Morgunblaðið - 17.03.1991, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. MARZ 1991
Hahirsfull kona leysir
varia vanda Bangladesh
Hasina Wajid; reynir næst að bjóða sig fram í forseta- Khaleda Zia; næsti forsætisráðherra?
kosningum.
eftir Jóhönnu Kristjónsdóttur
SÚ STJÓRN sem sest að völd-
um í Bangladesh að loknum
kosningum þann 27. febrúar sl.
sem voru fyrstu alvöru kosn-
ingar í landinu i háa herrans
tíð, verður ekki öfundsverð.
Erfiðleikarnir í þessu fátæka
landi, hinu þéttbýlasta í heimin-
um, hafa löngum verið svo gríð-
arlegir að Bangladesh hefur
stundum verið líkt við botn-
lausa tunnu. „Þetta er land sem
á sér enga framtíð, aðeins von-
leysi og óáran,“ sagði í grein
Far Eastern Economic Review
nokkru fyrir kosningarnar. „Sá
sem gefur kost á sér til forystu
í þessu landi flóða og fárs, of-
fjölgunar og hungurs, eymdar
og fáfræði er annað hvort bilað-
ur hugsjónamaður eða vald-
sjúkur maður haldinn þeirri
blekkingu að hann geti efnast
með því að ná völdum.“
essi staðhæfíng er ekki út í
bláinn. Það þykir tíðindum
sæta í Bangladesh ef mann-
skæð flóð verða ekki að minnsta
kosti einu sinni á ári. Með þeim
afleiðingum að fjöldi manns lætur
lífið, skepnur drepast, eignatjón
verður og uppskera eyðileggst. Það
heyrir til undantekninga ef mann-
drápsfellibylur fer hjá án þess að
valda usla. Valdarán oft blóðug
hafa verið gerð með fárra ára
millibili frá því ríkið sagði skilið
við Pakistan og fékk sjálfstæði
1971. Innanlandsóeirðir og ólga
stendur öllum framförum fyrir
þrifum. Mannfjölgun stórmikið
vandamál og ein sú allra mesta í
suðaustur Asíu. Ungbarnadauði er
mikill, heilsugæsla slök, ólæsi um
71%, þjóðartekjur meðal þess sem
lægst gerist í heiminum, eða um
10 þúsund krónur á ári, og svo
mætti lengi telja. íbúar í þessu litla
Iandi sem er ekki nema 144 þús-
und ferkílómetrar eru nú um 115
milljónir og því er spáð að um alda-
mót verði þeir 154 milljónir. Engar
raunhæfar framfarir geta orðið í
Bangladesh á meðan ekki tekst
að hafa hemil á mannfjölguninni.
Fari fram sem nú mun íbúatala
Bangladesh tvöfaldast á næstu 25
árum.
Mohammed Ershad forseti
hrökklaðist frá völdum í
desemberbyrjun. Hann
hafði þá ríkt í átta ár og hann er
einn margra forystumanna
Bangladesh síðustu 20 ár sem
hafa komist til valda með byltingu.
I hans tilviki urðu þó engar blóðs-
úthellingar. Ershad hefur sætt
mikilli gagnrýni alla sína stjórnar-
tíð - sem er býsna Iöng á bangla-
deskan mælikvarða - fyrir spill-
ingu og harðstjórn. Þó er erfitt að
sjá hvar Ershad gæti hafa dregið
sér fé sem ekki er fyrir hendi.
Harðstjóri hefur hann ugglaust
verið en það er sjálfsagt ekki auð-
gert að forðast að sýna hörku þeg-
ar í hlut á land eins og Bangla-
desh þar sem erfíðleikamir í allri
stjórnun virðast óyfírstíganlegir.
Undanfarin ár hafa tvær konur
verið í fyrirsvari í þeim stjórnar-
andstöðufylkingum sem kveðið
hefur að. Hasina Wajid er formað-
ur Awamibandalagsins. Hún er
dóttir Mujiburs Rahmans sem eín-
att hefur verið nefndur „faðir
Bangladesh" en var drepinn 1975
nokkrum árum eftir sjálfstæðið
fékkst. Mujibur naut lýðhylli fram-
an af en hann bjó ekki yfír neinum
töfraformúlum um hvemig mætti
vinna að því að Bangladesh næði
fótfestu sem leiddi til að hagur
fólksins batn-
aði. Hin kon-
an, Khaleda
Zia og leiðtogi
Þjóðarflokks-
ins, er ekkja
Ziaur Rahman
en hann komst
til valda í blóð-
ugri byltingu
nokkrum
mánuðum eft-
ir að Mujibur
var drepinn.
