Morgunblaðið - 01.05.1991, Side 63

Morgunblaðið - 01.05.1991, Side 63
MORGUNBLAÐIÐ' MIÐVIKUÐAGUR' L. MAI 1991 VELVAKANDI SVARAR í SÍMA 691282 KL. 10—12 FRÁ MÁNUDEGI TIL FÖSTUDAGS SVIPMIKIL LEIKSYNING Fyrir nokkrum dögum var ég svo heppinn að sjá uppfærslu Þjóðleik- hússins á Pétri Gaut eftir Ibsen, sem á frummálinu kallast Per Gynt (sjá síðar). Leiksýningin var svip- mikil og hélt mönnum föngnum í mikilfengleik sínum. Leikarar, leik- mynd og músík hæfðu hvert öðru vel, svo vel, að músík Griegs hefði verið óþolandi við þessa sýningu, jafnvel lagt á hana óbætanlega fjötra. í mínum huga eru sterkast- ar minningar um sjávarrótið, fjalls- eggina og hnappasmiðinn, hann sem beið eftir Pétri í deiglu sína. I þessari sýningu var engin ein stjarna, sem reyndi að skara fram úr öðrum í leik, heldur heill stjörnu- himinn, sem í sameiningu náði til- skildum áhrifum. Hin skoplega ádeila var beitt, enda voru fræg- ustu skopleikarar þjóðarinnar í mikilvægum hlutverkum. Vegferð Péturs Gauts er harmleikur að vissu marki, þó held ég að hún sé skopleg ádeila. Það byggi ég á því, hversu mikið er gert úr Pétri sem „sjálfsvaldsins keisara“. Sjálfsvaldsins keisari er maður sem fullur er af sérvisku, sérgæsku og öllu öðru sem eingöngu snýst um manninn sjálfan. Sá maður var illilega fordæmdur í bændasamfé- laginu, hvað þá í ríki óðalsbóndans eins og í Noregi. Allir sérvitringar voru útrækir gerðir úr sveitinni og urðu aðhlátursefni manna, þeir urðu „gantar“, þ.e. fífl. Um þ etta eru einnig mörg dæmi hér á Fróni. Því nefni ég orðið Frón, að sú sögu- lega persóna, sem kallaðist Per Gynt, og var veiðimaður sem í þjóð- sögum heimsótti höll Dofrans, eins og Búi Andríðsson í Kjalnesinga- sögu, hann var kenndur við Frón í Guðbrandsdai. Þess vegna má kalla Pétur Gaut Frónbúa eins og okkur sjálf. I leikriti Ibsens tók ég einkum eftir einlægri andúð höfundar á öllum þeim fyrirbærum, sem á sín- um tíma voru talin horfa til fram- fara, svo sem dýnamíti og Amer- íkuferðum, þ.e. leitin að hinu nýja sem endar í afskræminu Afglapa sem einn er afkomandi Péturs með þursadótturinni. Sviðsmyndin og atburðir allir á geðveikrahælinu höfðu í þessari sýningu beina skír- skotun til brjálæðisins, sem við fylgdumst með í beinni útsendingu frá Persaflóa. Ádeila Ibsens á „Sjálfsvaldsins keisara“, þ.e. veraldarbrölt og framkvæmdagleði byltingarinnar (19. og 20. öld) er bitur, en hún var þó engan veginn ný bóla meðal norskra leikritaskálda. Landi hans Holberg helgaði ýmsa sjónleiki sína og kvæði þessu efni. Hann kynnti sig fyrst sem skáld 1723 með mik- illi skopádeilu, sem var kviða um vegferð Péturs Pors frá Kalund- borg til Ors. Á einum stað segir hann frá grafskrift Péturs þessa, og þar kallar Holberg hann m.a. „ganta“, það er fífl (komið af ,,gantast“). Það er ekki einleikið, að Ibsen notar orðið „Gynt“ um sinn eiginn Pétur, því að orðið rím- ar móti ganti. Holberg hélt ádeilu sinni áfram í skopleikjum sínum um menn sem reistu sér hurðarás um öxl í fávisku sinni. Þá hugsun má fínna í „Stjórnvitra leirkera- smiðnum" (1723), þar sem hann ræðst á iðnaðarmenn samtímans, sem þóttust geta stjórnað bæ og ríki af kjaftastóli. Ég sá þetta leik- rit í Kaupmannahöfn daginn sem Danir sukku hvað dýpst samkvæmt skoðunum Holbergs: gerðu skóla- pilt úr munaðarleysingjaskólanum að forsætisráðherra. Hann dugði bara vel. Jafnvel „Jeppi á Fjalli“ slær á þessa sti-engi: Drykkjurútur sem gerður er að baróni af einni saman hrekkvísi höfðingjanna. Þó eru líkindin mest, þegar Hol- berg í bréfi sínu um búskap grípur til vinsæls orðtaks: „Að stytta sér leið eins og Pétur Ganti“, sem merkir: að fara ónauðsynlegar krókaleiðir að marki sínu. Holberg segir að þetta sér karlasiður í rekstri búa sinna: að eyða og spenna og hætta fé sínu í tilrauna- starfsemi. Allt annað gildi um kvennasiði (Fruentimmer regler). Þær vilja hafa allt sitt á þurru og eiga rólega tilveru í sinni sveit. „Þannig", segir Holberg, „vil ég stjórna mínu búi.