Morgunblaðið - 24.02.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 24. FEBRÚAR 1991
BÆNDUR TAKIÁBYRGÐ....
og innanlandsmarkaði. Miðað er við
að framleiðslan verði 900 tonnum
minni en í fyrrahaust því ef það tekst
ekki með ftjálsum samningum kem-
ur flöt skerðing á greiðslumarki allra
bænda þó þannig að greiðsla komi
fyrir. Jafnframt verði reynt að kaupa
upp sem mest af þeim 2.800 tonna
fullvirðisrétti sem ekki er nýttur en
gæti leitt til framleiðslu á næstu
árum.
Til þess að minnka framleiðsiuna
um 900 tonn haustið 1992 þarf að
fækka ásettu fé í haust um 13%.
Nefndin leggur til að ríkið kaupi 70
þúsund ær til slátrunar og urði af-
urðir þeirra eða setji á erlendan
markað.
Til þess að reyna að ná þessari
fækkun fram í haust leggur sjö-
mannanefnd til að bændum verði
boðin betri kjör fyrir.að hætta bú-
rekstri í haust en þeir annars fengju,
eða 600 kr. á hvert kíló fullvirðisrétt-
ar, auk 5.000 kr. á kind í förgunar-
kostnað og fullt verð fyrir afurðir.
Bóndi á vísitölubúi, með 400 ær, á
kost á 6,6 milljónum kr. kjósi hann
að gera samning um niðurskurð á
öllu fé sínu fyrir haustið. Eftir það
lækkar tilboðið og verður 400 kr. á
kjötkíló eftir 1. september. nk.
Lægra verð er boðið fyrir samninga
um sölu á fullvirðisrétti sem ekki
er nýttur til framleiðslu.
Sumir óttast að ekki takist að fá
nógu marga sauðfjárbændur til að
láta af búskap í haust til að mark-
mið sjömannanefndarinnar um sam-
drátt náist. Það hlýtur að vera mikii-
væg forsenda fyrir öllum tillögum
nefndarinnar um hagræðingu og
verðlækkun að þetta takist því ann-
ars kemur flöt skerðing á greiðslu-
mark allra og sú þróun gengur þvert
Stefán Valgeirsson
Samtökum um jafnrétti og félagshyggju
6et ekki séð að tetta sé fm leið
STEFÁN Valgeirsson, Samtökum um jafnrétti og félagshyggju,
sagði að í tillögum sjömannanefndar væru til jákvæð viðhorf, en
hin væru þó yfirgnæfandi, og hann sæi þetta ekki sem færa leið.
„Ef fara ætti eftir þessu þá eru það byggðaeyðandi tillögur, og
mér kæmi það ákaflega á óvart ef meirihluti á Búnaðarþingi og
fulltrúafundi Stéttarsambandsins myndi Ijá þessu atkvæði að öllu
óbreyttu," sagði hann.
Vandinn í sauðfjárræktinni er
fýrir hendi, en að mínu
mati verður að taka á hon
um með öðrum hætti. Það er sér-
staklega tvennt í tillögunum sem
ég rak augun í og stendur upp
úr, en það er þessi mikla skerðing
í svo til einu vetvangi, og í öðru
lagi er það fijáls saia á fullvirðis-
rétti. Ef farið verður eftir þessum
tillögum þá munu margar byggðir
grisjast það mikið að ekki verður
hægt að halda þeím við. Enda er
það athyglivert að það skuli ekki
vera neínn sauðfjárbóndi, sem til-
kallaður er í þessa nefnd, en
reyndar hafa
kannski ein-
hveqir af nefnd-
urmönnum tekið
í horn á kind, þó
ég efist um að
þeir séu margir.
Þetta er ; samt
samkomulag
nefndarinnar, og
mér finnst það
merkileg niður-
staða að standa frammi fyrir
svona tillögum," sagði Stefán
Valgeirsson.
