í
þágu Stöðvar 2 og fyrir reikning
hennar. Á meðan á Stöðvar-ævin-
týrinu stóð var Jón Óttar í því af
lífi og sál, ástir hans og eignir
tengdust stöðinni eins og allt annað.
Lesandinn hlýtur að hrífast af
áræði þeirra Jóns Óttars og Hans
Kristjáns Árnasonar þegar þeir
ásamst Eyjólfi K. Siguijónssyni
endurskoðanda -ráðast í að stofna
einkasjónvarpsstöð. Réttilega er
bent á að öflugir aðilar höfðu sam-
einast um fyrirtækið Isfilm hf. „Það
eina jákvæða við stofnun Isfilm var
að samstarf Sjálfstæðis- og Fram-
sóknarflokksins var forsenda þess
að útvarpslögin voru samþykkt,"
segir Jón Óttar en þeir Hans Krist-
ján óttuðust í árslok 1984, að vegna
samkeppni við ísfilm væru sáralitlar
líkur á að þeir fengju nokkru sinni
tækifæri til að reisa fyrstu einka-
sjónvarpsstöðina á íslandi. Vegna
þess að þeir voru tveir einstaklingar
sem börðust fyrir áhugamáli sínu
af ósérhlífni og eldmóði tókst þeim
Jóni Óttari og Hans Kristjáni að
stofna Stöð 2 á meðan hinir stóru
sína hlið
eigendur ísfilm veltu málum fyrir
sér, misstu frumkvæðið og klofnuðu
með þeim afleiðingum að nú hefur
félagið verið lýst gjaldþrota.
Frásögn Jóns Ottars ber hins
vegar með sér að stofnendur Stöðv-
ar 2 hefðu mátt staldra oftar við
bæði til að meta eigin gerðir og
einnig til að leggja á ráðin um
framtíðina. Hraðinn á öllu var gífur-
legur. Fjármálalegar ákvarðanir
voru teknar án þess að áætlanir
lægju fyrir og upplýsingar um fjár-
hagslega stöðu voru óljósar. Raunar
gerir Jón Óttar aldrei glögga grein
fyrir fjármálahlið Stöðvar 2. Þeir
félagar lögðu þó af stað með 5
milljóna króna hlutafé og mikið
lánstraust í Verslunarbankanum
eftir að hafa verið hafnað í Iðnaðar-
bankanum. í sviptingunum við eig-
endaskiptin var rætt um að auka
þyrfti hlutaféð í 800 milljónir, sem
gefur vísbendingu um stöðu fyrir-
tækisins en rætt hefur verið um að
skuldir þess hafi verið orðnar tölu-
vert á annan milljarð, þegar við-
skiptabankanum varð nóg boðið.
Á öllum stigum málsins eru þeir
félagar á höttunum eftir samvinnu
við útlendinga. Reyna þeir fyrir sér
víða um lönd meðal annars í Sov-
étríkjunUm. Má skilja frásögnina á
þann veg, að oftar en einu sinni'
hafí aðeins vantað herslumuninn til
að koma á mikilvægum alþjóðlegum
samböndum eða til að tryggt væri,
að útlend fyrirtæki legðu fé í Stöð
2. Alltaf gerðist þó eitthvað sem
hindraði að áform þeirra félaga
næðu fram að ganga. Oftast eru
ástæðurnar næsta óljósar og hlýtur
að hvarfla að lesandanum að von-
irnar um samvinnu hafi verið
byggðar á of mikilli bjartsýni. Seg-
ir Jón Óttar þó afdráttarlaust að
Iokatilraunin til að ná í erlent
áhættufjármagn hafi misheppnast
[1KAUPSTAÐUR
ÍMJÓDD
ffíújíi í|pj
JsJ mij
Jón Óttar Ragnarsson
vegna þess að Stöð 2 hafi verið
rægð við forráðamenn NBC-sjón-
varpsfyrirtækisins bandaríska og
hafi Arnar Páll Hauksson, frétta-
maður á Ríkisútvarpinu, í slagtogi
við Jón Ólafsson í Skífunni átt þar
hlut að máli. Finnst mérþetta alvar-
legasta ásökunin í bókinni.
Bók þessi lýsir sviptingunum í
kringum Stöð 2 frá sjónarhóli Jóns
Óttars Ragnarssonar. Hún segir
hins vegar ekki söguna alla. Mér
fínnst Jón Óttar almennt tala af
velvild og hlýhug um samstarfsfólk
sitt. Hann lýsir eiginkonum sínum
og vinkonum af nærgætni og hrifn-
ingu. Bókin er lipurlega skrifuð og
auðlæsileg. Frágangur af hálfu út-
gefanda hefði mátt vera betri svo
sem með efnisyfirliti og nafna- og
atriðisorðaskrá. Á nokkrum stöðum
er sagt að „sjá sína sæng út-
breidda" en rétt mál er að „sjá sína
sæng uppreidda".
Þeirra manna sem stóðu að því
að stofna Stöð 2 verður minnst sem
brautryðjenda er börðust af eldleg-
um áhuga og náðu langt á bjart-
sýni og ótrúlega miklu lánstrausti.
í bókarlok segist Jón Óttar vera
því fegnastur að geta horfið af vett-
vangi Stöðvar 2 til annarra og
áhugaverðari starfa. Lesandinn
hlýtur að spyija sjálfan sig að því,
hvar eldhuginn ætli að láta næst
að sér kveða og með hveijum, því
að Jón Óttar sýnist nú standa einn
á vegamótum eftir sjónvarpsævin-
týrið.
