Morgunblaðið - 04.05.1991, Blaðsíða 30

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. MAÍ 1991
Herdís Jóhanns-
dóttir — Minning
Fædd 9. ágúst 1902
Dáin 22. apríl 1991
Þann 22. apríl sl. kvaddi Herdís
þennan heim komin fast að níræðu.
Kynni mín af þessari sæmdarkonu
urðu til þess að auðga líf mitt á
margan hátt og langar mig því til
að minnast hennar með nokkrum
orðum nú þegar komið er að leiðar-
lokum. Ég kynntist Herdísi fyrst
fyrir u.þ.b. 20 árum, er ég giftist
frænda hennar, en hún var þá lið-
iega sjötug. Þó u.þ.b. hálf öld skildi
okkur að í aldri tókst góð vinátta
með mér og þessari litríku konu,
sem ekkert gaf þeim eftir sem yngri
voru.
Herdís bjó yfir víðfeðmri reynslu,
enda lifði hún tímana tvenna. Hún
kynntist þrotlausri vinnu aldamóta-
kynslóðarinnar, þess fólks sem á
ósérhlífinn hátt var tilbúið til að
vinna að hvers konar uppbyggingu
í þágu lands og þjóðar. Eiginhags-
munasjónarmið, sérgæska og
sjálfsvorkunn, sem oft virðast ein-
kenna þá sem.aldrei hafa kynnst
öðru en velmegun og velsæld, voru
lítilmannlegir eiginleikar í hennar
huga. Hún lét þá skoðun sína í ljósi
tæpitungulaust á sinni hljómfögru
norðlensku. Jákvætt hugarfar var
hennar aðal og þrátt fyrir langvinn
veikindi tókst henni að varðveita
einstaka kímnigáfu og náungakær-
leika til hinstu stundar.
Það var alltaf gaman að líta inn
hjá Herdísi. Maður kom alltaf rík-
ari af fundi hennar. Hún kunni
ógrynni sagna og var ævinlega til-
búin til að rifja upp liðnar stundir
frá þeim tíma þegar hún var „upp
á sitt besta“ eins og hún orðaði
það. Sá tími var ekki skammur og
Minning
Fæddur 1. ágúst 1917
Dáinn 29. apríl 1991
Mánudaginn 29. apríl sl. varð
bráðkvaddur á Sjúkrahúsi Vest-
mannaeyja frændi minn Sigurður
Jóelsson, sem oft var kenndur við
fæðingarstað sinn Sælund í Vest-
mannaeyjum.
Hann var fæddur 1. ágúst 1917,
sonur Jóels Eyjólfssonar frá
Kirkjubæ í Vestmannaeyjum og síð-
ari konu hans Októvíu Einarsdóttur
frá Bjólu í Holtum, sem bjuggu að
Sælundi í Vestmannaeyjum, er stóð
á homi Vesturvegar og Bárugötu.
Fyrri kona Jóels var Þórdís Guð-
mundsdóttir frá Vesturhúsum í
Eyjum,' en hún andaðist árið 1907
frá tveimur komungum sonum
Birting afmælis-
og minningargreina
Morgunblaðið tekur afmæl-
is- og minningargreinar til
birtingar endurgjaldslaust.
Tekið er við greinum á rit-
stjórn blaðsins á 2. hæð í Aðal-
stræti 6, Reykjavík og á skrif-
stofu blaðsins í Hafnarstræti
85, Akureyri.
Athygli skal á því vakin, að
greinar verða að berast með
góðum fyrirvara. Þannig verður
grein, sem birtast á í miðviku-
dagsblaði að berast síðdegis á
mánudegi og hliðstætt er með
greinar aðra daga.
