Morgunblaðið - 17.03.1991, Blaðsíða 17

sér að sönnunargögnum lögregl-
unnar, sem þeim þóttu tortryggileg.
Þeir áttu von á að írunum sex yrði
sleppt ef tækist að sýna hve hriplek
rökfærsla sækjandans raunveru-
lega hefði verið.
Chris Mullin fór meira einförum,
hann var að viða að sér efni í bók
um sexmenningana frá Birming-
ham, en þessir þrír og raunar marg-
ir fleiri áttu oft faglegt samstarf
til þess að komast til botns í málun-
um.
Rannsókn þeirrra leiddi í ljós að
aðferð dr. Skuses var meingölluð.
Lausnin sem dr. Skuse notaði varð
ekki aðeins rauð af sprengiefni —
sama niðurstaða fékkst hefðu menn
snert pappír skömmu fyrir sýnatök-
una, orðið kámugir á fingrum t.d.
á bjórkrá, eða spilað á spil!
Þegar þetta varð ljóst var dr.
Skuse tafarlaust veitt lausn frá
embætti og gerður að ellilífeyris-
þega aðeins fimmtugur að aldri.
En dr. Skuse, sem var lítt skemmt,
var ekki af baki dottinn; hann hélt
því nú fram að í lausninni hefði
aðeins verið 0,1 prósent af natrí-
umlúti en ekki 1 prósent, eins og
áður hafði komið fram. í svo veikri
lausn væri ógerningur að greina
spil eða bjórklístur; það hlyti að
vera sprengiefni.
Dr. Skuse var raunar ekki tekinn
trúanlegur, þegar hann breytti upp-
skriftinni að lausninni, en innanrík-
isráðuneytið sætti færis á að ljúka
þessu máli engu að síður. Það sá
ekki ástæðu til að kanna málið frek-
ar fyrr en löngu síðar — eftir að
fréttamenn urðu enn til að ýta við
ráðherrunum.
Sönnunargögnin ein, sem tengdu
sexmenningana við sprengiefnið,
nægðu vitaskuld ekki til að fella
sexmenningana fyrir ódæðið. Það
var Reade lögreglustjóra fullkom-
lega ljóst; hann varð að knýja fram
játningar. Þessa þtjá daga sem sex-
menningamir voru yfirheyrðir var
þeim meinað um svefn, ógnað með
hundum og skotvopnum, þeir voru
lamdir með kylfum, kaffærðir í
vatni og brenndir með vindlum.
Sumir mannanna voru nánast
óþekkjanlegir eftir barsmíðar lög-
reglu.
Þessa meðferð á föngunum hefur
reynst unnt að sanna síðar með ljós-
myndum og vitnisburði lögreglu-
manna. Fangarnir voru mjög illa
leiknir, bæði meðan á yfirheyrslum
stóð og þegar þeir voru komnir í
fangelsi. Kenningum hefur verið
fleygt fram um að misþyrmingarnar
í fangelsinu hafi verið nauðsynlegar
lögreglunni til þess að leyna meiðsl-
um sem fangarnir hlutu við yfir-
heyrslurnar.
En Reade varð ekki að vilja sín-
um þrátt fyrir allt, ekki vildu allir
játa og úr sumum fékk hann aðeins
hálfkveðnar vísur. Hann varð að
grípa til róttækari aðgerða. Reade
settist niður við að búa til stunda-
töflu sem sýndi hve margar yfir-
heyrslur hefðu átt sér stað, hvað
hefði komið fram og hvenær.
Plaggið var hreinn tilbúningur,
upplýsingamar voru settar á blað
til þess að búa til trúverðuga sögu
og til leiðbeiningar fyrir þá lögregl-
umenn, sem áttu að bera vitni, svo
að saga þeirra allra yrði eins.
Reade stóð einnig fyrir því að
aukið yrði við yfirlýsingar hinna
grunuðu um aðild að hryðjuverkun-
um, hann falsaði skjölin til að létta
kviðdómi og dómara störfín. Með
spánriýrri tækni hefur bresku lög-
reglunni nú nýlega tekist að sýna
fram á að mörgum mikilvægum
skjölum hafði verið breytt og bætt
við þau eftir að frá þeim var geng-
ið. Eftir það var ekki tekið mark á
játningunum sem fyrir lágu, — en
þangað til áttu eftir að líða mörg ár.
Chris Mullin, sem er fréttamaður
og þingmaður, grunaði að jafnvel
þótt sannanir lögreglunnar yrðu að
engu gerðar fengjust sexmenning-
arnir ekki frelsaðir fyrr en hinir
raunverulegu sökudólgar fyndust.