Ziaur ríkti í
rösk fímm ár.
Hann var
myrtur 1981.
Þær Hasina
og Khaleda
komu fram á
sjónarsvið
bangladeskra
stjómmála
fyrir um sjö-
átta ámm.
Málflutningur
þeirra hefur
einkennst af
hatri á Ershad
og illsku í garð
hvor annarrar. Hugmyndir að
lausn á vandamálum landsins, sem
hjarir á þróunarhjálp, hafa verið
magrar.
Hasina hefur fullyrt að stuðn-
ingsmenn Ziaur hafi staðið að baki
drápinu á föður sínum, Khaleda
svaraði fullum hálsi og sagði að
stuðningsmenn Mujiburs hefðu
myrt mann sinn.
Fyrst eftir að þær hófu stjóm-
málaþáttöku sína var öll barátta
háð á persónulegum og tilfinninga-
Iegum nótum. I Newsweek las ég
fyrir skömmu að síðasta árið hefðu
báðar breytt nokkuð um stíl og
enginn efaðist um hæfni beggja
til að gegna æðsta valdaembætti
þjóðarinnar. Þetta kemur þó ekki
heim og saman við skrif blaða á
þeirra héimaslóðum, til dæmis
sagði Far Eastern Economic Revi-
ew skömmu fyrir kosningarnar að
baráttan hefði verið á svo lágu
plani að engu tali tæki.
Svo virtist sem báðar konurnar
teldu að með því að ná völdum
félli allt í Ijúfa löð í Bangladesh
og mikii blómatíð rynni upp. Hvor
um sig taldi hina óhæfa til að verða
forsætisráðherra og þó margir
andstæðingar Ershads hafí hvatt
til að þær reyndu að ná sáttum
og vinna saman strandaði allt á
því að hvorug gæti unnt hinni þess
að verða forsætisráðherra.
Aðalinntak kosningabaráttunn-
ar var að sögn fréttaritara á þess-
um slóðum að benda á glæpsam-
legt athæfí Ershards og minna á
væntanleg réttarhöld yfír honum.
Þó var greinilegt að frambjóðendur
Jaytiaflokks hins illa þokkaða fyr-
verandi forseta fengu verulegan
hljómgrunn og Ershad sjálfur náði
kjöri í fjórum af fímm kjördæmum
sem hann bauð sig
fram í. Hann situr í
stofufangelsi og kom
því hvergi nærri í
kosningabaráttunni.
Khaleda Zia bauð sig
einnig fram í fimm
kjördæmum og náði
kjöri í fjórum, en
Hasinu vegnaði sýnu
verr, náði aðeins
kosningu í einu af
fjórum.
Raunar hefur
mörgum komið á
óvart hversu mikill
munur var á fylgi
Awamibandalags
Hasinu og Þjóðar-
flokks Khaledu og
enn aðrir segja ósig-
ur fyrir báðar að
flokkur Ershads
skyldi ná 70 sætum.
Stjórnmálasérfræð-
ingar segja að mestu
hafi ráðið að fram-
bjóðendur Jaytia-
flokksins annars
vegar og Þjóðar-
flokksins hins vegar
virðist hafa sýnt viðleitni til að
hafa einhveija stefnuskrá að bjóða
en Hasina hafí spilað sína plötu
um hatur á Ershad og Khaledu
án tilbrigða. „Sumir segja að hún
hati Khaledu jafnvel meira en Ers-
had,“ sagði bangladeskur blaða-
maður í símtali við mig. Hann
sagði að hvað sem yfirlýsingum
Hasinu um Ershad liði hefði sá
orðrómur að hún hefði tengsl við
Jayitaflokkinn verið lífsseigur.
„Trúlega hefur hún ekki gætt að
sér í baráttunni því hún hefði að
réttu lagi átt að ná verulegu at-
kvæðamagni frá flokki forsetans.
Hér bjuggust allir við að mjótt
yrði á mununum," sagði hann.