Framleiðsla og sala á kindakjöti
1980-90
Þrátt fyrir verulegan samdrátt í framleiðslu
umframframleiðslan enn um 900 tonn
Innanlandsneysla hefur dregist
vemlega saman á síðustu 10 ámm
og stendur nú í um 8.300 tonnum.
Reynslan hefur sýnt að neyslan er
mjög næm fyrir verðsveiflum. Verð
hækkar og neysla minnkar.
-t-
“t-
12.000
1980 ’81
'82 '83 ’84 ’85
Niðurgreíðslur vegna
sauðfjárframleiðslu
1990-97
J Frá1992gangj niður-
greiðslur bðint til bænda
íltflutningsbætur vegna
sauðfjárframleíðslu
1990-97 ----------------
1.600
1.400
Frá 1992 leggjast útflutnings-}— 1.200
bætur af, en til 1997 verði
fjárhæðimar notaðar til að “ 1-000
kaupa upp framleiðslurétt. _ finn
1990 '91 '92 '93 '94 ’95 '96 '97 1990 '91 '92 ’93 ’94 '95 '96 ’97
Bændiir úttast venilesa tmtaMee
MORGUNBL AÐIÐ leitaði álits nokkurra bænda á þeim tillögum sem
fram koma í áfangaskýrslu sjömannanefndar um framleiðslu sauð-
fjárafurða, og í viðtölum við þá kemur meðal annars fram ótti við
að þær muni leiða til verulegrar byggðaröskunar. Þeir telja að sá
aðlögunartími sem samkvæmt tiUögunum er gefinn til að draga úr
sauðfjárframleiðslunni sé of stuttur, og það geti Ieitt til þess að jöfn
skerðing á framleiðslurétti um allt landið valdi því að sauðfjárrækt
leggist að miklu leyti niður á þeim svæðum, sem gróðurfarslega er
hæfust til að stunda hana á.
Jóhannes Kristjánsson á Höfða-
brekku í Mýrdal, formaður
Landssamtaka sauðfjár
bænda, sagði að tillögur sjömanna-
nefndar væru ekkert fagnaðarer-
indi, en menn hefðu ekki getað bent
á aðrar leiðir út úr þeim ógöngum,
sem sauðfjárræktin væri komin í.
Hann sagði að stjórn Landssamtaka
sauðfjárbænda mun hittast eftir
helgina til að fjalla nánar um tillög-
umar.
„Auðvitað fínna menn að einu og
öðru í þessum drögum, en það er á
að líta að þetta eru fyrst og fremst
drög, sem eiga eftir að fara til
umfjöllunar í búvörusamninga-
nefnd. Persónulega er ég nokkuð
sáttur við þetta miðað við að geng-
ið sé út frá þeirri staðreynd að færa
framleiðsluna niður í innanlands-
neyslu. Þetta er raunverulega það
sem við höfum verið að spá fyrir
um á hverjum einasta aðalfundi
samtakanna, að ef ekki tækist að
fínna markað eða örva markað þá
færi þetta svona. Nú stöndum við
endanlega frammi fyrir því að það
þarf að fara með þetta niður í innan-
landssölu, og ég hygg að þessar
leiðir séu sársaukaminnstar af þeim
leiðuni sem menn hafa verið að tala
um. Út frá því finnst mér þetta
vera ásættanleg drög, og mér finnst
í stöðunni eins og hún er að ef
menn eru andsnúnir þessu á ein-
hvem hátt, þá verði að gera þá kröfu
til þeirra að þeir komi með aðrar
og betri hugmyndir. Vandamálið er
skilgreint, og þama er bent á leiðir
að markmiðum til að leysa það
mál. Þær leiðir verða raunverulega
alltaf umdeildar, sama hvaða aðferð
verður valin,“ sagði hann.
