Morgunblaðið - 17.03.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. MARZ 1991
sunnudaginn, þegar úrslitin í formannskjörinu
voru kynnt — tapræðu. Hvað sagðir þú í þeirri
ræðu, sem aldrei var flutt?
„Já, það er ekkert leyndarmál og mér finnst
ekkert að því að vera viðbúinn hinu versta,
en gleðjast svo yfir því þegar betur fer. í þeirri
ræðu kemur fram að ég hefði verið mjög sátt-
ur við tilveruna, þótt ég hefði tapað. Eg sagði
þar eitthvað á þá ieið að ég hefði auðvitað
verið sáttari við það að vinna, en í orðalaginu
sáttari felst þá um leið að ég væri sáttur við
það að tapa. Ég hefði ekki tekið við varafor-
mennskunni ef ég hefði tapað og ég hafði strax
4. janúar síðastliðinn gefíð Þorsteini það til
kynna að ég vildi ekki verða varaformaður
eftir þennan landsfund. Það hefði því ekki átt
að koma honum á óvart.“
— Svo við höldum okkur örlítið lengur í
efinu — hefði tap á sunnudag orðið upphafið
að því að þú hættir afskiptum af stjómmálum?
„Þá hefði ég einvörðungu helgað mig borg-
armálefnunum og svo kannski í fyllingu tímans
farið annað. Ég veit ekki hvert, en það eru
fjölmörg önnur störf í þjóðfélaginu merkileg,
verðug og góð. Það hefur oft flögrað að mér
að gera eitthvað allt annað. Til dæmis hefur
blaðamennska oft heillað mig og ritstörfum
hef ég gaman af og svo held ég að það gæti
verið afar spennandi verkefni að taka að sér
rekstur á fyrirtæki - öflugu einkafyrirtæki.
En eins og gefur að skilja hef ég lagt slíkar
hugrenningar á hilluna, að minnsta kosti um
stundarsakir. Þó að stjórnmál séu ágæt, þá
má maður ekki ímynda sér að þau séu upphaf
og endir alls. Það eru tiltölulega fáir sem sinna
stjómmálum og allur þorri þjóðarinnar er í
einhveiju öðru. Ég get ekki ímyndað mér að
þorri þjóðarinnar sé á slíkum villigötum að við
séum þeir einu sem erum í því starfi sem eitt-
hvert vit er í!“
Eftirköstin verða ekki mjög slæm
— Hvemig leggst það í þig, Davíð, að taka
við formennsku í Sjálfstæðisflokknum með
þessum óvenjulega hætti?
„Það leggst mjög vel í mig. Það má segja
að enginn hafi tekið við þessu embætti á sama
hátt og ég, en þá verða menn líka að hafa það
í huga að það em ekki mjög margir sem hafa
gegntjæssu embætti — ég er sá sjöundi í röð-
inni. Ég var alla tíð sannfærður um að það
væri í lagi að kjósa, og mér sýnast eftirköstin
ekki ætla að verða mjög slæm. Þvert á móti,
þá hef ég það á tiifinningunni, að menn telji
sig hafa séð að flokkurinn ber þetta vel. Sú
samheldni sem inn í flokkinn er byggð, sá
ógnarkraftur sem í honum felst, þolir alveg
þá áraun að kjósa-á milli manna. Kosningin
sem slík kann að hafa skapað einhver sár, en
kosningabaráttan var háð með þeim hætti af
beggja hálfu, að hún skilur engin sár eftir sig.“
— Þið Þorsteinn hafið unnið lengi saman.
Sumir telja að þið hafið verið vinir, aðrir segja
kunningjar. Hefur þú samviskubit gagnvart
Þorsteini?
„Ég hefði út af fyrir sig kosið að ég hefði
tekið við af honum með þægilegri hætti fyrir
hann. Ég get ekki neitað því. Fyrir mitt leyti
er ég ráðinn í því að hagur Þorsteins innan
flokksins verði með þeim hætti sem hann á
best skilið og hann fái notið sín. Ég vona að
sú staðreynd að við skiptum um storf með
þessum hætti, setji ekki viðvarandi blett á
okkar samskipti."
— Trúir þú því að þið getið átt gott samstarf?
„Ég vona það sannarlega og mun leita eftir
því. Hins vegar hef ég fullan skilning á því
að hann kunni að vera sár í minn garð.“
Átti von á að Þorsteinn gerði tillögu
um mig sem varaformann 1983
— Hvað með önnur eftirmál — er vopnahlé
í uppsiglingu, innan flokksins, sem varir aðeins
fram yfír kosningar? Verða deilur og bræðra-
víg í Sjálfstæðisflokknum, í náinni framtíð?