Hann leitaði þess vegna dyrum og
dyngjum að þeim á írlandi. Með
dyggri aðstoð IRA-manna, sem
voru fangelsisnautar sexmenning-
anna frá Birmingham, fékk hann
upplýsingar um menn, sem báru
ábyrgð á nær því tug sprenginga
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. MARZ 1991
íí
Ættingjar fanga sexmenningum þegar þeir voru látnir lausir á fímmtudag.
skömmu fyrir fjöldamorðin í New
Street. Hann rakti slóð þeirra og
hafði uppi á tengiliðum þeirra og
samstarfsmönnum, meðal annars
með aðstoð háttsettra IRA-manna
á írlandi.
Þeim þótti óþægilegt að hafa
marga snuðrandi í kringum sig og
sáu sér hag í að málið yrði upp-
lýst. IRA hafði aldrei lýst ábyrgð á
sprengingunum í Birmingham á
hendur sér, en viðurkennt þó að
sjálfstæður hópur innan IRA hefði
verið þar að verki.
Jafnframt Iýsti IRA yfír að sex-
menningarnir sem í haldi voru hjá
Bretum væru ekki félagar í lýðveld-
ishemum. Þeir gætu því ekki hafa
þekkt lykilorðið XX, sem notað var,
þegar tilkynnt var um sprengjurn-
ar. Það kunna IRA-menn einir ef
frá er talin breska lögreglan.'
Benti allt til að „gamla klíkan"
í IRA ætti sök á Birmingham-ódæð-
inu; hún situr ekki á sárshöfði við
nýju leiðtogana, sem eru ekki eins
herskáir.
Bók Mullins, Errors of Judge-
ment, kom út í framhaldi af athug-
unum hans. Þar heldur hann því
blákalt fram að sexmenningamir
frá Birmingham séu blórabögglar —
að hann hafí persónulega hitt alla
nema einn sem hlut áttu að spreng-
ingunum.
Það verður að styðjast við bók
Chris Mullins, þegar velt er vöngum
yfir hvað hafi raunverulega gerst
þetta kvöld fyrir rúmum sextán
árum, þegar sprengjur IRA grönd-
uðu tuttugu og einum manni og sex
saklausir Irar voru að ósekju rænd-
ir frelsinu. Mullin er sannfærður
um að þátttakendur í sprengjutil-
ræðunum hafi verið fimm: tveir
gerðu sprengjurnar, tveir komu
þeim fyrir og sá fimmti hringdi til
lögreglunnar. Þeir flýðu ekki borg-
ina í sömu svipan, heldur létu líða
nokkra daga. Ætlunin hafi verið
að gefa lögreglunni meiri fyrirvara,
en símarnir, sem átti að hringja úr
og tilkynna um sprengjurnar, voru
báðir bilaðir þegar til átti að taka.
í bók sinni segir Mullin að þetta
hafi hann fengið staðfest frá fyrstu
hendi.
Vegna nýrra sannana, sem frétt-
amönnunum hafði auðnast að finna,
þegar hér er komið sögu, féllst inn-
anríkisráðherrann á að taka málið
upp að nýju. Það var snemma árs
1987.
Birmingham-sexmenningamir
bundu miklar vonir við áfrýjunar-
dómstólinn. Aðferðir dr. Skuses við
greiningu sprengiefna var ófull-
nægjandi, lögreglumenn báru vitni
um hrottalega meðferð á föngunum
í því skyni að neyða fram viður-
kenningu á glæpnum. Komið var
fram að sexmenningarnir vora ekki
félagar í IRA. Og loks hafði stunda
taflan, sem Reade lögreglustjóri
forðum hafði párað á pappír, komið
í leitirnar, en hún var ekki tiltæk
við uppranalegu réttarhöldin.
Vonbrigðin voru þess vegna ólýs
anleg, þegar dómarinn staðfesti
úrskurð kviðdómsins um sekt þeirra
allra. Lögreglumennirnir, sem báru
vitni, vora ekki teknir trúanlegir.
Stundatafla Reades lögreglustjóra
var lögð fyrir réttinn, en dómarar
töldu útilokað að Reade væri fær
um að skipuleggja svo margslungið
og flókið samsæri. Að framburði
hinna dæmdu bæri ekki saman um
hvað snerti fjölda sprengja og stað-
setningu þeirra sannaði það eitt,
að mati dómara, að lögreglan hefði
ekki skáldað söguna og falsað skjöl.
Þar að auki hafði samstarfsmað-
ur dr. Skuse þróað nýja leið til að
greina sýnin, sem tekin vora af
höndum hinna granuðu við hand
tökuna, og sýndi hún að þeir hefðu
haft nítróglusserín með höndum.
Dómurinn skyldi því standa óhagg-
aður.