“ (Þá hafði hann keypt sér jörð.) Hann er sem sé á sömu skoðun og Ása og Sólveig, sem elskuðu Pétur Gaut, en gátu ekki hamið ærslin í honum. Hin norska jörð er betri en allar útlend- ar tilraunir. Þannig eru skáldajöfr- arnir norsku, Holberg og Ibsen sammála. Sveitin heima og rósemin eru það besta. Hvað er það í koti karls sem kóngs er ekki í ranni? Það er rósemin. Nokkur orð til Frónbúanna, ætt- ingja Péturs Gauts. Það er sálar- hreinsun að sjá þessa voldugu skop- stælingu á okkur sjálfum í Þjóðleik- húsinu. Setjið ykkur bara í spor Frónsbúans á sviðinu. Þá þekkið þið sjálfa ykkur. Þannig á góð leik- sýning að vera. Séra Kolbeinn Þorleifsson Mál og málfræði Það er vissulega góðra gjalda vert að kappkosta að tala rétt mál og í því skyni getur komið að gagni að kunna málfræðina sína vel. Það má hins vegar ekki gleym- ast að málfræði byggist upp á undantekningum, ekki síður en sjálfum reglunum. Sérlega varasamt er að reyna að dauðhreinsa gott og gilt mál af undantekningum. Dæmi um þetta er orðið athyglisvert, sem upp á síðkastið hefur heyrst og sést í sjónvarpi skrifað og sagt með athygli vert, í tveimur orð- um. Það fer ekki á milli mála, að athygli beygist í eignarfalli at- hygli. Því má segja að það sé al- veg kórrétt málfræðilega að segja athygli vert. Hins vegar er hugs- unin á bak við slíka „málhreinsun" röng. Málfræðin er nefnilega til málsins vegna en málið ekki mál- fræðinnar vegna og því er smáa letrið í málfræðinni oft allt eins mikilvægt, eins og aðaltextinn. Það er lika svo húmorsláust at- hæfí að taka orð sem hafa verið góð og gild svo lengi sem elstu menn muna og breyta þeim til samræmis við málfræðireglur og getur leitt til þess að það sem er skondið og skemmtilegt í málinu hverfí. Án undantekninga sitjum við uppi með steingelt mál. Það er ekki nema hálf sagan sögð með málfræðireglu, sem ekki gerir grein fyrir undantekningum, því að undantekningamar eru ómissandi krydd í málið. Munum því regluna: „Athygli beygist í eignarfalli athygli", en gleymum ekki undantekningunni: „Nema í orðinu athyglisvert“. Þrífum málið okkar af óhreinindum, en geldum það ekki af skemmtilegheitum! Bergþór Erum að taka upp mikið úrval af gallbuxum fyrir karlmenn. Verð fró kr. 4.900.- Líttu við hjá Erni og Össu, við erum ÁVALLT REIÐUBÚNIR að aðstoða þig. // out-r KRINGIAN 8-12 REYKJAVÍK SIMI 679290 Omega-3 duft Omega Dry n-3 Nú á íslandi Færð þú nóg af fjölómettuðum omega-3 fítusýrum sem eru líkamanum lífsnauðsynlegar? Borðar þú lítið af fiski? Ef svo er þá höfum við ráð við því. Omega Dry n-3, sem inniheldur 30% omega-3, er nú fáanlegt í duft- og pillufonni. Bæta má Omega Dry n-3 í matvæli, t.d. brauð (Omega brauð), kökur og unnan kommat, ungbamamat, jógúrt, súrmjólk, kjötbollur, súpuduft, pizzur o.il. Bættu einum skammti af Omega Dry n-3 í jógúrtina og þú færð dagskammt af omega-3 fitusýmm og því fylgir ekkert auka- né eftirbragð. Fæst í apótekum og heilsuvömbúðum.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.