Morgunblaðið - 07.04.1991, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
MAIMNLÍFSSTRAUMARiniía]
7. APRIL 1991

UIVKHVERFISIVIÁL/ Ilvad kom fyrir Aralvatn?
Mannleg mistök
ARALVATN var einu sinni 4.
stærsta stöðuvatn á jörðinni —
mældist 41 þúsund ferkílómetri
að stærð árið 1960 eða um það
bil V3 af allri stærð íslands. Nú
er það aðeins 17 þúsund ferkíló-
metrar og lífríki þess úr sög-
unni. Vatnið gæti horfið fyrir
fullt og allt innan 30 ára ef
ekkert verður að gert. Svo af-
drifaríkar breytingar á náttúru-
legum staðháttum af manna-
völdum hafa aldrei orðið áður
og margir líkja þessu umhverf-
isslysi við slysið mikla sem varð
í lyarnorkuverinu í Chernobyl
um árið. Upphaf þessa má relya
til stjórnartilskipana frá
Moskvu árið 1918 þegar ráða-
menn vildu bæta þjóðarhag með
stórfelldum framkvæmdum án
þess að sja'fyrir afleiðingarnar
í ríki náttúrunnar og hvaða
áhrif þær kynnu að hafa á
mannlíf í kring þegar til lengri
tíma væri litið. Uinhverfisvernd
hefur lítið verið til umræðu í
Sovétríkjunum fram til þessa
en breytingar hafa orðið nú á
síðustu tímum „glasnost". Nú
má tala og þá koma staðreyndir
í ljós.
Aralvatn er í Mið-Asíuhluta
Sovétríkjanna á svæðinu í
kring- um 45. breiddargráðu (á
svipaðri breiddargráðu og löndin
við norðanvert Miðjarðarhaf). Vit-
að er að á árunum
1926-1960 runnu
55 kúbikkílómetr-
ar af vatni úr án-
um Syr og Amur
í vatnið árlega en
þær ár eiga upp-
tök í fjöllunum í
suðri, Pamir og
Tian Shan. Frá-
rennsli úr vatninu hefur aldrei
verið neitt en hins vegar ríkti gott
jafnvægi milli aðrennslis og upp-
gufunar. Nú flytja þessar ár ekki
dropa í vatnið og afleiðingarnar
eru eftir því.
eftir Huldu
Voltýsdóttur
Ákvörðun stjórnvalda árið 1918
var í því fólgin að veita vatninu
úr þessum tveim stórfljótum í
gríðannikla áveituskurði því
breyta átti þurri eyðimörkinni á
svæðinu í bómullarakra. Rússar
vildu vera sjálfum sér nógir um
bómull og bómull átti líka að verða
útflutningsvara. Stærsti áveitu-
skurðurinn er sá sem kenndur er
við Kara KUm og er 1.360 km
að lengd en út frá stóru skurðun-
um eru minni áveituskurðir eins
og þéttriðið net.
Iðnskóladagurinn
TV 1 /1 • / T-V 1 • /1 1 n • V
Iðnskólinn í Reykjavfk hefur opið
hús í dag, 7. apríl, frá kL 13-17
í skólahúsunum á Skólavörðuholti.
Kaffihlaðborð og skemmtiatriði
á vegum nemenda.
Sumarhús, sem nemendur hafa
byggt og innréttað á skólaárinu,
verður til sýnis og sölu.
Allar verklegar deildir verða til sýnis iðnlána
khi
TÆKNlÆr tæknimenntun
mikilvægastafjárfestingin?
UMÞEKKINGU
NYLEGAR erlendar rannsóknir sýna fram á hvað helst bætir
efnahag þjóða. Það er ekki eins og einhver myndi ætla frjó mold
eða náttúruauðlindir á borð við málma í jörðu eða orku. Heldur
er það kunnátta þegnanna, verkkunnátta, tæknikunnátta, vísinda-
kunnátta. Viðhald, útbreiðsla og aukning þessara þátta bætir hag
þjóða. Danir eru lýsandi dæmi um þetta. Þeim er að vísu gefin
frjó mold, nokkur fiskimið, en landbúnaðar- og sjávarútvegsfram-
leiðsia eru ekki nema lítill hluti af þjóðarframleiðslu. Það sem
þjóðin byggir framleiðslu sína á er tækni og þekking. En tækni-
og vísindaþekking þeirra hefur alltaf verið á háu stigi. Þó að
nokkuð hafi slegið í bakseglin síðustu ár, þá hefur þetta tryggt
þjóðinni einna bestan efnahag meðal þjóða heims. Og enn þrátt
fyrir að auðlindir verði að teljast nýög takmarkaðar.
Af ofanskráðu mætti áætla
sem svo: Þjóð sem vill varð-
veita efnahag sinn og tryggja
hann í framtíðinni ætti framar
öllu að veita fé til menntakerfis
síns og til
vísinda- og
tæknirannsókna.