1 minningargreinum skal hinn
Iátni ekki ávarpaður. Ekki eru
tekin til birtingar frumort ljóð
um hinn látna.
margs var að minnast. Með lifandi
frásögnum gaf hún mér hlutdeild í
bernskuárum sínum í Eyjafirði,
æskuárum á Sauðárkróki, síldarár-
unum á Siglufirði, kreppu-- og
stríðsárunum í Reykjavík og vel-
sældarárunum eftir stríð. Það voru
oft skrautlegar lýsingar á mannlíf-
inu og ekki fór á milli mála að
Herdís hafði notið þeirra gæða sem
tímarnir höfðu boðið upp á hveiju
sinni. Hún var óvenju sjálfstæð
kona, sem kunni að njóta listisemda
lífsins og var í mörgu tilliti langt á
undan sinni samtíð. Hún fór sínu
fram, þó ekki væri alltaf í samræmi
við viðtekin sjónarmið samtímans.
Hún var einhleyp alla tíð og vann
lengst af sem verkakona, þar af í
30 ár hjá kaffibrennslu 0. Johnson
& Kaaber hf. Herdís var myndarleg
kona, rösk í framgöngu og gat ver-
ið nokkuð snögg upp á lagið, ef því
var að skipta.
Hún átti sér þann draum að
skoða sig um í heiminum og notaði
til þess hvert tækifæri sem gafst.
Hún var fagurkeri sem vildi fegra
umhverfi sitt, gestrisin húsmóðir
og hrókur alls fagnaðar í vinahópi,
gjafmild vinkona og einlægur og
traustur vinur vina sinna. Og ef
marka má af frásögnum hennar var
hún svo lánsöm að kynnast einung-
is einstöku sómafólki og alltaf var
hún sólarmegin í lífinu. Ég vissi þó
eftir öðrum leiðum að líf hennar
hafði alls ekki alltaf verið dans á
rósum. En það var ekki hennar
háttur að víla og hún vildi helst
muna það sem best hafði gengið. Á
síðustu árum átti hún við alvarlega
sjúkdómserfiðleika að stríða. Liti
maður inn hjá henni og spyrði um
líðan hennar svaraði hún að bragði:
þeirra Jóels, þeim Þorgeiri og Guð-
mundi, sem fóru við lát móður
sinnar í fóstur til vina og ættingja.
Árið 1911 kvæntist Jóel síðari
konu sinni Októvíu og eignuðust
þau fimm börn: Einar, Jóel, Ottó,
Þórdísi, Sigurð og Edwin og lifir
nú Þórdís ein þein-a systkina. Októ-
vía dó eftir stutta legu úr lungna-
bólgu á gamlárskvöld árið 1929.
Börnin voru þá öll í æsku, Einar
elstur 18 ára að aldri. Sigurður
dvaldi áfram á Sælundi hjá föður
sínum og bróður, Þorgeiri, sem hóf
skömmu síðar búskap á Sælundi
með fyrri konu sinni Guðfinnu Lár-
usdóttur frá Áftagróf í Mýrdal.
Mjög kært var alltaf með þeim
bræðrum Þorgeiri og Sigurði og
byijaði Sigurður sjómennsku korn-
ungur með honum á Lunda VE
141, en Þorgeir var þá kominn í
röð fremstu formanna í Eyjum. Sig-
urður var alltaf sjóveikur fyrstu
árin, en harkaði af sér og stundaði
sjóinn í yfir 40 ár.
Líf og störf Sigurðar Jóelssonar
voru samofin Eyjunum, sem hann
var tengdur mjög sterkum böndum.
Hann fór rétt 15 ára gamall með
Jóel föður sínum og Sigurgeiri Jóns-
syni frá Suðurgarði til bjargsiga og
eggjatöku í Bjarnarey, en þeir voru
báðir tveir afburða fjallamenn og í
hópi þeirra bestu, sem hafa verið í
Vestmannaeyjum. Af þeim lærði
Sigurður handtökin, en mikið vin-
fengi var með öllu þessu fólki.
Unun var að heyra Sigurð lýsa þess-
um ferðum og er óhætt að segja
að hann hafi eftir þeirra dag tekið
við forystuhlutverki þeirra í fjalla-
ferðum, en Sigurgeir hrapaði í
Bjamarey árið 1935 og var öllum
mikill harmdauði. Sín manndómsár
var Sigurður Jóelsson forystumaður
„Tölum um eitthvað skemmtilegra.
