Morgunblaðið - 24.02.1991, Blaðsíða 15

MOKGUN'FU.ADH) SUNNUDAGUK 2AFEBRÚAR199F
15
Þorsteinn Pálsson
formaður Sjálfstæóisflokksins
Getur lagt sóðan grtiim
að rMæka saÉmmlagi
„ÉG lít svo á að þarna sé hvort tveggja í senn verið að horfast
í augu við staðreyndir og verja hagsmuni landbúnaðarframleiðsl-
unnar um leið og menn í þessari framleiðslu eins og annarri
þurfa að taka tillit til hagsmuna neytendanna. Á þessu sviði
eins og öðru þurfa menn að finna þetta jafnvægi, og ég held
að þetta sé alvörutilraun til þess að ná þessum markmiðum.
Þetta hefur einhver áhrif á byggðaþróun, og ugglaust eru þær
byggðir til sem myndu veikjast, en aðrar sveitabyggðii’ myndu
væntanlega styrkjast þannig að menn verða að horfa á þetta í
heild sinni,“ sagði Þorsteinn Pálsson, formaður Sjálfstæðis-
flokksins.
orsteinn sagði að þingmenn
Sjálfstæðisflokksins hefðu
ekki grandskoðað tillögur
sjömannanefndar, en sér sýndist
hins vegar margt
í þeim vera at-
hyglivert, og þær
gætu örugglega
lagt góðan
grunn að víð-
tæku samkomu-
lagi í þessum
málaflokki. „
Auðvitað eru
einstök atriði
sem menn þurfa
að fara nákvæmar ofan í saumana
á, eins og til dæmis því hvernig
ná á þeirri framleiðniaukningu
sem rætt er um. Aðstandendur
skýrslunnar benda réttilega á að
þetta er aðeins fyrsti hluti og tek-
ur aðeins yfir frumframleiðsluna
en hvorki úrvinnslu né sölu, en
auðvitað væri mjög æskilegt að
menn hefðu slíka úttekt á ferlinu
öllu,“ sagði hann.
Þorsteinn sagðist telja eðlilegt,
að nýtt þing og nýr stjórnarmeiri-
hluti tæki ábyrgð á endanlegri
gerð nýs búvörusamnings sem
byggður væri á tillögum sjömann-
anefndar, en sagði að þau mál
hefðu dregist úr hömlu hjá ríkis-
stjórninni, og algjör óvissa hefði
verið uppi um hvert stefndi í þeim
efnum. „Menn kunna því að kom-
ast í tímaþröng fyrir þá sök hve
ríkissijómin hefur haldið ilia á
málinu. Það þarf að skoða laga-
hlið málsins, og það hlýtur að
þurfa að renna lagastoðum undir
breytingar af þessu tagi. Ég hef
ekkí orðið var við að ríkisstjórnin
hafí hreyft sig í þeim efnum, og
mér sýnist hún hafa staðið sig
mjög illa í þessum undirbúningi.
Hins vegar hafa þessir aðilar
vinnumarkaðarins sem aðild áttu
að sjömannanefnd greinilega tek-
ið þetta föstum tökum og lagt
þarna fram alvöru umræðugrund-
völl.“
is þeim sem vildu hætta búskap
færi á því að hætta án þess að verða
öreigar, þar sem raunhæft verð
væri í boði fyrir fullvirðisréttinn sem
keyptur yrði upp. „Það er ljóst að
við rúmumst ekki allir í sauðfjár-
ræktinni, en flötu skerðinguna vilj-
um við ekki. Ég tel að það eigi að
marka svæðin og fara síðan með
mikilli gát að uppkaupum á þeim,
en ég tel að gefa ætti fullvirðisrétt-
inn strax fijálsan innan þeirra. Það
er verið að tala um stóruppkaup
núna í upphafi, en þau mega ekki
fara stjórnlaust inn á þessu stijálu
svæði því það þolum við ekki. Ég
vil að fullvirðsiréttarsölunni verði
stýrt inn á svæðin ef við ætlum að
líta á þetta sem atvinnugrein. Það
verður að tengja þessar tillögur
raunverulegum aðstæðum, og koma
þannig í veg fyrir að þær verði fram-
kvæmdar stjórnlaust, því annars
held ég að það sé rétt fyrir menn
að forða sér bara hver sem betur
getur.“
Dreifbýlið þolir ekki
fólksfækkun
Valdimar Gíslason, Mýrum í
V-ísafjarðarsýslu, sagði að við
fyrstu sýn væru þær bætur
ásættanlegar sem boðið er upp á
fyrir fullvirðisréttinn samkvæmt
tillögunum, þó fyrirsjáanlegt væri
að þeir sem selja rétt sinn gætu lent
í erfiðleikum síðar meir ef þeir
þyrftu að ganga frá búum sínum
og koma sér fyrir í þéttbýli. „Mér
líst auðvitað ákaflega illa á að það
skuli þurfa að draga svona
gríðarlega mikið saman og gera það
á svo stuttum tíma. Varðandi þau
uppkaup á rétti sem þarna er
reiknað með, þá geri ég ráð fyrir
að ekki vilji allir selja sinn rétt,
jafnvel þó um sé að ræða ónotaðan
rétt vegna niðurskurðar eða rétt
sem verið hefur í leigu. Sú flata
skerðing sem af þessu myndi leiða
kæmi ákaflega illa niður, og ég er
hræddur um að það muni grisja
byggðina víða. Dreifbýlið stendur
víða það veikt að það þolir enga
fólksfækkun, því þá er ekki líft íyrir
þá sem eftir sitja.“.
