Morgunblaðið - 07.04.1991, Blaðsíða 22

22 C
MORGUNBLAÐIÐ MENNINGARSTRAUMAR
SUNNUDAGUR 7. APRIL 1991
ÍÆlliIAST /Hveryiig vegnar leiklistinni úti á landsbyggöinnif
Að tæma tilfinningasarpinn reglulega
ISKJÓLI fagurra jökla og litskrúð- ugra fjalla opnast ævintýra-
legar sveitirnar á mýrunum og nesjunum í kringum Hornafjörð
og mynda einskonar faðmlag við Atlantshafið. Það er eins og
suðausturhornið teygi sig í átt til Evrópu, enda er maður víst
kominn hálfa leið til meginlandsins, þegar þangað er komið. Við
þetta náttúrulega faðmlag hefur leiklistin dafnað árum saman
hjá áhugasömú fólki og síðar meir í sjálfum kaupstað- num á Höfn.
Leikfélag Hornafjarðar — Nýkomið frá Osló úr leikferð með
Skáld-Rósu. Sigrún lengst til hægri. Gísli 6. frá hægri.
Aðeins í vetur hefur þetta
2.000 manna samfélag orð
ið vitni að fjórum leiksýningum
og sú fimmta er í undirbúningi.
Meðal elstu leikara þar um slóðir
má finna þau
Gísla Arason,
Hrein Eiríksson
og Sigrúnu Ei-
ríksdóttur. Þau
hafa frá mörgu
að segja af löng-
um og viðburða-
ríkum ferli. Þau
eru öll frekar
bjartsýn á að leiklistin lifi áfram,
þrátt fyrir skelfílega ásókn á
mannsandann af öðrum miðlum
eins og t.d. sjónvarpi. Á Horna-
fírði er kapalkerfí og hægt að ná
8 stöðvum. Þar ríkir efnahagsleg
velmegun og afkoma fólks er góð,
flestir hafa allt til alls. „Þessvegna
má alveg sinna andlegu hliðinni
betur,“ segir Sigrún. „Eg er ekki
uggandi vegna sjónvarpsglápsins,
það líður hjá,“ segir Hreinn. „Möt-
unin er verst og hvernig spilað er
á óþverrann til að gera fólk spennt
í myndbandadellunni," segir Gísli
sem er aldursforsetinn í hópnum.
Hann er ættaður af Borg á Mýrum
í Hornafírði og þar lék hann fyrst
um fermingu laust fyrir 1930
smáhlutverk og kom oft fram í
ýmsum gervum, lék oft kvenhlut-
verk, en það var til siðs að strák-
ar léku kerlingar. Það var Ung-
mennafélagið sem stóð fyrir leik-
listarstarfseminni í þá daga. „Ég
man eftir því þegar leikið var í
hálfbyggðu íbúðarhúsi í sveitinni.
Þá var stór ísasleði tekinn og þilj-
aður og notaður sem leiksvið."
Gísli flutti til Hafnar 1945 og
hefur leikið fjölda hlutverka með
Leikfélagi Hornafjarðar, sem_ var
formlega stofnað 1962. Áður
hafði kvenfélagið á staðnum stað-
ið fyrir leiksýningum. Honum fell-
ur best að leika kómísk hlutverk,
en finnst honum samt hafa tekist
best upp þegar hann lék dramat-
ískt hlutverk sem förumaðurinn í
Skáld-Rósu 1982, sem hann
minnist með ljúfu brosi. Sigrún
var einnig með í þeirri uppfærslu
og þau fóru m.a. í leikferð til
Osló á samnorræna hátíð áhuga-
leikfélaga.
Þau segja að leiklistarlífið hafí
tekið verulegan kipp með komu
Kristjáns Imsland þangað frá
Neskaupstað eftir stríðið. Hann
var mjög drífandi maður, lék mik-
ið sjálfur og kom hlutunum af
stað. „Þá var leikið í gömlum
bragga sem var hreint ævintýri
út af fyrir sig. Það var eins og
við værum í alvöru leikhúsi, við
höfðum okkar eigin búningsher-
bergi og innanhússhátalarakerfi,“
segir Sigrún, en bætir við að þar
hafi oft verið kalt: „Þar var aðeins
einn kolaofn og á æfíngum var
einn gerður út af örkinni til að
stela kolum frá kaupfélaginu. Á
samlestrum stóðum við svo í
kringum ofninn og þegar okkur
var orðið heitt á framhliðinni,
snerum við bakinu að ofninum og
héldum lestrinum áfram.“ Sigrún
er ættuð frá Volaseli í Lóni og
hefur leikið ótal kerlingar allt frá
árinu 1948, og þykir vænt um þær
allar en vænst þykir henni þó um
kerlinguna í Gullna hliðinu. Sigr-
ún segir að miklar breytingar
hafi orðið á starfi leikfélagsins í
gegnum árin: „Leikfélagið átti
ekkert hér áður. Það var borið
út úr stofunum allt sem nota
þurfti á leiksviðinu, gólfteppinu
jafnvel rúllað upp og heimilunum
rústað. Það var allt gert heima,
hver og einn sá um sinn búning."
