Morgunblaðið - 20.02.1991, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. FEBRÚAR 1991
Hagsmunir Gorbatsjovs
og friðarfrumkvæði
Sovétslj órnarinnar
Lundúnum. The Daily Telegraph.
MIKHAIL S. Gorbatsjov, forseta Sovétríkjanna, voru veitt friðar-
verðlaun Nóbels fyrir að hafa hafnað heimsveldissjónarmiðum
þeim sem einkennt höfðu utanríkisstefnu sovéskra kommúnista.
Hann hafði kallað sovéska innrásarliðið heim frá Afganistan,
gefið Austur-Þjóðveijum frelsi og hafnað stalínismanum í ríkjum
Austur-Evrópu. Almennar efasemdir Um réttmæti þess að sæma
Gorbatsjov Nóbelsverðlaununum kviknuðu hins vegar þegar Rauði
herinn myrti saklausa og óvopnaða borgara í Lettlandi og Lithá-
en. Á Vesturlöndum var kveðinn upp þungur áfellsisdómur yfir
Gorbatsjov. Nú þegar blóðugur landorustur virðast óhjákvæmileg-
ar á vígvöllum Persaflóastríðisins hefur honum gefist kærkomið
tækifæri til að koma fram á alþjóðavettvangi sem maður friðar-
ins og það hefur hann nýtt sér. Með friðaráætlun þeirri sem
hann hefur lagt fyrir Iraka vonast hann til að geta tryggt hags-
muni Sovétríkjanna í Mið-Austurlöndum og styrkt stöðu sína á
heimavelli.
Það kom berlega í ljós á dögun-
um er Douglas Hurd, utanríkis-
ráðherra Bretlands, átti viðræður
við ráðamenn í Saudi-Arabíu og
Egyptalandi hversu veik staða
Sovétríkjanna er orðin í Mið-Aust-
urlöndum. Enginn þeirra prinsa,
forseta og ráðherra sem breski
utanríkisráðherrann ræddi við sá
sérstaka ástæðu til að ræða hlut-
verk Sovétríkjanna í hugsanlegum
viðræðum um leiðir til að tryggja
frið í þessum heimshluta eftir að
Persaflóastyrjöldinni lýkur.
Sérstaða Sovétmanna
Nú, ellefu dögum síðar, er staðan
önnur. Sovétmenn hafa kynnt
hugmyndir um lausn Kúveit-deil-
unnar og Gorbatsjov getur hrósað
happi. Takist honum að fá íraka
til að virða samþykktir Sameinuðu
þjóðanna og kalla herliðið heim
frá Kúveit án nokkurra skilyrða
hefur honum tekist að tryggja ítök
Sovétmanna og sýna heimsbyggð-
inni fram á að óvarlegt sé að líta
svo á að Sovétríkin hafí engu hlut-
verki að gegna lengur í þessum
heimshluta - og jafnvel víðar. Á
því er enginn ef að sovéskir ráða-
menn eru í aðstöðu til að beita
Saddam Hussein íraksforseta
þrýstingi. Vopn sín hefur Saddam
flest fengið frá Sovétríkjunum og
herfetjórnarlist sína hafa írakar
lært af sovéskum hemaðarráð-
gjöfum. Nái einhveijir að koma
vitinu fyrir Saddam eru það helst
Rússar. íranir, sem einnig hafa
sem kunnugt er reynt að miðla
málum í Persaflóastyijöldinni, eru
enn taldir til óvina í írak. Saddam
gæti því tæpast bjargað sér með
því að fallast á tillögur þeirra og
haldið einhverri reisn.
Líkt og í öðíum deilumálum
sem þessu er það undir Saddam
komið hvort takast mun að koma
á friði fyrir botni Persaflóans.
Hann einn getur ákveðið að kalla
liðsaflann heim frá Kúveit. Enn
er ekki vitað, þegar þetta er rit-
að, hvort Irakar telja tillögur Gor-
batsjovs fela í sér nægilegar
tryggingar og fyrstu viðbrögð
bandamanna hafa verið neikvæð.
George Bush Bandaríkjaforseti
lýsti yfír því á blaðamannafundi
í gær að hugmyndir Sovétleiðtog-
ans gengju of skammt.