„Nei, ég hef það ekki á tilfinningunni. Að
vísu er það svo, að maður heyrir kannski sjálf-
ur helst þær raddir, sem maður vill heyra. Það
er ekki af því að maður vilji hafa það svo
heldur vegna þess að aðrir halda að þannig
vilji maður hafa það. Því heyri ég ekki strax
allt umtalið í flokknum, en ég heyri þó aðfinnsl-
ur í minn garð um það á hvaða hátt varaform-
annskjörið bar að. Menn segja, sem rétt er,
að það ekki alveg í samræmi við óskráðar regl-
ur flokksins að formaður stingi upp á varaform-
anni. Ég minni á að Þorsteinn Pálsson stakk
reyndar upp á varaformanni 1983. Þá hafði
ég hálfpartinn átt von á því að hann styngi
upp á mér sem varaformanni. Það kom mér í
opna skjöldu að hann skyldi ekki gera það.
Geir Hallgrímsson hafði þá talað við okkur
báða og sagt að hann vildi styðja annan hvorn
okkar í formannssætið og ég tók af skarið þá
um að okkar stuðningur ætti að beinast að
Þorsteini. Ég átti því von á þvi að hann legði
það til á fundinum að ég yrði kjörinn varaform-
aður, þegar hann hafði verið kjörinn formað-
ur, en hann lagði til að Friðrik Sophusson yrði
kjörinn varaformaður. Hann minntist ekkert á
það við mig, sem þá var tiltölulega nýkjörinn
borgarstjóri, að hann hygðist stinga upp á
öðrum, eða yfírleitt að stinga upp á varafor-
manni. Uppástunga hans gerði það náttúrlega
að verkum að ég gat ekki eftir það gefíð kost
á mér. /
Ég er sannfærður um að á þessu augnabliki
á sunnudaginn var gat ekki orðið meiri sátt
um nokkurn annan varaformann heldur en
þann sem ég lagði til. Þetta voru afskaplega
óvenjulegar aðstæður. Margir höfðu áhyggjur
af þessari baráttu um formannssætið, sem ég
taldi nú ástæðulausar að verulegu leyti. Þess
vegna mátti gera kröfu til nýkjörins form-
anns, sem hafði stofnað ti! þessara átaka, að
' hann reyndi í sínu fyrsta verki að finna hvaða
varaformannsefni yrði mest sátt um. Jafnvel
gagnrýnendur þessa vals míns segja nú: „Þetta
var besta lausnin, en þú áttir ekki að sjá um
uppástunguna." Því er til að svara að stundum
þarf að gera óvenjulega hluti og ekki alltaf
hægt að fara eftir bókstafnum.“
Tek gagnrýni ekki voðalega nærri mér
— Hvernig þolir Davíð Oddsson gagnrýni
og fínnst honum hún yfirleitt vera óréttmæt?
„Oftast nær fínnst mér hún ekki vera rétt-
mæt. Við erum nú einu sinni flest þeirrar gerð-
ar að við sjáum eigin gjörðir í öðru ljósi en
gagnrýnendurnir. Hins vegar tek ég hana ekk-
ert voðalega nærri mér og ég er ekkert upp-
næmur yfír blaðagreinum eða árásum í fjöl-
miðlum. Ég held að það sé næstum því óþekkt
að ég hafi samband við fjölmiðla, vegna þess
að mér finnist að mér vegið. Einstaka sinnum
vil ég koma að leiðréttingu, upplýsinganna
vegna, en ég missi ekki svefn þótt ég sé gagn-
rýndur. Vissulega fer þetta þó eftir því hver á
í hlut. Ef mér fínnst ég verða fyrir ósann-
gjamri gagnrýni frá einhveijum sem ég hef
metið mikils, þá get ég bæði orðið undrandi
og svekktur."
Vinátta bara gerist einhvern veginn
— Þeir sem eru aðdáendur Davíðs Oddsson-
„Megináherslu
leggjum við
audvitað á að þessi
þjóð eigi það skilið
að hafa það betra
og það eru öll
skilyrði til þess.
Það verður verkef ni
nýrrar ríkisstjórnar
að þvælast ekki
fyrir í þeim efnum,
eins og þessi
ríkisstjórn hefur
gert.“
ar hafa á orði að hann sé fyrst og fremst vin-
ur vina sinna, en andstæðingar hafa sagt við
mig að hann væri of góður vinur vina sinna.
Hvað segir Davíð um þetta?
