Morgunblaðið - 20.02.1991, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. FEBRÚAR 1991
Langbylgju-
séndir, fortíð
eða framtíð?
Hvers vegiia
forvarnir?
eftir GunnlaugH.
Jónsson
Rúm sextíu ár eru liðin síðan
íslenska þjóðin réðst í það stórvirki
*að reisa langbylgjustöð á Vatns-
endahæð austan Reykjavíkur. Það
var upþhafið að þeirri fjölmiðlabylt-
ingu sem við nú upplifum.
í áratugi var „Útvarp Reykjavík"
(nú rás 1) eini ljósvakafjölmiðill ís-
lendinga og mörg kvöld sátu lands-
menn sem límdir við viðtækin og
hlustuðu á upplestur á sögum eins
og „Bör Börson“ eða á spennandi
framhaldsleikrit, svo sem „Með
kveðju frá Gregory“.
En nú er öldin önnur. Landsmenn
geta flestir valið úr einni eða fleiri
FM-steríó-rásum, einni eða tveim
sjónvarpsrásum og sumir hafa gervi-
hnattamóttakara, sem tekur á móti
tugum sjónvarpsrása. Fæstir hafa
«4>eir hlustað á langbylgju á viðtækinu
sínu svo árum skiptir. Raunar er
vafamál að þeir eigi viðtæki með
langbylgju. Síðustu tíu árin hef ég
keypt stereó-viðtæki í bílinn, út-
varpsvekjara í svefnherbergið,
stereó-græjur í stofuna og lítið út-
varp í eldhúsið, auk þeirra viðtækja
sem börnin hafa eignast. Öll eiga
þessi viðtæki það samgeiginlegt að
það er engin langbylgja á þeim.
Ég vaknaði því upp við vondan
draum þegar ég uppgötvaði að helsta
öryggistæki landsmanna, langbylgj-
''•sendirinn á Vatnsendahæð, sem
hafði verið helsta skemmtun mín í
æsku, var hrunið. Þá skildi ég að
ég hafði stofnað mér og mínum í
verulega hættu árum saman með
því að kaupa ávallt viðtæki án lang-
bylgju. Eina huggun mín er sú að í
gamla bílnum er enn viðtæki með
langbylgju. Sá bíll er hins vegar
ávallt skilinn eftir heima því einu
stöðvarnar sem hægt er að hlusta á
í þeim bíl eru „gamla gufan“ og
„kaninn“.
Þegar Islendingar reistu lang-
línusendinn á sínum tíma voru þeir
að fjárfesta í framtíðinni, sendirinn
hefur dugað í rúm sextíu ár, enda
þótt mikilvægi hans fari ört minnk-
auidi. Spurning dagsins er hvort
700-1.000 milljóna fjárfesting í nýj-
um landbyigjusendi er fjárfesting í
Gunnlaugur H. Jónsson
„Áður en íslenska þjóð-
in leggur fram 1.000
milljónir, eða sem sam-
svarar milljón á hvert
skip í flotanum, ættu
íslendingar að staldra
við og íhuga hvernig
öryggi í fjarskiptum
verður best tryggt
næstu 60 árin.“
öryggistækni fortíðarinnar eða
framtíðarinnar.
Á þeimn 20 árum sem rætt hefur
verið um að endurnýja langlínusend-
inn hefur ijarskiptatækni breyst
ótrúlega mikið hér á landi. í stað
koparvíra á staurum og langbylgju-
senda, sem fluttu lágtíðni rafsegul-
bylgjur, hafa komið ljósleiðarar í
jörðu og gervihnattasendar. Þessi
nýja tækni bíður upp á margfalda
flutningsgetu, sem öll nýrri viðtæki
eru gerð til að nýta með steró-hljómi
og/eða sjónvarpi. Það er skoðun mín
að enda þótt enn megi finna fram-
leiðéndur sem geta framleitt iang-
bylgjusenda þá sé þess ekki langt
að bíða að almenningur í landinu
geti ekki hlustað á langbylgjuna
vegna þess að viðtækin sem seld eru
í heiminum í dag eru almennt ekki
gerð fyrir langbylgju. Hvers virði
er almannavarnakerfi sem almenn-
ingur hlustar ekki á?
I Dagblaðinu Vísi 6. febrúar var
birt viðtal við skipstjóra á millilanda-
skipi þar sem fram kom að eftir að
langbylgjan datt út hafi stórbatnað
skilyrði til þess að hlusta á veður-
fregnir, sem sé nú útvarpað á stutt-
bylgju.