Valdimar sagði að þörf hefði ver-
ið á að hafa stjórn á því hvar skerð-
ingin kæmi niður, og í því sam-
bandi hefði meðal annars þurft að
taka tillit til gróðurverndarsjón-
armiða og annat-ra atvinnutæki-
færa. „Það hefur alltaf reynst erfitt
viðureignar ef átt hefur að mismuna
bændum hvað það varðar. Þá hafa
allir risið upp og enginn viljað láta
skerða mikið hjá sér. Það er því
útilokað að bændur geti sjálfir haft
forgöngu um að mismuna skjálfum
sér þannig, og því hefðu stjórnmála-
mennirnir þurft að ganga þama
fram fyrir skjöldu."
Valdimar sagði að ljóst væri að
vandi sauðfjárræktarinnar væri
gríðarlega mikill, og búið væri að
velta honum lengi á undan sér.
„Mér finnst tíminn sem gefinn er
ansi knappur ef skera á réttinn til
framleiðslu sauðfjárafurða niður um
þriðjung. Þetta er mikil bylting sem
þarna er að eiga sér stað, og ekki
hefði veitt af tímanum fram til alda-
mótanna. Þá er ég svolítið vantrúað-
ur á að sú verðlækkun sem talað
er um skili sér til neytenda, en það
hefur verið reynslan á undanförnum
árum að álagningin og milliliða-
kostnaðurinn hafí sífellt verið að
aukast, og ég er hræddur um að
ef það verður verðlækkun á sauð-
fjárafurðum til bænda þá fari það
í milliliðina.
Ég held að það sé uggur í mönn-
um út af þessum tillögum, en hins
vegar held ég að flestir séu jákvæð-
ir fyrir því að farið verði að greiða
hluta af verðinu beint til bænda, og
ég held að mönnum finnist bótalið-
urinn fyrir framleiðsluréttinn nokk-
uð ásættanlegur. Hins vegar eru
menn nú svolítið undrandi á því að
það skuli vera hlutverk annarra
stétta að standa fyrir þessu, og
mönnum sýnist að það hefði kannski
verið eðlilegra að það hefðu verið
stjórnmálamennirnir sem bæru
ábyrgðina á þessu,“
sagði Valdimar.
á markmið tillagnanna. Sumir álíta
að þannig „sveltistefna“, það er stöð-
ugar skerðingar yfir línuna, leiði til
þess að nógu margir gefíst upp og
selji framleiðslurétt sinn, en aðrir
eru vantrúaðir á það.
Hvað tekur við?
í tillögunum er talað um að óhjá-
kvæmilegt sé að sauðfjárbændur fái
svigrúm tii aðlögunar að aukinni
samkeppni. Á tímanum verður inn-
flutningur kindakjöts ekki leyfur
umfram það sem alþjóðlegir samn-
ingar kunna að kveða á um. Tillögur
um kvótakerfi og verðmyndun skoð-
ist sem tímabundin ráðstöfun og lið-
ur í undirbúningi búvöruframleiðsl-
unnar að frjálslegri viðskiptaháttum,
eins og það er orðað. Því verði eng-
inn framtíðarréttur tryggður með
þessu kerfi. Það er gert til að festa
kerfíð ekki of mikið í sessi, menn
geti ekki keypt sér greiðslumark til
langrar framtíðar í trausti þess að
kerfið verði við lýði um aldur og ævi.