„Það er með mig eins og flesta, að ég á fáa
vini, en marga kunningja. Maður safnar ekki
að sér vinum, en ég held að það sé rangt að
maður eignist bara vini á æskuárunum. Ég
held að það sé eitthvað álíka „element" að
verkúm þegar góð vinátta tekst með mönnum,
og í ástinni, þótt það sé auðvitað af annarri
tegund. En vinátta bara gerist einhvern veg-
inn, eins og ástin, og eftir situr vitneskjan um
það að þú og þessi ákveðni maður eruð vinir,
án þess að nokkur rökræn skýring sé þar endi-
lega að baki. Mér fínnst ég hafa verið að eign-
ast vini í gegnum tíðina og oft áttar maður
sig ekki á því hvenær slíkt gerist. Það eru til
dæmis menn hjá borgarkerfínu sem ég lít á
sem vini mína, en ég geri mér ekki ljóst hve-
nær það gerðist nákvæmlega að við urðum
annað og meira en samstarfsmenn. Svo eru
aðrir sem starfa hjá borginni sem ég lít á sem
góða kunningja og er hlýtt til.
Meinilla við menn sem tala illa
um vini mína
Ég Jegg mikið upp úr því að vera góður
vinur vina minna, en ég notfæri mér ekki að-
stöðu mína'í of ríkum mæli, í þágu vina minna.
Aðeins þannig gæti ég orðið of góður vinur
vina minna, og ég vona að ég verði ekki þann-
ig vinur. Ég veit að ég hef þann veika blett,
að mér er afskaplega annt um vini mína og
mér verður meinilla við menn sem tala illa um
þá. Ef ég heyri einhvem tala illa um mann
sem mér þykir vænt um eða lít á sem vin
minn, tek ég oftast nær til varna fyrir vin
minn. En jafnvel þó ég geri það ekki og láti
á engu bera, þá lít ég viðkomandi aldrei sömu
augum á eftir — það er eitthvað við slíkt sem
ég á mjög erfitt með að líta framhjá.“
— Hefur þú alltaf verið sannfærður sjálf-
stæðismaður?
„Ég var alinn upp hjá fólki sem hafði mikið
álit á Sjálfstæðisflokknum og leit á sig sem
sjálfstæðisfólk, þótt það væri ekki flokksbund-
ið. Hvorki móðiri mín né amma voru flokks-
bundnar, en það var aldrei neinn vafi á því
að þær voru sjálfstæðismenn, eins og svo
margt gott fólk sem ekki er flokksbundið.
Minn hugur lá því alltaf til sjálfstæðisstefnunn-
ar, en satt best að segja hugleiddi ég stjórn-
mál ekki mikið og ætlaði mér alls ekki að fara
út í störf sem tengdust pólitík."
Þessar stoltu konur settu mark
sitt á mig
— Þú ert alinn upp af konum, móður þinni
og ömmu. Hefðir þú kannski orðið allt annar
Davíð Oddsson, ef þú hefðir alist upp undir
föðurlegri handleiðslu einnig?
„Það er erfitt að segja til um það, af þvi að
ég hef aldrei kynnst því. En ég hefði ekki
getað hugsað mér ljúfara uppeldi en það sem
þessar tvær konur veittu mér. Auðvitað var
þetta óskapleg barátta, en ekki dæmigert borg-
arlegt kjölfestulíf. Móðir mín vann gríðarlega
mikið. Hún var óskaplegur vinnuþjarkur sem
lagði geysilega hart að sér. Hún yar vélritunar-
stúlka í fullu starfí og tók að sér alla þá auka-
vinnu sem hún komst yfir, vegna þess að hún
mátti til. Amma var aftur heima og var því
svona fasti punkturinn í tilverunni. Við fundum
aldrei annað en dæmið gengi upp og ég heyrði
það aldrei á mínu heimili að einhvers staðar
kynni að vera fólk sem hefði það betra en við
og meira umleikis. Ég er sannfærður um að
þessar stoltu konur hafa sett á mig sitt mark,
bæði í lífsskoðun, viðhorfum og framgöngu,
annað getur ekki verið. Heimili mitt á þessum
tíma hefur líklega verið fyrir neðan það sem
í dag kallast fátæktarmörk, en það vafðist
ekkert fyrir mínum uppalendum að það væri
Sjálfstæðisflokkurinn sem helst myndi tryggja
réttindi þeirra og bætt kjör. Auðvitað hlýtur
það einnig að hafa haft áhrif á mig.“
— Þinn betri helmingur, Ástríður Thorarens-
en, er þriðja konan sem er áhrifavaldur í lífi
þínu, ekki satt? Ég hef það fyrir satt, að þótt
þú sért hershöfðinginn í Reykjavíkurborg, sem
öllu stjómar, sé hún hershöfðinginn á heimil-
inu, sem vemdi mann sinn gegn ágangi og
óþægindum, þegar mögulegt er.
„Það er heilmikið til í því. Eins og þeir vita
sem reynt hafa, þá bítur hún fólk ekki af sér,
en hún tekur mjög mikið af álaginu af mér,
þegar slíku verður við komið, og auðvitað er
mér ómetanleg stoð í henni. Hún lendir mikið
í því að ræða við þá sem hingað hringja, þeg-
ar ég er í burtu, og á betra verður ekki kosið,
því hún skapar svo mikla ró með hlýju sinni
og alúð. Það er líka mikill kostur að hún er
ekkert uppnumin yfír því sem ég er að fást
við. Hún hefur áhuga, en er aldrei uppveðruð.