Ég hugsa um sjúkdóminn þegar ég
er ein, við skulum láta okkur líða
vel á meðan þú ert hérna.“ Og síð-
an tók gleðin völd. Hún vildi fá að
heyra hvað á daga mína og fjöl-
skyldunnar hefði driflð. Eða þá að
hún tók að rifja upp atburði löngu
liðinna stunda og leyndi sér þá ekki
blikið í augunum. Énda sagði hún
sjálf að dýrmætasta eign hennar í
ellinni væru minningamar frá yngri
árum. Hún þyrfti ekki annað en að
loka augunum og þá stæðu henni
lifandi fyrir hugskotssjónum at-
burðir sem hún gæti ornað sér við
í sjúkdómslegunni.
Síðustu ár ævinnar bjó Herdís í
þjónustuíbúðum aldraðra á Dal-
braut 27 í Reykjavík. Hún taldi það
gæfu sína að fá að njóta aðstöðunn-
ar þar og varð tíðrætt um einstaka
umönnun starfsfólksins. Það var oft
gestkvæmt hjá Herdísi enda vina-
mörg og ræktarsöm við frændfólk
sitt. Sérstök ástæða er til að geta
þeirra nánu tengsla er voru alla tíð
á milli Herdísar og Huldu systur-
dóttur hennar.
í fjallaferðum og eggjatöku í öllum
úteyjum Vestmannaeyja og þekkti
hann þar má segja hveija snös og
þúfu.
Sigurður Jóelsson var myndar-
legur maður, fríður sýnum eins og
allt hans móðurfólk, þrekvaxinn og
karlmenni að burðum, fjaðurmagn-
aður og léttur á sér eins og verið
hafði Jóel faðir hans, sem fram á
gamals aldur var kattliðugur og
einn mesti fjallamaður í Eyjum um
sína daga.
Það hafa menn sagt mér sem
fóru með Sigurði til eggja í Súlna-
sker, að unun hafi verið að sjá hann
fara á lærvaði suður af Skerinu á
Helli. Það hafi verið gert af slíkri
leikni og kunnáttu að því hefði
mátt líkja við list. Hann spyrnti
langa spyrnu út frá berginu um
leið og hann slakaði lausum vaðnum
og síðan stöðvaði hann jafnléttilega
við bergið. Sigurður var jafnfimur
laus í bergi, en bundinn á öðrum í
eggjaferðum var hann vegna krafta
sinna hveijum manni léttari, þegar
hann kom úr ofanferð og var þá
oft með ótrúlegt magn af eggjum
í einum barmi.
Lundaveiðimaður var hann ágæt-
ur og stundaði alltaf Iundaveiði á
sumrin þegar hann var heima, en
nokkur sumur fór hann til síldveiða
við Norðurland og var þá m.a. á
afiaskipinu Helga Ilelgasyni með
Amþóri Jóhannssyni skipstjóra.
Sigurður hafði legið við til lunda-
veiði í nær öllum úteyjum Vest-
mannaeyja, en lengst á unga aldri
í Suðurey og Álsey. Hin síðari árin
veiddi hann aðallega í Ystakletti
og Stórhöfða.
Sigurður lauk vélstjóraprófi árið
1941 og var yfir 20 vetrarvertíðir
vélstjóri með Þorgeiri bróður sínum,
sem hann mat mikið, enda var Þor-
geir mikill öðlingur og einn mesti
fiskimaður í Vestmannaeyjum á
sinni tíð, t.d. fiskikóngur og afla-
hæstur á vetrarvertíð 1949. Sigurð-
ur lauk einnig skipstjórnarnámske-
iði og var um tíma skipstjóri með
Kap og fleiri báta, en síðustu 8
árin sem hann var á sjó, átti hann
lítinn trillubát, Bensa litla, ásamt
Jóel syni sínum. Sigurður stundaði
Herdíds fylgdist ávallt vel með
þjóðmálum og atburðum líðandi
stundar og hafði mikinn áhuga á
stjórnmálum. Þó hún væri að heyja
dauðastríðið, skyldi hún njóta lýð-
réttinda sinna og kjósa og það gerði
hún þó fársjúk væri. Og þegar ég
kvaddi hana í síðasta sinn, nokkrum
dögum áður en hún lést, hafði hún
orð á því að það væri gott að geta
kvatt þessa veröld eftir svo góða
ævi. Ég gekk út í vorið þakklát í
huga fyrir vináttu hennar og minnti
sjálfa mig á að læra af viðhorfum
hennar og gleyma nú ekki að njóta
vorsins.