Ekkert kemur fram um það hvað
nefndin telur að eigi að taka við
1998. „Fijálslegri viðskiptahættir"
geta þýtt svo margt og menn geta
lagt mismunandi merkingar í þessi
orð. Einn af nefndarmönnum í sjö-
mannanefnd sagði að áfram væri
gert ráð fyrir styrktum landbúnaði.
Meginmálið væri að nota þennan
aðlögunartíma til að gera sauðfjár-
ræktina samkeppnisfæra við innlend
og innflutt matvæli og það sem
tæki við eftir að gildistími tillagna
nefndarinnar rennur út hlyti að fara
eftir því hvernig búið væri að land-
búnaðarframleiðslu í samkeppnis-
löndunum.
Sami maður benti á að breytingar
gætu átt sér stað á þessu sex ára
tímabili. Menn hefðu svigrúm til að
framleiða 10% umfram greiðslu-
mark, og væru vissar vonir bundnar
við að hlutur óstyrktrar framleiðslu
færu vaxandi á tímabilinu. í því
fælist viss aðlögun framleiðslunnar
að samkeppni.
Fyrir hvað er verið að greiða?
Sjömannanefnd segir að útgjöld
ríkisins vegna sauðfjárframleiðsl-
unnar séu um 4 milljarðar kr. á ári,
eða um 4% útgjalda ríkissjóðs. Þessi
útgjöld eru áætluð 3,4 milljarðar í
ár en fara stiglækkandi á þeim tíma
sem tillögur nefndarinnar nái yfir
og verða komin niður í 1,8 milljarða
kr. á ári 1997. Gert er ráð fyrir því
að þeir peningar sem nú fara í út-
flutningsbætur verði á næstu árum
notaðir til skipulegrar aðlögunar
kindakjötsframleiðslunnar að mark-
aði með því að kaupa bændur frá
framleiðslu og sá útgjaldaliður ríkis-
ins falli niður árið 1997. Þeir fjár-
munir sem varið hefur verið til niður-
greiðslu búvöruverðs haldi sér hins
vegar í sama hlutfalli og nú er. Pen-
ingarnir verði hins vegar að mestu
greiddir sem bein framlög til bænda
og lækki smám saman eftir því sem
búvöruverðið lækkar.
Ársverkum fækkar um
500-1000
Ómögulegt er að segja til um
hvað margir bændur muni hætta ef
tillögur sjömannanefndar komast til
framkvæmda. Niðurskurður á 70
þúsund kindum í haust samsvarar
bústofni á 400 verðlagsgrundvall-
arbúum. Slegið hefur verið á að árs-
verkum í sauðfjárrækt fækki um
500-1.000 vegna samdráttarins.
Laun bænda lækka um rúmlega
200 milljónir vegna fyrirhugaðs
samdráttar í haust, en auðvitað eru
menn að selja þennan framleiðslu-
rétt og fá greitt fyrir. Ekki er ólík-
legt að launin lækki um svipaða
upphæð vegna tekna sem bændur
missa þegar óvirki fullvirðisréttur-
inn, það er sá fullvirðisréttur sem
ríkið hefur á leigu, fellur út.
Margir bændur óttast að sam-
dráttur með fijálsum samningum
leiði til hruns einstakra byggða og
vilja að sauðfjárhéruð njóti verndar.
Sjömannanefndin telur það ekki
verkefni sitt að taka tillit til slíkra
sjónarmiða. Því var hafnað í nefnd-
inni að setja skorður við viðskiptum
með greiðslumark með svæðaskipt-
ingu eða öðru slíku, nema fyrsta
árið, allt slíkt var talið draga úr
möguleikum á hagræðingu. Maður
sem tók þátt í starfi nefndarinnar
segir að ef sauðfjárræktin eigi að
standast samkeppnina við aðrar
kjötframleiðslugreinar og innflutn-
ing sé ekki hægt að taka tillit til
byggðasjónarmiða, kjötið verði ein-
faldlega að framleiða þar sem hag-
kvæmast er. Talið er að svæðaskipt-
ing eða aðrar aðgerðir til að hygla
sauðfjárræktarsvæðunum komi til
álita við gerð nýs búvörusamnings
eða lagasetningu í tengslum við
hann, enda er vitað að landbúnaðar-
ráðherra er hallur undir slík sjónar-
mið. Ef slíkt yrði gert mun það
mælast afar illa fyrir í sjömanna-
nefndinni og nefndarmaður sagðist
hætta í nefndinni ef farið yrði að
skemma tillögur hennar.
