Morgunblaðið - 09.06.1991, Blaðsíða 4

4 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. JÚNÍ 1991
Skjaldarmerki '
Colon-ættarinnar í
Genova. Bjálkinn
og sljörnurnar að
ofan til vinstri eru
skjaldarmerki
Bonde-ættarinnar
í Norðfirði.
Kristófer Kólumbus. Enginn deilir um dáðir hans en ættir og uppruni eru enn á reiki.
eftir Valgeir Guðjónsson
ÞAÐ hefur löngum fylgt þeim,
sem minna mega sín, að halda á
lofti frændskap, kunningsskap,
og hvers konar tengslum við þá
sem meiri þykja. Viðkomandi vill
með þessu móti láta í það skína
að hann sé nú kannski ekki alveg
jafn lítilmótlegur og í fljótu
bragði virðist. Við Islendingar
þekkjum þetta vel. Öll höfum við
einhvern timann brugðið okkur
í líki hins drýgindalega Dengsa,
sem þekkir þennan eða hinn og
jafnvel báða tvo og við liggjum
ekkert á því ef svo ber undir.
En málið fær nýja vídd þegar
heilu þjóðirnar taka að beita
þessari aðferð. Þjóðarstoltið,
sem hverri þjóð er svo lífsnauð-
synlegt getur tekið á sig broslega
mynd þegar heil þjóð flaggar
venslum við stórmenni heimsins,
eins og til að undirstrika eigið
ágæti.
Skemmst er að minnast
þeirrar stórfréttar að
Rónald Reagan væri
raunverulega úr
Skagafirðinum. Þá
gátu ýmsir þanið
bijóst og sperrt sitt
stél í fullvissu þess,
að ýmsar eigindir hins vestur-
heimska stórmennis væru þeim sjálf-
um í blóð bornar. Við hin, sem ekki
skörtum skagfirskum uppruna, hirt-
um síðan molana af borðum höfð-
ingjanna og íslenska þjóðin gladdist
innilega yfír þessari hlutdeild sinni
í valdamesta manni heims. Sem bet-
ur fer finnst okkur þetta líka svol-
ítið fyndið og gerum að þessu grín,
en undir niðri kitlar frændsemin
hégómataug lítillar þjóðar.
Ónnur saga segir að Soffía Lóren
sé íslensk, en það er önnur saga og
vonandi sönn.
Ef svo ber við að stúlka af þing-
eyskum ættum er kjörin „Ungfrú
brosmild“ vestur í Winnipeg eða pilt-
ur, sem á íslenskan langafa, lætur
að sér kveða í efnafræðinámi við
Háskólann í Norður-Dakota, er
gjarnan skrifuð um það lítil grein í
eitthvert dagblaðið og við lesendur
tökum greinina sem enn eina sönn-
unina á ágæti hins íslenska stofns.
En við erum ekki ein um svona lag-
að. Frændur okkar Norðmenn kunna
líka þessa list. Þeir geta bent á frægt
fólk af norsku bergi brotið, svo sem
George Washington og lausaleiks-
barnið Marilyn Monroe, sem ku hafa
átt norskan föður. Og Norðmenn
geta betur. Ekki aðeins var Leifur
Eiríksson af norskum ættum heldur
líka maðurinn, sem endurfann Am-
eríku 500 árum síðar og varð fræg-
astur allra landkönnuða, Kristófer
Kólumbus. Ekki slæmt það!
Dularfullur uppruni
Kristófer Kólumbus talaði aldrei
um ætt sína og upruna né heldur
hvar og hvenær hann væri fæddur.
Margar tilgátur hafa verið settar
fram um þetta og nær tylft þjóð-
landa hefur verið nefnd sem hugsan-
legt föðurland mannsins. Italir hafa
verið fyrirferðarmiklir á þessu sviði,
en ýmsum hefur þótt að sannleiks-
ást sumra hinna ítölsku fræðimanna
hafi þurft að láta í minni pokann
fyrir ákafanum við að eigna sér
Kólumbus.
Eitt helsta vopn útlendinganna er
það, að eftir Kristófer Kólumbus
liggur ekki eitt skrifað orð í ítölsku,
jafnvel ekki í bréfum til ítalskra
aðila, heldur ritaði hann á latínu.