Freistandi er að
álykta svo að
fjárfesting til
slfks skili sér
beint einhveijum
áratugum síðar í
hagvexti.
Um hagvöxt á við að hann er
ekki lokatakmark góðs mannlífs,
heldur nauðsynlegt skilyrði til að
ná því. Þá má spyija hvort það
jafngildi ekki í raun eyðingu físki-
miða okkar að skera við nögl fé
til menntamála, en leggja fram
eftir Egil
Egilsson
Um tvítugt (stúdentspróf eða hlið-
stætt) hefur nemandinn fómað til
sumarvinnunnar meira en ári, sem
erlendur námsmaður hefur notað
til náms. Jafnframt þeim árs mun
hefur því verið fórnað, að öll yfir-
ferð námsefnis hefur verið hrað-
ari og yfírborðskenndari en er-
lendis, vegna tímaskorts. Slíkt
kemur sérstaklega niður á raun-
vísinda- og tæknimenntun, þar
sem viðfangsefnið er erfiðara og
torskildara en í öðrum greinum.
Aðskilnaðurinn
Eitt sem einkennir tækni- og
raunvísindamenntun á æðri stig-
um er aðskilnaður kennslu og
rannsókna sem hinu opinbera hef-
ur þóknast að koma á. Þetta á
1.
d fW
i. f+*
i- /VVl
Kennarinn: „Hvað eru margir metrar í fermetra.“ Nemandinn:
„Fjórir."
til vísindarannsókna aðeins brot
af því sem þær nálægu þjóðir
gera sem við berum okkur saman
við. Allt sunnudagatal um fram-
tak til þessa eða átak til hins inn-
an menntakerfisins ber að skoða
sem hræsni, skaðlega hræsni af
því að það er til þess fallið að slá
ryki í augu okkar, og leyna okkur
því hvernig komið er í raun.
Hvað vantar á?
Efniviðurinn sem menntakerfið
hefur til úrvinnslu fer eftir þeirri
þjóðfélagsgerð sem um ræðir, þ.e.
eftir lífsskilyrðum ungmennanna.
Hér er ekki ætlunin að fara út í
þjóðfélagsumræðu um lífsskilyrði,
heldur bent á ýmislegt sem hlýtur
að gera okkur eftirbáta annarra
þjóða. Sleppum til dæmis almenn-
um launakjörum í menntakerfinu,
sem hljóta að leiða til að starfs-
menn verða að kasta til höndum
meir en ella. Tökum aðeins eina
heilaga goðsögn úr íslenska
menntakerfínu, sem er um sum-
arfrí nemenda. Goðsögninni um
ágæti lengdar þess má ei hrófla
við, vegna þess að hún er talin
forsenda lýðræðislegs mennta-
kerfis, þannig að sem flestum sé
gert kleift að standa undir námi
fjárhagslega og óháð efnahag for-
eldra. Spyija má hvort ekki séu
þeir tímar liðnir að svo sé með
breyttu atvinnuástandi, þegar erf-
iðara er að fá sumarstörf en fyiT,
og alls ekki fyrir hendi þau sömu
uppgripastörf og áður. Lítum á
hveiju er fórnað fyrir goðsögnina:
sérstaklega við innan Háskóla ís-
lands, sem er annars vegar skipt
í kennslugeira, þar sem menn
hafa að vísu rannsóknarskyldu,
sem er þó ekki nema minni hluti
af heildarstarfi, semsé stjórnunar-
og kennsluskyldu einnig. Auk
þess sem það þótti brenna við
a.m.k. áður, að rannsóknarþætt
inum væri ekki alls staðar sinnt
sem skyldi. IV> kann að vera breyt-
ing á til batn.iðar. Hins vegar
fara hinar raunvorulegu hagnýtu
rannsóknir og grunnrannsóknit
Háskólans fram a þar til gerðum
stofnunum, og starf manna þar
einungis til þoss ætlað. Þessar
stofnanir eru fjölmargar og ein-
mitt í þeim greinum sem kennt
er hvað mest í. Þannig er þetta
skipulag brot á því sem yfirritaður
hefur alltaf talið rétt, að á eftir
stigum hverrar greinar beri að
blanda sem mest saman rann-
sóknar- og kennsluþættinum,
einkum vegna þess hvað rann-
sóknarþátturinn hlýtur á því stigi
að auðga kennsluna. Sá maður
sem hefur að aðalstarfi að bæta
við þekkingarforða hverrar grein
ar hlýtur einmitt vegna þess að
vera betur til þess fallinn að miðla
til námsmanna vanda greinarinn-
ar en sá sem er fyrst og fremst
kennari. Þannig hlýtur að teljast
æskilegra skipulag að sem flestir
sérfræðingar hafi sem jafnast
hlutfall kennslu- og rannsóknar-
skyldu og rannsóknarstofnanirnar
sem flestar þátttakendur
kennslustarfiuu.