Málmfríóur Sigurðardóttir
Kvennalista
Tillögumar biattar fyrír bmúai
„MÉR sýnist við fyrstu sýn að þessar tillögur séu ansi brattar
fyrir bændur, og ég hefði kosið að sjá að þeir fengju eitthvað
lengri aðlögunartíma. Ég get hins vegar ekki sagt ennþá um
hvort ég er samþykk þessum tillögum því ég er ekki búin að
meta þær, og ekki búin að fá nógar upplýsingar um hvernig
þær virka á öllum sviðum," sagði Málmfríður Sigurðardóttir,
Kvennalista.
að sem ég hefði viljað sjá er
svæðabúskapur, og þó ég
sé ekki hrifin af miðstýringu
þá er í tillögunum engin stýring
á því hvernig byggð á að þróast
í sambandi við búskap. Ef það er
rétt þá finpst mér það megingalli
á þessu. Ég tel að það þyrfti á
einhvern máta að tryggja að sá
búskapur sem hentar best á
hveiju svæði fái að þróast þar en
ekki einhvérs staðar annars stað-
ar, bæði með til-
liti til landgæða
og landverndar
þar sem það á
við. Ég hef ekki
ennþá getað séð
í þessum tillög-
um að þau
sjónarmið séu
uppi,“ sagði
Málmfríður.
Júlíus Sólnes
formaður Borgaraflokksins
SkiMleggla þarf atttaaóaM íómðaþmn
„MÉR finnst þessar tillögur mjög athyglisverðar og inargt já-
kvætt í þeim. Þau markmið sem nefndin setur fram eru eðlileg
og ég myndi styðja það að fara þessa leið, en bendi á að sam-
hliða þessu þarf að setja aðgerðir til þess að vera með skipulagt
undanhald í byggðaþróuninni," sagði Július Sólnes, forinaður
Borgaraflokksins.
arna eru að mörgu leyti sett-
ar fram tímamótatillögur í
því efni að í fyrsta skipti
er viður kennt að það sé ekki
umflúið að draga
sauðfjárræktar-
búskap verulega
saman og fækka
svo um munar
þeim bændum
sem stunda
sauðfjárrækt.
Það er bent á að
það muni hafa
verulega byggð-
aröskun í för
með sér, sem nefndin í sjálfu sér
tekur ekki afstöðu til. Mér finnst
þetta allt rétt og í samræmi við
það sem við höfum bent á,“ sagði
Júlíus.
Hann sagðist telja að skipulagt
undanhald þyrfti að vera í sám-
bandi við byggðaþróun í landinu
frekar en að um væri að ræða
skipulagslausan flótta eins og
hingað til hefði verið. „Það er
tvennt sem við höfum lagt áherslu
á í því sambandi, en það er í fyrsta
lagi að fullvirðisrétturinn verði
framseljanlegur milli býla, og
sömuleiðis höfum við talið skyn-
samlegra að greiða framleiðslu-
styrki beint til bænda og losna
þannig við milliliðakerfið. Við höf-
um einnig velt því töluvert fyrir
okkur hvaða störf verður hægt
að skaffa bændum sem vildu
hætta sauðfjárbúskap, og ég hef
bent á að það mætti hugsa sér
að þeir gerðust gróðurverndareft-
irlitsmenn og landverðir. Það
finndist mér vera mjög verðugt
verkefni fyrir bændur, sem raun-
vei-ulega gætu haft fulla vinnu í
sambandi við gróðurvemd og
gróðureftirlit. Ef við vildum fara
út í það átak sem þarf að gera
til að snúa vörn í sókn í gróður-
málunum, þá er í raun og veru
um að ræða svo gífurlegt verkefni
að þeir bændur sem myndu hætta
sauðfjárbúskap gætu svo hæglega
orðið starfsmenn í því átaki,“
sagði hann.
„Ég er sammála þeim sem
segja að það verði að fara í þess-
ar breytingar í einhvetjum litlum
skrefum, því það er ekki hægt að
keyra þetta strax niður í það
ástand sem menn telja að þurfi
að nást fram, þ.e.a.s. að hætta
öllum útflutningsbótum og fram-
leiða nákvæmlega það sem innan-
landsmarkaðurinn þarf. Þá myndu
sennilega flosna hér upp hundruð
eða þúsundir manna. Ég er ekki
viss um að það sé hagkvæmt fyr-
ir þjóðfélagið, og ég er hræddur
um að það myndi reynast erfitt
að taka við þessu fólki og finna
því önnur störf, en ég tel að það
myndi einungis skapa ný vanda-
mál,“ sagði Júlíus Sólnes.