Morgunblaðið - 20.02.1991, Blaðsíða 17

Morgunblaðið - 20.02.1991, Blaðsíða 17
17 MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. FEBRÚAR 1991 MEÐAL ANNARRA ORÐA Fríða eftirNjörð P. Njarðvík Ýmsir urðu til þess að láta í ljós miklar efasemdir, þegar Félag íslenskra bókaútgefenda stofnaði til íslensku bókmenntaverðlaun- anna haustið 1989. Ég hygg að sá efi hafi einkum stafað af tvíþættum ótta. Annars vegar við klíkuskap og brigðulan smekk sem leiddi til þess að ómerkileg bók yrði verð- launuð. Og hins vegar ef til vill ótti við verðlaun yfirleitt. Við erum ekki mikið fyrir það íslendingar að verðlauna fólk eða þakka það sem vel er gert. Okkur virðist standa miklu nær hjarta að setja út á og hafa allt á hornum okkar. En þegar einhveijum tekst vel, ekki síst í listum, þá erum við líkt og hvumsa. Þetta sést vel í umfjöll- un fjölmiðla um bókmenntir. Þar er uppunum sjálfumglöðu tekið fagnandi, þeim sem halda að for- senda ritstarfa sé athyglissýki og að áreynslufyndni jafngildi snjallri hugsun. Og gagnrýnendum virðist oft þykja auðvelt að hæla miðlungs- bókum rækilega, en aftur á móti er líkt og á þá komi stundum vand- ræðasvipur þegar þeir fá verulega góða bók í hendur. Þá er eins og þeim falli þungt að skrifa um slíka bók og telji tormerki á notkun þeirra lýsingarorða er annars leika þeim á tungu. Nú er hins vegar komin tveggja ára reynsla' af íslenskum bók- menntaverðlaununum, og svo vel hefur tekist til að efasemdaraddir hljóta að hljóðna. Verðlaunin gátu tæpast farið betur á stað en í hönd- um Stefáns Harðar Grímssonar fyrir þá margslungnu ljóðabók Yfir heiðíin morgun. Nú var ákveðið að skipta verðlaununum og veita þau bæði fyrir skáldskap og svokallaðar nytjabókmenntir, og var það skyn- samlegt. Dómnefndir hafa greini- lega unnið verk sitt af kostgæfni, þótt sú síðari hljóti að hafa verið í vanda að eiga að úthluta tvennum verðlaunum fyrir bækur af svo ólík- um toga. En nú eru úrslitin kunn, og þau hygg ég að erfitt sé að gagnrýna með rökum. Ritverk Harðar Ágústssonar um íslenska byggingalist eru löngu orðin þjóð- kunn og bók hans um kirkjur í Skálholti er mikill kjörgripur, þótt mig skorti þekkingu til þess að ijalla um hana af faglegu viti. Og enginn getur með sanngirni sagt að annað skáldverk síðasta árs sé betur að verðlaunum komið en sag- an Meðan nóttin líður eftir Fríðu Á. Sigurðardóttur. Oruggt vald á ritlcikni Ég hef fylgst með ritferli Fríðu frá upphafi og með sívaxandi áhuga. Hún fór sér að engu óðs- lega og sendi ekki frá sér fyrstu bók sína fyr en hún var orðin fer- tug, smásagnasafnið Þetta er ekk- ert aivarlegt (1980). Þá þegar var ljóst að Fríða hafði náð öruggu valdi á ritleikni, á hinu kröfuharða formi smásögunnar sem líkist ljóði að því leyti að fáum orðum er ætl- að að spegla mikla víðáttu, einkum þá víðáttu sem býr innra með mönnum. Henni tekst þá þegar að læsa í eitt andartak (því að flestar góðar smásögur gerast í raun á einu andartaki, þótt það geti átt sér aðdraganda), í eina svipstund, þá innsýn sem getur skýrt heila ævi. Ári síðar (1981) kom skáld- sagan Sólin og skugginn, sjúkra- hússaga, sem kannski má segja að sé samfléttuð, tvöföld saga: annars vegar persónuleg barátta aðalsögu- hetjunnar Sigrúnar við sjúkdóm sem hvorki henni sjáifri né læknum tekst að greina, og hins vegar saga sjúkrahússins sjálfs. Sú saga er eins konar smækkuð mynd þjóðfé- lagsins, hvöss ádeila á heilbrigðis- þjónustu þar sem læknum virðist fyrst og fremst í mun að sýna völd sín og áhrif. Á þessu sjúkrahúsi fá sjúklingar litlar bætur meina sinna, og í sögulok kemst Sigrún að þeirri niðurstöðu að hún verði sjálf að takast á við sjúkdóm sinn og ráða bót á honum. Þriðja bók Fríðu er smásagna- safnið Við giuggann (1984). Þar kveður við nokkuð dimmari tón en í fyrri smásögum hennar, og segja má að þemað sé eins konar varnar- leysi þeirra sem ráða ekki gerðum sínum, hvorki kúgarinn né hinn kúgaði. Ætli það sé tilviljun að flestar sögurnar gerast að kvöldi eða nóttu? Bygging sagnanna er ákveðnari og hnitmiðaðri en í fyrra smásgnasafninu, og persónugerð einkar skýr. Hvað verður nú um mig? En þótt þessar þijár fyrstu bæk- ur Fríðu séu vel gerðar eru þær þó engu að síður líkt og undirbún- ingur undir hinar næstu tvær, skáldsögurnar Eins oghafið(1986) og Meðan nóttin líður (1990), sem nú hefur fært höfundi sínum ís- lensku bókmenntaverðlaunin. Eins og hafið er eins konar hópsaga úr íslensku sjávarplássi, sögð frá sjón- arhóli allmargra persóna til skiptis. Viðfangsefni sögunnar er ástin, eða eigum við að segja tilfinningalífið, hið sterka, óhamda tilfínningalíf sem tekur völd af fólki og er eins og hafið: gefandi og eyðandi. Fólk- ið í þessu plássi á líf sitt undir hafinu, er í raun ofurselt gjafmildi þess og ofsa hið ytra og hafróti tilfinninga sinna hið innra. í þess- ari bók er miklu stærri og margsl- ungnari vefur en í fyrri bókum Fríðu. En hún hefur ekki einungis fullt vald á þessari flóknu frásagn- araðferð, heldur verður sjálf að- ferðin til þess að bregða upp furðu yfirgripsmikilli mynd þessa samfé- lags sem greypist í huga lesandans í tilfínningalegri nekt sinni. Það liggur við að maður hugsi sem svo að styrkur þessa fólks sé veikleiki þess og veikleiki þess styrkur þess. Styrkur höfundarins er hins vegar sá að veita engin svör, enda eru þau trúlega engin til. Líf manneskj- unnar byggist ekki á rökfræði. Sams konar tilfinningalegar andstæður ráða ríkjum í hinni magnþrungnu sögu Meðan nóttin líður. En frásagnaraðferðin er allt önnur. Nú er leidd fram hin rót- lausa glæsikona andartaksins í nútímanum sem er ein og sjálfstæð og rekur auglýsingastofu: beinir kröftum sínum að hinu harðfleyga yfirborðslífi. En það breytist þegar dæmist á hana að vaka yfir dauð- vona móður sinni í þijár nætur. Hún hverfur í huganum á vit for- mæðra sinna sem lifðu í hörðu návígi við örlög sín. Þær eiga ekk- ert val en beijast samt fyrir lífi sínu með kostum sínum og brest- um. Þegar móðir þessarar vöku- konu deyr loks, er henni ljóst að hún er ekki rótlaust afkvæmi and- artaksins, heldur rökrétt afleiðing af lífi fyrri kynslóða. Styrkur þeirra og veikleiki hefur alið hana af sér. Og þannig erum við öll: réttborin afkvæmi hins óskiljanlega, órök- rétta en knýjandi lífs fyrri kyn- slóða, getin af göllum þeirra ekki síður en mannkostum, snúinn þátt- ur úr „ættanna kynlega blandi“. Og vökukonan rís upp úr hugrenn- ingum sínum og reynsludraumum hálfgleymdra sagna breytt mann- eskja með nýja spurn á vörum: Hvað verður nú um mig? í raun er frásagnaraðferðin ein- föld þótt hún sýnist flókin af því að ólíkir tímar tvinnast saman. Einmitt sú aðferð er nauðsynleg til að ná því markmiði að sýna teng- ingu manneskjunnar við forfeður og -mæður. Bygging sögunnar er meistaraleg vegna þess hversu vel tekst að tengja hin ólíku tímasvið og ekki síður vegna þess hversu vel hinar eftirminnilegu myndir einstakra atburða fylla heildina. Og svo má ekki gleyma því sem er eitt allra skýrasta höfundarein- kenni Fríðu: hinn meitlaði og tæri stíll laus við alla tilgerð, óbrigðul málbeiting og sú sannfæring að sagan verði sjálf að tala sínu máli. Fríða kann vel þá ströngu list að halda aftur af sér: það er ekki hlut- verk rithöfunda að predika. Ekkert hefur breyst Jón Karlsson, formaður Félags íslenskra bókaútgefenda, sagði réttilega við afhendingu verðlaun- anna, að skáldverk væru ekki sam- in í neinni samkeppni. Rithöfundar eru ekki að keppa við neinn. Það er gott að hafa í huga við