Þótt virtist sem fokið væri í flest
skjól neituðu fréttamennirnir að
leggja árar í bát. Þeim hafði líka
bæst talsverður liðsauki, því að
samhliða stöðugum fréttaflutningi
af málinu óx stuðningshópur fang-
anna jafnt og þétt. Þingmenn, lög-
menn og dómarar að ótöldum vinum
og vandamönnum, írskum félögum
og kirkjum veittu sexmenningunum ‘
allan þann stuðning sem þau megn-
uðu.
Nokkru eftir útgáfu bókar Mull-
ins komust fréttamennirnir að því,
að lögreglan hafði yfírheyrt suma
þeirra manna, sem Mullin fjallar
um, einungis ári eftir sprengingarn-
ar, árið 1975, og hafi meðal annars
einn þeirra játað að hafa komið
sprengjunum fyrir. En þessar yfir-
lýsingai; vora látnar liggja í þagnar-
gildi. Breska lögreglan hylmdi yfír
með hinum sönnu tilræðismönnum
um það bil fímmtán ár og lét sig
engu varða þótt saklausir menn
afplánuðu lífstíðardóma í fangels-
um, þar sem vitað var að þeir máttu
oft sæta grimmúðlegri meðferð
fangavarðanna, barsmíðar og háð-
glósur.
Fréttamennirnir voru orðnir
sannfærðir um að hafa fundið hina
seku og kynntu tilgátu sína í sjón-
varpi næstum umbúðalaust. Þeir
sögðu tilræðismennina vera Seamus
McLaughlin, nefndan Belfast-
Jimmy, og hafí hann skipulagt
glæpinn; Mick Murray og James
Francis Gavin, sem smíðuðu
sprengjurnar; og Michael Chri-
stopher Hayes, sem hafí komið
sprengjunum fýrir á kránum ásamt
ungum manni, sem ekki hefur verið
nefndur á nafn, því að hann nýtur
leyndar.
í kjölfarið tók ónefndur IRA-
maður á sig ábyrgð á sprengingun-
um í Birmingham, en það var korn-
ið sem fyllti mælinn. Bresk stjórn-
völd urðu að taka upp mál Birming-
ham-sexmenninganna sinni enn,
allt óf margt benti til að þeir væra
saklausir.
Lögreglan i Devon og Comwall
fékk það verkefni að fara í saum-
ana á upphaflegu lögreglurann-
sókninni. Athugun leiddi í ljós alvar-
lega misbresti og enn varð áfrýjun-
ardómstóllinn að taka til starfa.
Nýja aðferðin til að greina
sprengiefni á höndum hinna gran-
uðu reyndist einnig vera gölluð; hún
hefur líka jákvæða niðurstöðu ef
menn reykja tóbak. Það kom heldur
ekki á óvart að fleiri gallar fundust
á aðferð dr. Skues; sápan sem sýnis-
glösin hans vora þvegin úr hafði
sömu áhrif á lausnina sem um
sprengiefni væri að ræða.
Ennfremur var orðið unnt að
sýna fram á fleiri hugsanlega til-
ræðismenn. Og ný tækni við lög-
reglurannsóknir leiddi í ljós að full-
yrðingar sexmenninganna um föls-
uð skjöl og upplognar viðurkenning-
ar við yfírheyrslur ættu við rök að
styðjast.
Raunar var breskt réttarkerfi
fyrir dómstólum, ekki síður en ír-
amir sex. Og þótt þeir hafi verið
látnir lausir vegna ónógra sannana
og West Midland-lögreglan hafi
tekið til við rannsókn Birmingham-
sprengjanna á nýjan leik hefur
breskt réttarkerfí beðið slíkan álits-
hnekki að dæmalaust er með siðuð-
um þjóðum.
Paddy Mclllkenny, bróðir Rich-
ards, sagði gráti nær í sjónvarpsvið-
tali að breskt dómskerfi „væri ekki
búið að bíta úr nálinni með þetta“.
— Drottinn einn veit hve margir
saklausir sitja í fangelsum!
Fjórtán lögreglumenn eiga yfír
höfðu sér málssókn. Fimm IRA-
menn eiga ekki eftir að eiga sjö
dagana sæla. Og breskt réttarkerfí
verður endurskoðað og vonandi
bætt á næstu tveimur áram.
Birmingham-sexmenningarnir
era frjálsir, þökk sé iðnum frétta-
mönnum og aðstandendum, sem
komu nýrri lögreglurannsókn til
leiðar; og síðast en ekki síst, nýrri
tækni og vísindum, sem beitt er við
lausn afbrotamála.
Það tók þrjá daga að sanna sekt
þeirra, sextán ár að hreinþvo þá.
Höfundur er fréttamaður og
búsettur í Stokkhólmi þar sem
hann stundarnám ífjölmiðlun.