Horft inní víðáttuna
___________Bækur__________________
Kjartan Árnason
Njörður P. Njarðvík: Leitin að
fjarskanum. Ljóð, 55 bls.
Iðunn 1990.
Leitin að fjarskanum er kyrrlát
bók. Ljóð hennar eru lygnar djúpar
tjamir — og slík vötn spegla jafnan
best. Orðafar og framsetning ljóð-
anna er hvort tveggja fágað og
agað.
Fyrri hluti bókarinnar ber heitið
Gegnum hugann liggur leiðin. Þijú
fyrstu ljóðin eru ort í minningu
tveggja látinna skálda, þau tvö
fyrstu til Jóns Helgasonar og hið
þriðjatil Snorra Hjartarsonar. Nirði
tekst að laða fram þann andblæ sem
einkennir ljóð Jóns og Snorra — það
fer jafnvel ékki hjá því að maður
heyri rödd Jóns Helgasonar hljóma
undir lestri fyrstu ljóðanna. í Vegin-
um heim er vísað til ljóðs Snorra
Hjartarsonar, Ferðar, þar sem
standa hin fleygu orð „Hver vegur
að heiman/ er vegur heim“. Og í
raun er þetta stefið sem þessi bók
snýst um í einni eða annarri mynd;
það hljómar t.a.m. í Hvenær sem
þú vilt:
Þótt þú farir langt
getur leitin að Ijarskanum
lokað augum þínum
Þú skalt hika við hreyfínguna
en horfa þess í stað
inn í víðáttuna sjálfa
og vita að þú umlykur hana
hvenær sem þú vilt
Ljósið er áberandi afl í þessum
hluta bókarinnar, ljósið sem allir
leita og leita oft langt yfir skammt
því: „I þér er það ljós sem lýsir/
langt inn í dýpstu myrkur// í þér
er sá vega vísir/ er verður oss öllum
styrkur /.../“ (Úr / þér). Ljósið
streymir óhindrað úr hugskoti þínu
þegar skilningur vaknar (Dagarnir
sofa) og birtan opnar nýja sýn:
Hvaðan kemur þessi veika birta
sem vekur augun?
hægt
hikandi
leggst hún á augnalokin
og lýkur upp nýrri veröld
(Birta)
Mörg þeirra Ijóða þar sem ljó-
sið kemur við sögu — og fleiri, t.d.
Steinn („Af rótum hans/ skal hús
þitt rísa“), hafa trúarlegan hljóm
og í bland er bæði að finna heim-
speki og mannspeki í langflestum
ljóðum kaflans. Aðeins eitt ljóð,
Emmaus, er þó beinlínis um trúar-
legt efni; Emmaus var staðurinn
þar sem Jesú birtist lærisveinum
sínum eftir upprisuna — lítið þorp
skammt frá Jerúsalem, einskonar
Hveragerði, enda mun nafnið þýða
„hver“.
Njörður bregður bæði fyrir sig
Njörður P. Njarðvík
bundnu formi og óbundnu í þessum
hluta bókarinnar og lætur hvort-
tveggja að jafnaði vel. Rím verður
ekki ágengt og stuðlun, sem allvíða
er í ljóðum Njarðar, er hógværlega
fram sett og ekki allsráðandi. Að-
eins í Er til — ? fannst mér stuðlun-
in verða full stríð og gera ljóðið
svolítið tilgerðarlegt.
Seinni hluti bókarinnar heitir
Fjörður milli fjalla og er endurbirfur
með breytingum og viðbót úr fyrri
ljóðabók Njarðar, Lestinni til Lund-
ar, sem út kom fyrir 17 árum. Fjörð-
urinn er Skutulsfjörður, bernsku-
slóðir skáldsins: „Eins og vatn í
lófa/ er veröld mín// fjörður milli
fjalla/ fjara sem birtist og hverfur
/.../“ Þar hafa reyndar fleiri verk
hans gerst, / flæðarmálinu sem út
kom í hittifyrra og Dauðamenn frá
1982.
Þótt hér sé á ferð ljóðabálkur er
sérhvert ljóð sjálfstætt. Heildar-
blærinn er engu síður afar sterkur,
enda fylgja ljóðin gangi sólarinnar
frá morgni til nætur og árstíðunum.
Þannig verða öll litbrigði áberandi
skörp og sömuleiðis skil milli ljóss
og skugga. Fjörðurinn á sterk ítök
í skáldinu enda oft persónugerður
í bland við sterkar náttúrumyndir,
hefur kenndir og mannlega eigin-
leika. Myndmál er oft glettilega lif-
andi: „Úti á firðinum/ eru andvaka
fiskar/ þeir ijúfa lögmál/ lofts og
hafs/ með örlítilli snertingu/ upp-
undir þak tilveru sinnar". Síðan
sjást hringirnir berast út yfir Fjörð-
inn, fiskarnir knýja dyra.
Bókin í heild er þannig leit að
veginum heim — ekki aðeins í land-
fræðilegum skilningi heldur er hún
ferð inn á við, inn í djúp sjálfsins.
E.t.v. kann einhverjum að þykja
ljóð Njarðar fáguð og öguð um of.
En á það ber að líta að hér er ekki
rúm fyrir frumkrafta og hráa fram-
setningu, hér ríkja kyrrð og friður
og hugrænar hæðir.