Gísli hefur um árabil veitt Minja-
safninu í A-Skaftafellssýslu for-
stöðu og hefur því oft getað lánað
bæði búninga og leikmuni í sýn-
ingar.
Mestu breytingarnar verða þó
þegar sú stefna er tekin að ráða
menntað fólk til starfa með leikfé-
laginu. Þá koma leikstjórar, sem
halda námskeið í leiktúlkun fyrir
félagana áður en sett er upp. Um
leið áttu sér stað miklar breyting-
ar í allri ytri umgjörð leiksýning-
arinnar bæði hvað varðar gervi-
lýsingu og alla tækni. Þau Sigrún,
Gísli og Hreinn léku öll saman í
Ævintýri á gönguför, sem Bjarni
Steingrímsson leikstýrði og
Magnús Pálsson myndlistarmaður
gerði leiktjöld við. Þá var starf-
semin flutt í félagsheimilið
Sindrabæ, þar sem hún er enn
þann dag í dag og í þeirri uppsetn-
ingu voru ljóskastarar notaðir í
fyrsta sinn.
Hreinn er frá Miðskeri í Nesja-
sveit og stóð þar fyrir stofnun
Leikfélagsins Mána 1982. Þar
hefur hann leikið margskonar
manngerðir m.a. forstjórann í
Delerium Búbonis og Jón Prímus
í Kristnihaldi undir Jökli. En hvað
er það, sem heldur áhuganum á
leiklistinni við, hvernig er þetta
hægt ár eftir ár? Hreinn svarar
fyrir sig: „Það er geysilega metn-
aðarfull athöfn að fara á leiksvið
— við viljum láta taka eftir okk-
ur. Ef það líður of langur tími á
milli uppsetninga, þá verður mað-
ur hálf órólegur. Það safnast í
tilfínningasarpinn og maður þarf
að fá útrás.“ Þau Sigrún og Gísli
taka í sama streng og öll tala þau
um þörfina fyrir að fá að segja
öðrum eitthvað, koma einhveiju á
framfæri við fólk, koma fólki til
að hlæja eða taka þátt í sorg. En
félagsskapurinn er líka mikils
virði sérstaklega ungu fólki, sem
lærir að tjá sig og skapa. Slíkur’
félagsskapur verður smátt og
smátt að lífsnauðsyn, sem þroskar
manneskjuna og víkkar sjóndeild-
arhring hennar.
eftir Hlín
Agnarsdóttur
WiYNDUST/Húsió erkomíb, en hvaö svo?
Listaháskóli íslands
ÞAÐ FOR eins og vonast var eftir í pistli á þessum vettvangi síðast-
liðið haust, að menntamálaráðuneytið hefur fest kaup á stórbygg-
ingu Sláturfélags Suðurlands í Laugarnesi, og hún á að hýsa mið-
stöð Iistfræðslu í landinu í framtíðinni, eftir að Myndlista- og hand-
íðaskólinn, Tónlistaskólinn i Reykjavík og Leikljstarskólinn hafa
verið sameinaðir undir einn hatt í Listaháskóla íslands. Hamingjuó-
skir til allra sem unnu að málinu, og megi framtíðin vera björt. En
þegar einum áfanga er náð, er rétt að líta lengra fram á veginn.
Húsið er komið, en það er með
öllu óvíst að það komi að
fullum notum fyrir listaskólana
næstu árin. Því hefur verið fleygt
fram að það muni kosta um 300
milljónir króna að
gera bygginguna
klára fyrir hið nýja
hlutverk. En
vegna mýmargra
vanáætlana síð-
ustu ára hefur al-
menningur lært að
eftir Eirík vantreysta slíkum
Þorlóksson spám, og líklega
verður kostnaðurinn meiri. Ekkert
fé er á fjárlögum þessa árs til að
hefja verkið, og því í fyrsta lagi
mögulegt að byija að innrétta bygg-
inguna 1992 - og þá aðeins ef hún
kemst inn á næstu fjárlög. Hér er
því mikið verk framundan.