afhend- ingu verðlauna. Þau eru einungis til marks um ytri viðurkenningu. Fríða Á. Sigurðardóttir er ekki betri rithöfundur nú en fyrir mán- uði. Skáldsagan Meðan nóttin líður er ekki betri skáldsaga nú en fyrir jól. Það sem er gott við þessi verð- laun, er einungis að nú ætti mörg- um að vera ljóst að Fríða Á. Sigurð- ardóttir er mjög góður rithöfundur. Það hefði mönnum átt að vera ljóst fyrr. Þegar hin ágæta skáldsaga hennar Eins og hafið kom út á sínum tíma, vakti hún enga at- hygli, því miður, og líkt og drukkn- aði í vitund fólks í bókaflóði þess árs, enda er Fríða ekki fjölmiðlaf- rek kona. Það mun ekki koma fyr- ir aftur. Og það er gleðiiegt. Höfundur er rithöfundur og dósent í íslenskum bókmenntum við Háskóla íslands. Listahátíð unglinga í Breiðholtshverfi FÉLAGSMIÐSTÖÐIN Fellahellir gengst fyrir Listahátíð unglinga dagana 18.-23. febrúar nk. Á þessari listahátíð verður leitast við að koma list unglinga á fram- færi en einnig koma starfandi lista- menn og troða upp eða leiðbeina unglingunum á verkstæðum. Unglingarnir hafa lagt nótt við dag við undirbúning: málað á veggi, búið til lágmyndir og skúlptúra, æft leikrit og tónlist og fleira og fleira. Daglega kl. 17.00 verða opin verkstæði þar sem unglingarnir geta kynnst veggjamálun, leirbrennslu, slagverksleik, leikhúsförðun og myndlist. Á kvöldin verða m.a. sýnd atriði frá Jassballettskóla Báru , Dans- skóla Heiðars og nemendur úr Tón- skóla Sjgursveins munu leika. Sjón, Bragi Ólafsson og Magnúx Gezzon lesa úr verkum sínum. Steingrímur Guðmundsson og Maarten van der Valk halda slagverkstónleika og splunkunýtt leikrit „ Hans og Gréta“ verður frumsýnt. Kvöldagskráin er opin öllum aldurshópum. Laugardaginn 23. febrúar, loka- dag hátíðarinnar, verður milyð um að vera og dagskráin sniðin að þörf- um allra fjölskyldunnar. Þá mun brúðuleikhúsið Dúkkukerran sýna ■ ÁTTUNDI rabbfundur Nátt- úrufræðistofu Kópavogs og Nátt- úruverndarfélags Suðvestur- lands verður haldinn fimmtudaginn 21. febrúar nk. og hefst kl. 21.00 í Náttúrufræðistofu Kópavogs, Digranesvegi 12, niðri. Sigmund- ur Einarsson jarðfræðingur, fjallar um nýjustu rannsóknir sínar og Hauks Jóhannessonar, jarðfræð- ings, á hraunum við Hafnarfjörð. Komið hefur í ljós að fleiri hraun frá sögulegum tíma eru á þessu svæði en haldið var. Á laugardaginn kemur verður svo farið vettvangs- ferð á svæðið með Sigmundi. leikritið „ Bangsi" og einnig verða endurflutt helstu dagskráratriði á hátíðinni sem unglingarnir standa að. Þá verður sýning á afrakstri vikunnar og kaffisala. Þessi dagskrá hefst kl. 14.00 en um kvöldið verða rokktónleikar og treður þá upp u.þ.b. tugur unglingahljómsveita. Kvikmyndaklúbburinn verður með kvikmyndahátíð daglega kl. 17.00 mánudag til fimmtudags og sýnir þar valdar myndir. Þá verður sérstakt hátíðaútvarp sent út frá Fellahelli „ Útvarp Frum- an“ og sendir það út á FM 105.9 MHz. (Frcttatilkynning) Bökunarofn BLASTUR-GRILL 36.177,- KJÖLUR hf. J ÁRMÚLA30 S: 678890 - 678091 o III o o III o o III o o o o o o 01l GLÆSILEIKI GAMLATÍMANS Föstudags-og langardagskvöld UM IUÁXlhrUIIRIMlN Undir hattinum eru: Egill ólafsson, Edda Heiðrún Backman, Jóhann Sigurðarson, Asa Hlín Svavarsdóttir og Jóhann G. Jóhannsson. Haukur Morthens og hljómsveit leika fyrir dansi Matseðill: Forréttur: Breyttir tímar; Sjávarréttasúpa full af fiskum hafsins Aðalréttur: Baconfylltur lambainnanlærisvöðvi með rauðvínssósu Eftirréttur: Borgardúett; tvær teg. af ís og ferskir ávextir í sykurkörfu Matargestum boðið uppá fordrykk Borðapantanir í síma 11440 Tökum að okkur: Árshátíðir, erfidrykkjur, afmælisveislur og önnur mannamót. =Q=0=0^Sg^^0=0=0; Q II o III o o III o o III a iii o o

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.