Bandaríkjamenn eru mjög áhuga-
samir um öryggi og almannavarnir
og búa í landi _sem er nær 100 sinn-
um stærra en ísland. Þeir hafa valið
að nota svo til eingöngu miðbylgju
og FM-bylgju til útvarpssendinga,
enda er vandfundið viðtæki í því
landi sem hefur langbylgju.
Áður en íslenska þjóðin leggur
fram 1.000 milljónir, eða sem sam-
svarar milljón á hvert skip í flotan-
um, ættu Islendingar að staldra við
og íhuga hvernig öryggi í fjarskipt-
um verður best tryggt næstu 60
árin. (Þetta samsvarar 16.000 kr. á
hveija vísitöluijölskyldu og má fá
fyrir þann pening vandað stereó-við-
tæki með FM-bylgju, miðbylgju og
stuttbylgju, sem blaðamenn nota á
ferðalögum til að hlusta á stutt-
bylgjusendingar úr öllum heims-
hornum.)
Á næstunni verður lokið við að
hringtengja ljósleiðara um landið.
Þróun á sjálfvirku tilkynningakerfi
fyrir skip er að ijúka. Næsta skref
er að koma því upp hringinn í kring-
um landið ef það er tæknilega og
ijárhagslega hagkvæmt. Mörg skip
hafa aðstöðu til að taka á móti upp-
lýsingum, þar á meðal veðurkortum
og GPS-staðsetningum frá gervi-
hnöttum. Fyrir 1.000 milljónir má
gera mikið í öryggismálum þjóðar-
innar bæði til sjós og lands og til
að styrkja ljósleiðara- og FM- og
sjónvarpsdreifikerfið. Hægt væri að
koma upp stuttbylgju- eða mið-
bylgjusendi á hveiju landshorni
(kannski í tengslum við radarstöðv-
arnar.)
I guðana bænum landar, ekki taka
ákvörðun daginn eftir fall langlín-
umasturs, sem enginn hefur nennt
að halda við í 20 ár með þeim afleið-
ingum að ein festing ryðgar í sundur
niðri við jörð. Það má vera að alþing-
ismenn hafi móral yfír því að hafa
á undanförnum árum haft fé af
ríkisútvarpinu, og vilji nú bæta úr
fyrir kosningar. Hafi Alþingi nú úr
digrum sjóðum að spila, skulum við
nýta þá peninga í þágu framtíðarinn-
ar, þannig að þeir komi að sem best-
um notum, að bestu manna yfirsýn,
næstu 60 árin. Leggjumst undir feld
í þijá daga að minnsta kosti og tök-
um ákvörðun að íhuguðu máli.
Höfundur er eðlisfræðingur og
rekstrnrhngfræðingur, stnrfnr hjn
Háskóln Islands.
eftir Lárus
Ragnarsson
Nú til dags er mjög farið að huga
að svokölluðum forvörnum. Þær for-
varnir sem ég hef mesta reynslu af
eru vímuefnaforvarnir og forvarnir
vegna áfengisneyslu. Einnig tengj-
ast forvarnir vegna geðveilu og fleiri
þátta í samfélagi okkar.
Eftir að hafa starfað við löggæslu
hátt á annan áratug verður mér
hugsað til baka er ég var að heíja
störf. Á þeim árum voru fáir valkost-
ir sem við löggæslumenn höfðum
þegar þann vanda bar að höndum
ef einhver vildi leita sér aðstoðar
með því að vilja eða þurfa að fara
í meðferð vegna vímuefna-, áfengis-
neyslu eða geðveilu.
Ástand mála var þannig að mikl-
um erfíðleikum var bundið að koma
fólki undir læknishendur vegna geð-
veilu og ég tala nú ekki um vímu-
efna- eða áfengismeðferð. Sem betur
fer hefur samfélagið búið betur að
þessum hiutum í dag en áður. Þá
finnst mér bera orðið á því að
fræðslu um skaðsemi áfengis- og
vímuefnaneyslu sé ekki sinnt sem
skyldi. Því sú fræðsla er oftast gerð
af mikilli fákunnáttu. Því sinnum
við ekki þessari fræðslu eins og
umferðarfræðslu ?
Mín skoðun er sú að ekki sé minni
þörf á að sinna forvarnarstarfi fyrir
misnotkun áfengis og vímuefna.
Hver á þá að sinna þessu starfi?