En hús er ekki skóli, eins og ein-
hver gegn skólamaður benti eitt
sinn á, og húsið í Laugarnesi er
ekki Listaháskóli, hvaða nafn sem
því verður gefíð. Það er starfíð sem
unnið verður innan dyra, sem skipt-
ir öllu máli, en á þessu stigi máls-
ins getur enginn sagt til um hvern-
ig því verður háttað. Sú stofnun sem
byggingin á að hýsa er nefnilega
ekki til.
Orsökin er sú að frumvarp til
laga um Listaháskólann náði ekki
fram að ganga á nýafstöðnu þingi.
Enginn veit hver verða örlög þess
eftir komandi þingkosningar, og
það er vert að minna á að stjórnar-
myndun er pólitískt spil, þar sem
listin telst ekki til háspilanna. Það
er eðli frumvarpa sem þessa (þó
þau teljist þverpólitísk, eins og það
er kallað) að breytast í, ýmsum at-
riðum ef þau lenda í höndum nýrra
ráðherra, og því er rétt að íhuga á
hvern veg stofnun af þessu tagi
getur best þjónað þeim tilgangi sem
eðlilegt er að setja henni: að þjálfa
og undirbúa verðandi listamenn
sem best til starfa í íslenskum og
alþjóðlegum menningarheimi.
Þeir skólar sem ætlunin er að
sameina í Listaháskóla íslands eru
æði ólíkir að stærð, uppbyggingu
og kennsluháttum.
Leiklistarskólinn
tekur aðeins örfáa
nemendur inn á
hveiju ári, og um-
sóknarferillinn er
einn sá erfiðasti sem
þekkist. Hinir fáu
útvöldu fá síðan við-
amikla hópþjálfun
og stranga skólun á
mörgum sviðum h'k-
ams- og raddbeyt-
ingar, eins og hæfir.
Tónlistarskólinn
hefur fleiri nemend-
ur, en þeir eru líka vel undirbúnir,
því allir tónlistarnemar hafa áður
þurft að vinna sig upp í gegnum
fjölda námsstiga; námið fer síðan
að talsverðu leyti fram í formi
einkakennslu, þannig að einstakir
nemar eru í raun fremur í Iæri hjá
meistara en í heildstæðum skóla.
Myndlista- og handíðaskólinn er
síðan stærstur; þar er nokkur fjöldi
fólks með mismikið undirbúnings-
nám að baki í nokkrum tiltölulega
sjálfstæðum deildum, og meðalald-
ur nemenda MHI er hærri en í
nokkrum öðnim skóla á þessu skól-
astigi, sem bendir til að þar sé að
finna talsyerf af fólki sem er.elcþ'a
en nemur hefðbundnum skólaaldri,
ef svo má segja.
Hvernig munu þessir skólar sam-
einast í Listaháskóla? Munu þeir
starfa sem algjörlega sjálfstæðar
deildir, sem e.t.v. deila aðeins með
sér stjóra með silkihúfu, símaborði,
gjaldkera og kaffistofu kennara í
hinni nýju byggingu? Ef það er
ætlunin, er betra að halda í núver-
andi skipulag og gleyma málinu;
þá væri örugglega hægt að leysa
húsnæðismál skólanna á ódýrari
hátt en nú er í bígerð.
Það hlýtur að vera meginmark-
mið listaháskóla að samræma starf-
ið eins mikið og getur þjónað nokkr-
um listrænum tilgangi, og það hlýt-
ur að vera krafa skattborgara að
slíkt sé gert á eins hagkvæman
hátt og mögulegt er. Þessar list-
greinar eiga vissulega margt sam-
eiginlegt, og því hlýtur að vera
hægt að sameina þjálfun listnem-
anna að einhveiju leyti.
Til þess að Listaháskóli íslands
komist á koppinn þarf umtalsvert
fjármagn úr sjóðum landsmanna.
Það gerist ekki sjálfkrafa, og til að
það dragist ekki í áraraðir að hann
komist upp (eins og ónefndar stofn-
anir hafa mátt reyna) þarf hann
að njóta velvildar og stuðnings. Sá
stuðningur verður aðeins unninn
hjá almenningi ef áætlanir hafa
veríð ræddar og skýrðar í fjölmiðl-
um, ef hagkvæmin er ljós, ef lista-
skólarnir verða sammála um innra
skipulag - og ef ýtt- er fast við
stjórnmálamönnúm til að málið
komist í framkvæmd.