Hún hvatti mig ekki til þess að fara í framboð-
ið — hún heldur dró úr því, en studdi mig síð-
an heilshugar eftir að ég hafði tekið mína
ákvörðun, alveg óuppveðmð. Ég varð ekki var
það að hún breyttist' þegar ég varð borgar-
stjóri, og ég á ekki von á því að hún breytist
við þetta. Það setur hana ekkert úr jafnvægi.
— Það hefur ekki farið framhjá neinum
undanfama viku, að andstæðingar þínir í póli-
tík hafa haldið þvi fram að formannskjör þitt
boði aukna hörku og hægri sveiflu. Er Davíð
Oddsson meira hörkutól en Þorsteinn Pálsson?
„Við Þorsteinn eram ólíkir menn, en Þor-
steinn er afskaplega fastur fyrir og fylginn
sér. Ég sé því ekki þannig mun á okkur tveim-
ur, auk þess sem við höfum haft mjög svipað-
ar skoðanir í pólitík að mörgu leyti. Ég ligg
ekkert á þeirri skoðun minni að því meira sem
einkaaðili getur séð um, því betra. Því minna
sem ríkiskerfið og hið opinbera sér um, því
betra. Ég á mjög gott dæmi um það, hér úr
Reykjavíkurborg. Ég lét áratuga draum
margra sjálfstæðismanna rætast, um að losa
okkur við Bæjarútgerð Reykjavíkur. Því var
fyrirspáð að það fyrirtæki yrði komið í fangið
á okkur aftur, áður en við væri litið, en nú
er það eitt öflugasta útgerðarfyrirtæki landsins
og menn vilja eignast þar hlutabréf, af því það
skilar arði, skapar atvinnu og er stöndugt og
sterkt. Á hinn bóginn er ég afskaplega ákveð-
inn í því og lít á það sem hlutverk Sjálfstæðis-
flokksins, forsendu stöðu hans, stærðar og
styrkleika, alveg öfugt við það sem þeir sem
kallaðir eru hörðustu fijálshyggjumenn gera,
að vera ekki flokkur einhverra þröngra og ein-
hæfra gilda. Við verðum að hafa mjög öflugt
atvinnulíf. Við verðum að gefa einkarekstrinum
sem allra best færi til að skapa sem mestar
tekjur, til að við getum tryggt kjör þeirra, stöðu
og öryggi sem lakast kunna að vera settir á
hveijum tíma. Markmið Sjálfstæðisflokksins
er auðvitað að hjálpa slíku fólki eins og kostur
er, til þess að nýta sér kosti frjáls hagkerfis,
þar sem einkareksturinn fær notið sín. Ég vil
að Sjálfstæðisflokkurinn sé flokkur, ekki bara
í orði heldur á borði, þar sem hver maður tel-
ur sig geta átt samastað og þar sem hver
maður getur fundið að menn vilji ekki traðka
á þeim sem undir er, heldur gera öllum kleift
að lifa mannsæmandi lífi. Samt sem áður er
ég ekki þeirrar skoðunar að það sé hægt að
hjálpa öllu fólki, því það gerist aldrei. Þú býrð
til ákveðið öryggisnet, sem þú reynir að hafa
þétt og vel riðið, en engu að síður verður aldr-
ei sett undir alla leka. Það er bara lífsins lög-
mál.“
Svona er Sjálfstæðisflokkurinn
— Hvemig heldur þú að þessi skírskotun
þín til breiddarinnar og boðskapur um að allir
eigi að geta fundið sér samastað í Sjálfstæðis-
flokknum fari í vini þína, hörðustu fijálshyggj-
umennina?
„Þeir verða að hafa skilning á þessu. Þeir
vilja vera í Sjálfstæðisflokknum og svona er
Sjálfstæðisflokkurinn. Honum verður ekki
breytt úr þessum flokki yfír í einhvern flokk
þröngra lífsskoðana, að minnsta kosti ekki
meðan ég ræð einhveiju þar um. Hins vegar
vil ég að það besta úr fijálshyggjunni tapist
aldrei og njóti sín mjög í Sjálfstæðisflokknum.
Ég tel að það séu engar þverstæður í þessu,
heldur þvert á móti að flokkurinn geti án hvor-
ugs verið. Þú skapar aldrei heilbrigt velferðar-
kerfi, nema þú hafir öflugt og „dínamískt"
þjóðfélag og það hefur þú ekki nema bestu
eiginleikar fijálshyggjunnar fái notið sín. Þetta
er sú blanda sem ég tel ákjósanlega og ég
held að okkar fyrrum forystumenn, þeir sem