Auður
Margar minningar sækja á þegar
ég hugsa til baka um konu sem ég
þekkti, í yfir 31 ár.
í nóvember 1959 fluttum við
hjónin í sama hús og Herdís bjó í,
á Stýrimannastíg 4, við vorum þá
ný gift og fengum á leigu rishæð-
ina. Fólk sem á leið fram hjá Stýri-
mannastíg 4, hugsar sennilega ekki
út í að húsið var einu sinni heimili
ungra hjóna með barn, auk húsráð-
andans og Herdísar sem leigði lítið
forstofuherbergi. „Minnsta höllin í
vesturbænum," kölluðum við Herdís
það. Herdís var þá 57 ára gömul
og okkur fannst það hálf spaugilegt
þegar húsráðandinn, Áslaug Jens-
dóttir, kynnti hana fyrir okkur sem
„unga stúlkan sem leigir hjá mér“,
það skrýtna var að eftir því sem
árin liðu fannst mér Áslaug hafa
rétt fyrir sér, því Herdís. var ung í
anda.
Herdís var yngst 8 systra og
fósturbróðurs, en þau eru nú öll
látin.
Ég get ekki rakið ættir Herdís-
ar, en ég veit að hún átti góða
æsku. Það var gaman fyrir mig,
útlendinginn, að hlusta á hana rifja
upp æskuárin, þá voru aðrir tímar.
Herdís var sem ung stúlka í vist
og í síld á Siglufirði. Eftir að hún
kom tii Reykjavíkur vann hún
ásamt vinkonu sinni, sem bakari í
sjóinn fram undir sjötugt og sóttu
þeir feðgar oft stíft og fiskuðu
ágætlega.
Sigurður kvæntist frændkonu
sinni Fanneyju Ármannsdóttur hinn
22. desember 1945 og var það
þeirra mikla hamingja, sérstaklega
kært var á milli þeira hjóna og þau
samhent í öllum verkum. Sonur
þeirra er Jóel, sem er kvæntur Ingu
Steinunni Ágústsdóttur, sem er
ættuð úr Vestmannaeyjum. Þau
eiga tvö böm, Sigurð og Fanneyju.
Mér veður minnisstætt síðasta
símtalið sem ég átti við Sigga heit-
inn nú um páskana, hvað hann
sagði mér með mikilli ánægju og
fögnuði frá barnabörnunum og litlu
telpunni, sem var skírð um hátíð-
amar.
Þau Fanney og Sigurður reistu
sér myndarlegt íbúðarhús við
Kirkjubæjarbraut 7 og fluttu í hús-
ið árið 1951. Allt fór það á kaf í
ösku í eldgosinu 1973, en þá sýndu
þau hjón mikla eljusemi og þraut-
seigju að hreinsa út vikurinn og
fluttu fyrst allra í hverfið á haust-
dögum 1973.
Eg hafði þekkt Sigurð Jóelsson
frá því ég man eftir, bæði áttum
við til frændsemi að telja, en feður
Sigurður Jóels-
son frá Sælundi
Þingholtsstræti, ef ég man rétt, og
þar á eftir í um 30 ár hjá kaffi-
brennslu O. Johnson & Kaaber.
Fyrir hver jól fékk hún sendingu
frá þeim sem héldu áfram að ber-
ast, enda þótt liðinn væri meira en
áratugur síðan hún hætti þar störf-
um.
Herdís hafði gaman af því að
ferðast á meðan heilsan leyfði og
var gaman að heyra hana segja frá
því sem hún hafði upplifað í útlönd-
um, það var aðeins eitt sem var
svolítið slæmt á ferðalögum henn-
ar, hún talaði aðeins íslensku og
hafði stundum orð á því, að það
hefði verið mesta vitleysan hjá sér,
að hafa ekki lært ensku til að geta
bjargað sér á ferðalögunum.