Við eigum vissulega góðan bakhjarl
þar sem SÁÁ er, en ég held að þeir
komist ekki með góðu móti yfir að
halda utan um þennan málaflokk
allan. Við Kópavogsbúar erum svo
heppnir að við eigum að góða félags-
málastofnun með mjög hæfu fólki,
sem tekist hefur að veita úrlausn
flestum er þangað hafa leitað vegna
áfengis- eða vímuefnavanda. En
betur má ef duga skal.
Skoðun mín er sú að ráða eigi
sérstakan forvarnafulltrúa í öllum
stærri kaupstöðum landsins. For-
varnafulltrúinn á að vera aðili með
reynslu af misnotkun áfengis eða
vímuefna, og hafa verið óvímaður í
nokkur ár. Eg geri mér grein fyrir
ábyrgð þessa manns, sem ég tel að
eigi að hafa yfirumsjón með öllu
forvarnarstarfi í skólum og auk þess
að vera til viðtals minnst tvisvar í
viku, til aðstoðar og ráðgjafar fyrir
þá sem eiga við vanda að etja eða
koma til að leita ráða fyrir aðra,
Lárus Ragnarsson
„Skoðun mín er sú að
ráða eigi sérstakan for-
varnafulltrúa í öllum
stærri kaupstöðum
landsins.“
jafnvel foreldra eða systkini.
Þessi forvarnarfulltrúi á að mínu
mati einnig að geta komið til viðtals
á lögreglustöðvar til aðstoðar lög-
reglu og þeim er þangað leita um
meðferðarúrræði. Þá á þessi aðili að
vera bæjarbúum viðkomandi sveitar-
félags til ráðgjafar og aðstoðar varð-
andi meðferðarúrræði.
Nú kann einhver að hugsa, er
ekki verið að búa til nýja stofnun?
Mín skoðun er sú að þetta megi aldr-
ei verða stofnun og eingöngu í hönd-
um eins manns, sem hefði sérstakan
trúnað við meðferðarstofnanir og
geðdeildir. Þessi aðili verður að
starfa mjög sjálfstætt en í tengslum
og með starfsaðstöðu á skrifstofum
bæjarins. Kostnaður vegna starfsins
á að greiðast af ríki og bæ.
Skoðun mín er sú að fátt væri
eins sparandi fyrir eitt bæjarfélag
eins og ef draga mætti úr skemmd-
arverkum og annarri óáran sem oft
hlýst af völdum ofneyslu áfengis-
og vímuefna.
Höfundur er varðstjórií
lögreglunni í Kópavogi.
Júrópa eða Evropa?
eftir Árna
Böðvarsson
Við íslendingar tökum þátt í
margvíslegu samstarfi þjóða svo
sem sjálfsagt er. Menning okkar
opin fyrir erlendum áhrifum. Það
er gott því að þá vegnar mönnum
best þegar þeir læra af árangri og
óforum annarra. Aðstaða okkar á
stórri eyju þar sem hvassviðri eru
mest á byggðu bóli gerir ásamt
mörgu öðru þá kröfu til okkar að
við vitum hver við erum og hvernig
við viljum vera. Við viljum eflaust
flest vera Islendingar og höldum
raunar að það viljum við öll.
Þáttur í því er að láta ekki tengsl-
in við fortíðina rofna. í því sam-
bandi ræður úrslitum hvort við skil-
um niðjum okkar á 21. öld sömu
tangu og við tókum í arf frá okkar
forfeðrum, þannig að þeir geti fund-
ið til skyldleika við gengnar kyn-
slóðir á sama hátt og við. Engin
kynslóð skilar þó móðurmálinu al-
gerlega óbreyttu áfram til hinnar
næstu, ekki einu sinni í staðnaðasta
samfélagi. Umræðuefni manna eru
sífellt að breytast, og tungumálin
með. Þjóð sem leggur niður tungu
sína og tekur upp aðra, getur meira
að segja lifað góðu lífí í landi sínu
þrátt fyrir það. Heil þjóð getur líka
leyft sér að breyta því máli sem
hún talar. Mannlegt mál sinnir allt-
af þörfum samfélagsins hvernig
sem það breytist — og ekkert
tungumál er öðru æðra né göfugra.
En þjóð sem gerbreytir tungu sinni
heggur á þráðinn milli fortíðar og
framtíðar. Sá þráður er ekki öllum
þjóðum jafn mikiis virði, en hann
verður trauðla spunninn á ný ef
hann siitnar.