Baráttumenn fyrir Listaháskóla
íslands, brettið upp ermarnar:
< Verkið er rótt að hefjast!
„Húsið er aðeins rammi utan um starfíð sem þar á
að fara fram.
BÆKUR///ómer endurborinn?
Derek Walcott
Omeros er hið gríska nafn Hómers. En nú er það einnig heiti
á einstöku kvæði eftir Derek Walcott. „Kviða“ gefur þó réttari
fyrirheit en „kvæði“ um skáldverk sem telur liðlega sjö þúsund
línur, tvö þúsund og fimm hundruð erindi undir hexameters-
hætti, er ná yfir 325 síður. Og sem er epík, eins og kviður Homers.
Það er ekki ofsagt að kviða
Walcotts sé eitt stórkostleg
asta kvæði sem ritað hafi verið á
enska tungu frá seinna stríði. Það
segir frá deilu Achillesar og Hec-
tor um ástir
hinnar fögru He-
lenu, atvinnu-
lausrar þjón-
ustustúlku, í
fiskiþorpi í Vest-
ur-Indíum; sögð
í skugga og ljósi
hins gríska
harmleiks. En
kviðan fjallar ekki aðeins um ást-
arrimmu, heldur einnig um ný-
lendustefnu og ferðalag Vestur-
Indíans um Evrópu, um drauminn
um að snúa aftur til síns heima;
og horfir til hjarta heimsveldisins
þar sem Hómer situr betlandi á
Thamesbökkum. Um örlög
skáldsins sem ætið er á ferðalagi
milli síns eigin heims og enska
heimsveldisins.
Derek Walcott er nú um sex-
tugt og er talinn meðal helstu
skálda á enska tungu, í flokki
með Ted Hughes og Seamus Hea-
ney. En samt er hann ótrúlega
lítið þekktur fyrir utan tiltölulega
þröngan hóp bókmenntamanna.
Hann er fæddur í St. Lucia í Vest-
ur-Indíum. Á síðustu tuttugu
árum hafa komið út eftir hann
ellefu Ijóðabækur, sem vakið hafa
mikla athygli beggja vegna Atl-
antshafsins. Árið 1988 var hann
fyrsta skáldið innan Breska Sam-
veldisins sem fætt er utan Bret-
lands til að vinna Gullmedalíu
Drottningarinnar fyrir skáldskap.
Hann er ekki aðeins ljóðskáld,
heldur hefur hann ennfremur sa-
mið fjölda leikrita. Hann skiptir
nú árinu milli Trinidad og Boston
þar sem hann kennir skáldskap
við Boston.
í síðasta mánuði var Walcott
heiðraður fyrir Omero, þegar
hann fékk verðlaun W.H. Smith.
Hann var þö ekki við verðlaunaaf-
hendingu þar sem hann var í
Boston að leikstýra söngleiknum
Stál um sjálfan sig. Hann sendi
kveðju, þar sem hann þakkaði
verðlaunin, sem hann liti á sem
nokkurs konar virðingarvott til
hetjanna í kvæðinu, hinn hálflæsu
fiskimanna í St. Lucia.
Kviða Wálcotts er full af krafti
og til vitnis um fádæma ímyndun-
arafl. Frásagnarkvæði rétt eins
og fornu kviðurnar. En ekki síst
leika um hana straumar þors og
hugrekkis, sem fyrst markast af
því að dirfast að velja hinar dáðu
kviður sem uppsprettu sína og svo
hve glæsilega og óvænt hann
fléttaði þá tvo ólíku heima saman.
Derek Walcott hefur auðvitað ver-
ið spurður af hveiju hann hafi
valið Hómer sem fyrirmynd sína,
en hefur svarað því til að það
hafi einungis verið af slysni sem
hann færði Hómerskviður í nú-
tímabúning: „Ég hef ekki lesið
allan Hómer. En ef ég hefði þekkt
þær vel, hefði ég kannski ekki
þorað að semja upp úr þeim.
Hugmyndin hefði virst tilgerðar-
leg og grobbin."
En kvæðið er aldrei tilgerðar-
legt, heldur gefur hinn ævaforni
rammi sögunni um fískimennina
óvænta dýpt, sem virðist þó alltaf
hafa verið til staðar. Það er þrung-
ið af fjöri og fískiþorpinu er lýst
af líku hipursleysi að þorpsfólkið
og sorgir þeirra dvelja í huga les-
andans, rétt eins og örlög hetja
Omerosar hins gríska.
eftir Guðrúnu Nordol