„Tryggingar“ og „tengingar“
Vítalíj Ignatenko, talsmaður
Gorbatsjovs, sagði tillögur Sovét-
leiðtogans vera tilraun til að leysa
deiluna með pólitískum hætti. Af
hálfu Rússa liggur fyrir að þess
er krafíst að Irakar gefí Kúveit
eftir tafarlaust og án nokkurra
skilyrða. Þetta atriði er síðan
tengt tveimur öðrum sem fela í
sér „tryggingar" af hálfu Sovét-
stjórnarinnar: Nágrönnum íraka
verði ekki gefíð færi á að skipta
landinu upp, þ.e.a.s. landamæri
ríkisins skulu vera óbreytt, og
bandamenn skuldbindi sig til að
ráðast ekki á liðsaflann á leið
hgns frá Kúveit yfír landamærin
til íraks. Þá kveður tillaga Sovét-
manna á um að þess verði ekki
freistað að draga Saddam fyrir
dóm sökum meintra stríðsglæpa
íraka. Loks er gert ráð fyrir því
að „önnur málefni“ svo sem mál-
efni Palestínumanna verði rædd
síðar.
Bretar og Bandaríkjamenn
gætu sætt sig við að landamæri
Iraks héldust óbreytt. Á því er
hins vegar enginn efi að þeir geta
tæpast fellt sig við að Saddam
Hussein verði áfram einvaldur í
írak. Breskir og bandarískir
stjómmálamenn hafa margsinnis
vikið að nauðsyn þess að friðurinn
Míkhaíl S. Gorbatsjov.
verði tryggður þegar styijöldinni
lýkur og stjómvöld í báðum þess-
um ríkjum telja tæpast að það
verði unnt ráði Saddam forseti
enn yfír öflugum herafla í írak.
Þrátt fyrir loftárásir bandamanna
ræður Sadam enn yfír gífurlega
öflugum her sem áfram yrði ógn-
un við nágrannaríki hans. Bush
forseti hefur hvatt írösku þjóðina
til að rísa upp gegn Saddam og
forsætsráðherra Bretlands, John
Major, hefur lýst yfr því að hann
myndi ekki fyllast harmi hyrfí
Saddam af sjónarsviðinu. Saudi-
Arabar, sem jafnan eru varfæmir
í yfírlýsingum sínum, hafa látið
að því liggja að þeir vilji að íraks-
forseta verði komið frá völdum.
Samþykktir Öryggisráðs Samein-
uðu þjóðanna kveða vitaskuld ekki
á um að Saddam sé réttdræpur.
En af hálfu Vesturlanda liggur
fyrir sú túlkun á samþykktum
þessum að tryggja beri að Saddam
verði ekki á ný gefíð tækifæri til
að ráðast inn í Kúveit. í raun
þýðir þetta að lama þarf herafla
hans og því fer fjarri að því mark-
miði-hafi verið náð.
Tilvísunin til málefna Pa-
lestínumanna gæti sett Banda-
ríkjamenn í vanda. James Baker,
utanríkisráðherra Bandaríkjanna,
hefír þráfaldlega andmælt öllum
tilraunumi til að tengja lausn
Palestínumálsins við lausn Persaf-
lóadeilunnar. Bandamenn telja að
á þann hátt sé verið að viður-
kenna ofbeldi sem réttmæta leið
til að knýja fram pólitískar tilslak-
anir. Hins vegar féllst Baker á
það í sameininglegri yfirlýsingu
Sovétríkjanna og Bandaríkjanna
frá 29. janúar að leitað yrði leiða
til að koma á friði með aröbum
og ísraelum þegar styijöldinni
Saddam Hussein.
lyki. Þetta kann að hljóma hættu-
lega nærri því að teljast bein teng-
ing.
Þótt Bandaríkjamenn hafi á
sínum tíma lýst yfír stuðningi við
tilraunir Sovétstjórnarinnar til að
þrýsta á íraka um að gefa Kúveit
eftir er ljóst að bandarískir emb-
ættismenn hafa ákveðnar efa-
semdir um þetta frumkvæði Gor-
batsjovs. Og það er einnig ljóst
að þeir mega tæpast til þess hugsa
að Saddam verði áfram við völd
og nái því takmarki sínu að verða
sameiningartákn araba. Þótt Kú-
veit yrði frelsað yrði það tæpast
viðunandi niðurstaða ef Saddam
tækist að bjarga sér úr klípunni
með aðstoð sovéskra embættis-
manna og tæki ef til vill á ný að
fylla vopnabúr sín með sovéskum
hergöngum.
Höggi komið á harðlínumenn
Gorbatsjov hefur hins vegar
augljósan hag af því að koma
Saddam til hjálpar. Takist honum
það munu Sovétmenn á ný treysta
stöðu sína í Mið-Austurlöndum en
dvínandi áhrif þeirra þar voru
rökrétt afleiðing af slökunar-
stefnu þeirri sem fylgt var á vett-
vangi utanríkismála í tíð Edúards
Shevardnadze. Með þessu yrði
einnig unnt að forða Rauða hern-
um og sovéskum hergagnaiðnaði
frá allsheijar niðurlægingu því
hersveitum bandamanna gæfíst
ekki tækifæri til að sýna fram á
yfírburði sína á sviði landvopna.