Jóhannes sagði augljóst að nið-
urskurður í sauðfjárframleiðslunni
kæmi til með að bitna á einhverjum
hluta bænda, og jafnvel líklegt að
umtalsverð byggðaröskun gæti hlot-
ist af. „Það er hins vegar eðlilega
ekki lengur vilji fyrir þvi að viðhalda
framleiðslu sem ekki selst, og þess
vegna held ég að það sé best að
taka á því máli strax. Það verður
að hætta að veija þessar föllnu vígl-
ínur sem við höfum kannski verið
að gera, og hörfa í þess stað og
skipa liði,“ sagði hann.
Fækkunin kemur of snöggt
Gunnar Sæmundsson, Hrúta-
tungu í V-Húnavatnssýslu, sagði að
í tillögum sjömannanefndar væru
jákvæðar hliðar, eins og til dæmis
varðandi þá bændur sem vilja selja
fullvirðisrétt sinn, en þeim væru
boðnir góðir kostir fyrir
fullvirðisréttinn. „Þá stendur það
hins vegar út af að menn geta í
mörgum tilfellum ekki losnað við
jarðirnar, en það hefði þurft að
koma skýrar fram að í þeim tilfelium
þyrfti að aðstoða sveitarfélög eða
efla jarðasjóð þannig að hann geti
keypti jarðimar af bændum. Einnig
þyrftu að vera möguleikar á
einhverri aðstoð fyrir þá bændur,
sem leita þurfa sér að vinnu annað
af þessum sökum,“ sagði hann.
„Ég er ekki að halda því fram
að það sé ekki vandi í sauðfjárrækt-
inni, en þetta gerist of snöggt ef
fækka á um 70 þúsund íjár strax
næsta haust. Ef þetta væri til dæm-
is tekið tveimur árum væri frekar
von til þess að þau uppkaup á full-
virðisrétti næðust sem rætt er um.
Ef þau nást ekki kemur flöt skerð-
ing á alla sauðfjárbændur sam-
kvæmt því sem þetta er lagt fyrir,
en flöt skerðing er algjört neyðar-
úrræði og nánast frágangssök. Ef
flöt skerðing kemur eins og þama
er verið að tala um þá hrynur byggð-
in, og þá standa ekki eftir í sauðfjár-
búskap aðrir en þeir sem hafa meg-
inhluta tekna sinna af öðru, og þetta
verður þá ekki nema hlutastarf. Það
virðist hins vegar enginn vilja taka
á þessu svæðisbundið, og kannski
er ekki von að Stéttarsambandið
leggi í það. Það verður því að koma
frá pólitískum aðilum hvort hlífa á
einhverjum svæðum við svona mik-
illi skerðingu á fullvirðisrétti. Það
er talað um að fijáls uppkaup full-
virðisréttar hefjist milli manna, 0g
fýrsta árið hafí ríkissjóður rétt til
að kaupa 20% af því. Ein leið í þessu
væri sú að eftir að meginmarkmið-
unum væri náð fengi til dæmis
Framleiðnisjóður ákveðinn hlut af
þeim rétti sem losnaði, og seldi hann
síðan til bænda á tilgreindum svæð-
um þar sem talið væri að gróður-
farsleg skilyrði væru fyrir sauðfjár-
rækt. I þessum tillögum nefndarinn-
ar er ekkert talað um gróðurvemd-
arsjónarmið, en landið er auðvitað
ákaflega misjafnlega til þess fallið
hvar sauðkindin á að vera, og
kannski verður þetta til þess að
færa sauðféð á þau svæði sem talin
hafa verið gróðurfarslega veik.“
Gunnar sagði að beinar greiðslur
til bænda myndu sennilega ekki
leiða til þess að verð á sauðfjára-
furðum myndi lækka til neytenda
frá því sem nú er, en hins vegar
væri ákaflega mikilvægt að sú yrði
raunin. „Það er ekkert í þessum til-
lögum sem segir að þó eitthvað rými
komi til verðlækkunar þá verði það
ekki fyllt í sölukerfinu, og þannig
verði ekki raunveruleg verðlækkun
til neytenda. Það er talað um að
lækka þurfí afurðaverðið um 20% á
næstu 5-6 ámm, og auðvitað er það
mjög jákvæð stefna, en það má
ekki einungis gerast með því að
hagræðingin skelli á launalið bón-
dans. Þetta kallar einnig á hagræð-
ingu á öðram sviðum, og milliliða-
kerfíð þarf ekki síst að taka á þessu.