Sigur Khaledu og Þjóðarflokks
er ótvíræður og úrslitin eru ekki
síður skellur fyrir Hasinu. Samt
dugar þingmannafjöldinn ekki til
að Khaleda geti myndað meirihlut-
astjórn og ekki munu þær Khaleda
og Hasina taka upp samstarf.
Nokkrir óháðir þingmenn og full-
trúar smáflokka duga henni til að
ná meirihluta auk þess eru 30 full-
trúar tilnefndir af þinginu allt kon-
ur og fær Khaleda þau með sterk-
ari stöðu.
Lengi vel var búist við því að
Awamibandalagið sækti
meirihluta atkvæða út á
landsbyggðina en í kosningabar-
áttunni kom á daginn að Þjóðar-
flokkurinn saxaði verulega á fylgi
Awami.
Khaleda Zia er 46 ára gömul,
hún er glæsileg í fasi og fram-
göngu en þykir þurr á manninn
miðað við Hasinu Wajid sem er
glaðsinna og fijálsleg. Hasina er
43 ára. í efnahagsmálum er
Khalida talsmaður ftjáls markað-
skerfís en Hasina hallast að blönd-
uðum markaðsbúskap. „Hvorug er
vel að sér um efnahagsmál né al-
þjóðamál. Þær hafa verið svo upp-
teknar af því að sækjast eftir valdi
valdsins vegna, ná sér niður á
hvor annarri hefndarinnar og
metnaðarins vegna að ég hef á
tilfinningunni að það sé nokkuð
sama hvor tæki við. Þær hafa ekki
þá undirstöðuþekkingu á stjórnun
né á landsmálum að maður geti
verið bjartsýnn," sagði áðurnefnd-
ur blaðamaður við mig.
Þó kosningabaráttan nú sé á
enda er ekki ýkja langt í þær
næstu; forseti skal kjörinn fyrir
októberlok og hvorug hefur útilok-
að að hún gefi kost á sér. Það
gæti því verið að stjórn Bangla-
desh sæti á hakanum enn um hríð
því þær hafa hugann bundinn við
að hefndin er ekki enn fullkomin
og sigurinn ekki enn í höfn. Svo
að enn verða Bangladeshar að bíða
og á meðan heldur hagur þeirra
áfram að versna og jarðvegurinn
fyrir nýjan harðstjóra og nýtt vald-
arán verður frjórri.
Þegar ég var í Bangladesh fyrir
þremur árum fór ég á útifundi hjá
báðum þessum konum og hitti þær
síðan - hvora í sínu lagi að sjálf-
sögðu - til skrafs. Mér þótti þær
aðlaðandi og geðþekkar, greindar
og afskaplega viðræðugóðar og
hreinskilnar. En það var öllu verra
að það var fjarska lítið á þeim að
græða. Þær töluðu fjálglega um
fyrri tíð þegar faðir/eiginmaður
var myrtur og síðan illan hug til
Ershads. Þegar ég spurði um fram-
tíðaráform þeirra varðandi
Bangladesh ef þær kæmust til
valda svöruðu báðar með áþekkum
yfírlýsingum. „Efla atvinnulífið,
bæta heilsugæslu og menntakerf-
ið, styrkja landbúnað og fiskveið-
ar, treysta gengi tökunnar, gjald-
miðilsins í Bangladesh, leyfa öllum
að hafa fullt frelsi til að tjá sig,
uppræta spillingu í stjórnkerfinu
...“ og svo framvegis og svo fram-
vegis.
Og báðar klykktu út með að það
myndi allt verða svo miklu auð-
veldara ef landið losnaði við Ers-
had. En mál Bangladesh eru áreið-
anlega ekki svo einföld. Því er nú
verr og miður. Og þau verða síst
af öllu leyst af tveimur hatursfull-
um konum.
Þuð þykir tíðindum sætu í Bungludesh ef
munnskæð f lóð verðu ekki uð minnstu
kosti einu sinni ú óri
Ungbarnuduuði er mikill, heilsugæslu slök
ólæsi um 71%, þjóðartekjur meðal þess
sem lægst gerist í heiminum, eða um 10
þúsund krónur ó óri
Hvor um sig taldi hina óhæfa til að verða
forsætisróðherra
Hvorug er vel að sér um ef nahagsmól né
alþjóðamól því þærhafa verið svo
uppteknar af því að sækjast eftir valdi
valdsins vegna