Gorbatsjov gæti einnig með þessu
slegið á gagnrýni harðlínukom-
múnista sem sakað hafa hann um
undirlægjuhátt gagnvart Banda-
ríkjamönnum og hafa aldrei getað
fellt sig við samstöðu risaveldanna
í Persaflóadeilunni. Og hann gæti
réttlætt Nóbelsverðlaunin.
Sir Geoffrey Howe um viðurkenningu á sjálfstæði Litháens:
„Ekki má ofmeta áhrif
smáríkis eins og* Islands“
TVEIR fyrrum utanríkisráðherr-
ar Bretlands ræddu stöðu
Míkhaíls Gorbatsjovs Sovétfor-
seta og sjálfstæðisbaráttu
Eystrasaltsþjóðanna í breska út-
varpinu BBC á sunnudag. Þeir
voru David Owen, utanríkisráð-
herra Bretlands í síðustu stjórn
Verkamannaflokksins, og sir
Geoffrey Howe, sem gegndi emb-
Deby sagði að þjóð sín væri
langþreytt á stríði og sæktist eftir
bættum samskiptum við nágranna
sína. Hrun einræðis í Chad hefði
leitt til þess að ekki væri lengur
grundvöllur fyrir fjandskap við
Líbýu. Muammar Gaddafi Líbýjpið-
ættinu í stjórn íhaldsflokksins
þegar Gorbatsjov komst til valda
árið 1985 og þar til fyrir álján
mánuðum. Owen lagði áherslu á
að Breta gengju jafn langt í
stuðningi við Eystrasaltsríkin og
íslendingar. Sir Geoffrey Howe
sagði hins vegar að Bretar ættu
að fara hægar í sakirnar og taldi
Owen ofmeta áhrif íslendinga í
togi ávarpaði einnig þingið við
þetta tækifæri og sagðist fagna
því að íbúar Chad gætu nú dregið
andann sem fijálsir menn. „Við
vonum að bræður okkar í Chad
hafi lært sitthvað af sögunni.“
þessu sambandi.
Ráðherramir fyrrverandi sögðu
báðir hættu á því að einræði kæm-
ist á í Sovétríkjunum. Gorbatsjov
hefði snúist á sveif með harðlínu-
kommúnistum og tryggt sér meiri
völd en æskilegt væri.
Sir Geoffrey sagði það ekkert
launungarmál að leiðtogar Banda-
ríkjamanna, Bretlands og Evrópu-
bandalagsins myndu ekki veita
Gorbatsjov efnahagsaðstoð í fram-
tíðinni héldi hann áfram á sömu
braut. Owen gagnrýndi hins vegar
stjóm breska íhaldsflokksins fyrir
að „fjármagna ennþá aðgerðir Sov-
étmanna til að kveða niður sjálf-
stæðisbaráttu Eystrasaltsþjóð-
anna“. Hann sagði að stjómin ætti
að hætta tafarlaust að veita Sovét-
mönnum efnahagsaðstoð, beina
frekar fjármununum til nágranna-
ríkja þeirra, Póllands, Ungveija-
lands og Tékkóslóvakíu, og til
Eystrasaltsríkjanna.
Sir Geoffrey Howe
Sir Douglas sagði hins vegar
Owen ofmeta mátt Vesturlanda.
Þau gætu ekki haft jafn mikil áhrif
á þróunina í Sovétríkjunum og hanh
léti í veðri vaka.
Owen sagði að bresku stjórninni
bæri að'styðja Litháa í verki, ekki
aðeins með innantómum orðum.
„Hvað höfum við gert í Litháen,
Eistlandi og Lettlandi? Við höfum
ekki einu sinni ræðismenn í þessum
þremur löndum, sem við teljum þó
til sjálfstæðra ríkja. Lítum á hvað
Svíar hafa gert og það sem íslend-
David Owen
ingar eru að gera. íslendingar eru
nú í raun að viðurkenna þau. Norð-
urlönd hafa verið miklu áræðnari
en Evrópubandalagið," sagði Owen.
„David, mergur málsins, að mínu
áliti, er að sammhengið er allt ann-
að. Þú ofmetur líklega áhrif þeirra,
það sem smáríki eins og ísland
getur gert er ekki það sama og
Evrópubandalagið og Bretland geta
gert. Við reynum auðvitað að hvetja
þau eins mikið og við mögulega
getum,“ svaraði sir Geoffrey.
Bætt samskipti Chad og Líbýu
Nikósíu. Reuter.
IDRISS Deby, forseti Chad, sagði í ávarpi á þingi Líbýu fyrr í
vikunni að hann vildi ræða bætt samskipti ríkjanna. Líbýumenn
aðstoðuð Deby við að ná völdum í Chad á síðasta ári.