Þetta má eins orða svo að varð-
veisla og ræktun tungumáls sé ekki
síður félagslegs eðlis en málfræði-
legs. Þær kynslóðir sem leggja nið-
ur mál forfeðra sinna eða breyta
því svo mjög að það verður óþekkj-
anlegt finna ekki neitt til þess að
þær eigi örðugra en aðrir með að
tala saman. Meira að segja er mál-
far þeirra í tísku á hveijum tíma.
Lítum aðeins á hvernig þetta
gæti gerst og setjum svo að erlent
stórþjóðarmál sé smám saman að
ryðja tungu smáþjóðar úr vegi. Ein
kynslóð Iærir þá stóra málið strax
í bernsku og verður tvítyngd, en
notar fremur móðurmálið dags dag-
lega. Næsta kynslóð gengur skrefi
lengra og notar bæði málin jafnt,
en hin þriðja notar móðurmálið,
Árni Böðvarsson
„Eftir sitja ungir áhorf-
endur með þann skiln-
ing skýrari að enska sé
sjálfsögð, jafnvel betri
en íslenska, þegar eitt-
hvað skemmtilegt er á
seyði.“
mál smáþjóðarinnar, helst ekki
nema innan fjölskyldunnar. Loka-
skrefið er svo að tunga smáþjóðar-
innar víkur með öllu fyrir hinni
sterkari. Þessi hefur þróunin hvar-
vetna orðið þar sem eitt tungumál
hefur rutt öðru úr vegi. Hún gerist
stundum jafnvel hraðar en hér hef-
ur verið lýst. — Hér er gert ráð
fyrir að um sé að ræða sókn eins
erlends máls.
Er annars ástæða til að vera að
hugsa um þetta hér á landi? Er
nokkur hætta á að íslensk tunga
víki fyrir öðru máli? Vilja ekki allir
veg hennar sem mestan? Jú óneit-
anlega, að minnsta kosti í orði
kveðnu, ef ekki þarf að reyna neitt
á sig og breyta neinni venju sinni.
En hvað segja verkin?
Nú um helgina birtist skýrt dæmi
verkanna, enska í stað íslensku á
sviði þar sem áhrif á ungt fólk eru
hvað mest, keppni um framlag ís-
lendinga til söngvakeppni sjón-
varpsstöðva. Keppnin hefur manna
á meðal gengið undir erlendu heiti,
Eurovision. Fyrri hluta þess þekkj-
um við í heiti álfunnar Evrópu sem
á ensku kallast Júróp (skrifað eftir
íslenskum reglum, en Europe að
enskum hætti). Sé erlenda heitið á
keppninni notað, er því um tvær
nafnmyndir að velja, Júróvisjón
(enska) eða Evróvisjón (íslenska).
Eitt tré er ekki allur skógurinn.
Það skiptir ekki sköpum en samt
nokkru máli fyrir íslenska tungu
hvort heimsálfan verður áfram
nefnd einu hefðbundnu íslensku
heiti Evrópa 'eða hvort hún fær
samhliða enska nafnmynd, Júrópa,
í vitund uppvaxandi kynslóðar. Þess
vegna er sjálfsagt að nota og breiða
út íslenskaða mynd tökuorðsins, og
segja þá Evróvisjón en ekki Júróvi-
sjón.
Þetta efni höfðar einkum til ungs
fóiks, barna og unglinga, og málið
á þessum vettvangi er einhver
áhrifamesta kennsla í málnotkun
sem til er. Skemmst er frá því að
hér hjó sá er hlífa skyldi. í Ríkisút-
varpinu var jafnan talað um Júróvi-
sjón þegar sjónvarpað var frá at-
höfninni og útvarpað á Rás 2.
Fréttamenn notuðu að vísu form-
lega heitið og töluðu um „söngva-
keppni sjónvarpsstöðva“, eins og
sjálfsagt var. En það er þýðing og
í raun utan við efni þessa greinar-
korns.
Þetta tækifæri hefur orðið til
þess að styrkja stöðu enskunnar
gagnvart íslensku, .en það var ekki
notað til að kenna unga fólkinu í
hópi hlustenda að íslenska tökuorð
á eðlilegan hátt. Eftir sitja ungir
áhorfendur með þann skilning skýr-
ari að enska sé sjálfsögð, jafnvel
betri en íslenska, þegar eitthvað
skemmtilegt er á seyði, og að út-
lend orð eigi að bera fram eftir
enskum reglum. Vildum við það?
Höfundur er mdlfarsráðunautur
Ríkisútvarpsins.