Herdísi hafði alltaf dreymt um
að sjá Versali, sem hún hafði lesið
um í bókum um frönsku bylting-
una. Ég vissi líka, en því miður
ekki fyrr en heilsu Herdísar hafði
hrakað, að hún hafði þráð að sjá
sögustaðinn á Hlíðarenda.
Ég held að Herdís hafi verið rík-
asta kona sem ég hef þekkt, að
vísu átti hún aldrei fleiri veraldlega
hluti en komust fyrir í litlu einstakl-
ingsíbúðinni, en í vöggugjöf fékk
hún jákvæðan og góðan hugsunar-
hátt.
Herdís flutti á Dalbraut 27, dag-
inn sem það opnaði, þar leið henni
vel og voru allir henni góðir. Hún
átti góða að, bæði innan fjölskyld-
unnar, og eins vini sem hlúðu að
henni, ég veit að hún var þakklát
þeim öllum.
Á síðustu árunum var Herdísi
hætt á að brotna og var orðin hrædd
um að vera öðrum háð meira en
orðið var, og var hún farin að þrá
að fá hvíldina. Andlegri heilsu hélt
hún fram í andlátið og var meira
að segja búin að kjósa sinn flokk í
alþingiskosningunum, þá helsjúk á
Borgarspítalanum.
Mér finnst ég rík að hafa kynnst
Herdísi og sendi öllum sem sakna
hennar mínar bestu kyeðjur. Megi
hún hvíla í friði.
Karen Karlsson
okkar voru bræðrasynir og svo var
mikið vinfengi milli foreldra minna
og hjónanna á Sælundi, Finnu og
Þorgeirs. Ég man hann þar ungan
glaðværan mann, en þó er það svo
undarlegt að ég kynntist honum
fyrst vel, eftir að vík var orðin á
milli vina hin síðustu ár eftir eldgos-
ið í Heimaey. Þegar ég hefi komið
til Vestmannaeyja eftir eldgosið
hefi ég ætíð átt góða stund hjá
þeim hjónum Sigurði og Fanney og
notið gestrisni þeirra og höfðings-
skapar. Þakka ég nú góðar stundir,
sem urðu færri en ég hefði kosið.
Við sátum stundum á spjalli heilu
dagana og fræddi Sigurður mig um
fjallaferðir og örnefni í Vestmanna-
eyjum, sem við höfðum báðir áhuga
á, en hann þekkti út í hörgul. Eg
dáðist þá oft að þekkingu hans og
nákvæmni. Hann var hafsjór af
fróðleik um þessa hluti, nákvæmur
og minnugur og hafði góða frásagn-
argáfu, og sá oft hið broslega við
tilveruna. Ég fór í hvert skipti fróð-
ari af hans fundi og mun verulega
sakna hans næst er ég kem til
Eyja, en enginn má sköpum renna.
Öldruðum föður mínum, Eyjólfi
Gíslasyni frá Bessastöðum, þótti
mjög vænt um þau hjón og dvaldi
hann hjá þeim um tíma fyrir nokkr-
um árum.
Mikill harmur er nú kveðinn að
Fanneyju, tjölskyldu Jóels, systur
hans Þórdísi og öðrum ættingjum
við skyndilegt fráfall Sigurðar. Við
sendum Fanney og þeim öllum inni-
legar samúðarkveðjur. Minningin
um góðan dreng og vammlausan
lifir. Blessuð sé minning Sigurðar
Jóelssonar.
Guðjón Ármann Eyjólfsson
---------*-*-*-----
Leiðrétting
í minningargrein um Guðríði
Huldu Guðmundsdóttur frá Bílds-
felli misritaðist borgarnafn er sagt
var frá syni hennar, Sigurði Óm-
ari, tölvunarfræðingi. Hann lauk
námi frá fylkisháskólanum í borg-
inni Chico í Kaliforníu, ekki borg-
inni Chicago.