Ef búvörasamningur kemur í gegn
þá verða bændur að sjá fyrir endann
á þessu um leið og þeir skrifa undir.“
Leiftursókn gegn
sauðkindinni og dreifbýlinu
Stefán Jónsson, Kagaðarhóli í
A-Húnavatnssýslu, sagði að honum
litist illa á tillögur sjömannanefnd-
ar, og kallaði þær Ieiftursókn gegn
sauðkindinni og dreifbýlinu. Hann
sagði ljóst vera að draga þyrfti
saman í sauðfjárræktinni, en sér
þætti of skammur tími gefínn til
þess ef strax næsta haust ætti að
vera búið að ná út 70 þúsund ám,
og auk þess 2.700 tonna fullvirðis-
rétti. „Ef þetta næst ekki með upp-
kaupum þýðir það flata skerðingu
á alla sauðfjárbændur, en ég tel
mjög ólíklegt að þeir þoli það allir.
Varðandi uppkaup fullvirðisréttar-
ins hefði mér þótt koma til greina
að greitt væri hærra verð á þeim
jörðum þar sem byggingar eru ekki
við nútímahæfí, og jafnvel líkur á
að jarðirnar haldist ekki lengi í
byggð, heldur en þar sem nýleg hús
eru og góð aðstaða til framleiðslu.
Þó erfitt sé með alla slíka mismunun
þá held ég að þetta væri samt
skynsamlegt," sagði hann.
Stefán sagði að ekki væri hægt
annað en að gefa möguleika á
fijáisri tilfærslu á framleiðslurétti
milli bænda, en hann teldi að það
ætti að vera háð því ákvæði að for-
kaupsréttur væri hjá viðkomandi
sveitarstjórn eða búnaðarsambandi
til þess að halda svæði í byggð eft-
ir því sem aðstæður leyfðu. „Menn
eiga ekki að geta farið landshluta
á milli 0g keypt réttinn af jörð, og
þannig lagt hana að vissu leyti í
eyði án þess að þeir sem næstir búa
og sveitarfélagið hafi hugmynd um.
Þetta fínnst mér vankantarnir við
að upphefja alveg svæðaskipting-
una, sem þó er ekki hægt að halda
alveg þannig að ekkert megi færa
á milli, en þetta gæti leitt til skipu-
lagslausrar hnignunar byggðar, og
jafnvel þess að byggð leggðist með
öllu af þar sem fyrir hendi era vel
uppbyggðar jarðir."
Tengja þarf tillögurnar
raunverulegum aðstæðum
Ágúst Guðröðarson, Sauðanesi í
N-Þingeyjarsýslu, sagði að ekki
þýddi annað en að byggðatengja
tillögur sjömannanefndar, og marka
þannig hvort framleiða eigi sauðfé
á einhveijum ákveðnum svæðum
eða ekki áður en farið væri eftir
tillögunum. „Annars endum við með
alla sauðfjárframleiðslu í kringum
þéttbýli sem hobbýbúskap og á
gróðurfarslega veikum svæðum, og
árangurinn verður sá að búið verður
að sparka út öllum hæfum
einingum, en þá stöndum við með
þau svæði tóm sem eru alveg hað
sauðfjárframleiðslu. Það verður því
að gera þetta þannig að
forkaupsréttur verði strax gefin á
svæðunum."
Ágúst sagði að margt væri gott
í tillögunum og þær væru raunhæf-
ar á ýmsan hátt. Þær gæfu til dæm-