Norskir grúskarar hafa leitt að
því getum að Kólumbus hafi verið
af gamalli norskri konungaætt, sem
rakin hefur verið allt fram til ársins
115 fyrir Krists burð. Til þessarar
ættar teljast ýmsir gamlir konungar
á Vindlandi svo sem Þorri, sá sem
Þorramánuður er kenndur við, kon-
ungar í Uppsöium og á Vermalandi,
svo og jarlar á Mæri og í Orkneyj-
um. Ætt þessi ber nafnið Bonde og
ættaróðal þeirra var í Norðfirði á
Mæri, á milli Bergen og Álasunds.
Pólitískir sviptivindar
Árið 1440 afsalaði Karl Knutson
Bonde sér konungdómi í Svíþjóð í
hendur Kristjáns I. I framhaldi af
þeim tíðindum varð frændi konungs,
Dominicus nokkur Bonde að bregða
búi, vegna hins ótrygga stjórnmála-
ástands og náinna tengsla við hinn
fyrrverandi þjóðhöfðingja. Hann
flutti suður á Ítalíu, til Genova,
keypti þar hús og bjó næstu 8 árin
í nágrenni við borgarhlið það sem
kallað er Olivella. Hertoginn af
Genova skipaði hann gæslumann
Olivella-hliðs árið 1447. Hinn fyrr-
verandi konungur og frændi hans,
Knut Knutson Bonde var ekki alveg
að baki dottinn því árið 1448 endur-
heimti hann ríki sitt. Dominicus
flutti aftur heim til Noregs og sett-
ist að á ættaróðali Bonde-ættarinnar
í Norðfirði. Hann stóð þá á þrítugu
og var ógiftur, en féll von bráðar
fyrir Súsönnu Roos, en Roos-ættin
var tigin sænsk aðalsætt með heil-
blátt konungablóð í æðum.
Þeim hjónum fæddist árið 1451
sonur, sem var vatni ausinn og
skírðu Kristófer Bonde.
En refskák stjórnmálanna og
valdabarátta konunganna hélt áfram
og Knut Knutson Bonde varð um
þessar mundir að afsala sér völdum
á ný í Noregi. Dominicus frændi
hans áleit það tryggast að halda til
Italíu á ný, en kona hans og frum-
burðurinn Kristófer urðu eftir í
Norðfirði. Fjölskyldufaðirinn gekk
nú til sinna fyrri starfa við gæslu
borgarhliðsins, en hækkaði fljótlega
í tign og varð skattheimtumaður
páfastóls á Norðurlöndum. Hin nýja
staða krafðist tíðra ferðalaga um
norðlægar slóðir og þeim Bonde-
hjónunum fæddist árið 1461 sonur-
inn Bartólómeus. Ekki er vitað með
vissu hvenær Súsanna og synirnir
tveir fluttust til Genúa, en fyrsta
ritaða heimildin um Kristófer er frá
árinu 1470, þegar hann var orðinn
19 ára gamall. Þá fékk hann föður
sinn lausan úr varðhaldi gegn trygg-
ingu og naut aðstoðar föðurbróður
síns og nágranna fjölskýldunnar,
Antons Bonde.
Bonde verður Colonus
Þegar hér var komið sögu hafði
Dominicus Bonde breytt ættarnafni
sínu og lagað það að staðháttum
með beinni þýðingu. Bonde, sem að
sjálfsögðu þýðir bóndi, varð að Col-
onus, sem þýðir bóndi á latínu. Eft-
ir sem áður hélt hann skjaldarmerki
Bonde-ættarinnar, bjálka með þrem-
ur stjörnum, sem varð þar með hluti
skjaldarmerkis Colonusanna. Nafnið
var ýmist skrifað Colonus eða Colon,
en þar sem Colon(us) var óþekkt
nafn í Genova, en hinsvegar fjöldinn
allur af Colombo-um varð nafnið að
endingu Colombo eða Kólumbus.
Hinn ungi Kristófer fór snemma
til sjós og leiðir hans lágu víða, og
árið 1477 kom hann til Islands. Ein
þjóðsagan segir að þar hafi hann
heyrt sögur um dularfullt land í
vestri og fengið hugmyndina, sem
hann gerði að veruleika 15 árum
síðar eins og frægt var.
En Aifons V Portúgalskonungur
hafði þegar árið 1471 í samvinnu
við Kristján I Danakonung sent skip
í könnunarferð til Nyfundnalands
og jafnvel allt suður til hins núver-
andi Maine-fylkis. Ferð þessi þótti
hinsvegar lítils verð, því eftir litlu
var að slægjast í landi, sem virtist
með öllu óbyggt og það var ekki
fyrr en rúmum 100 árum síðar að
menn rákust á skjöl þessa efnis suð-
ur í Portúgal. Með í þessum leið-
angri var Diðrik Pining, sem síðar
varð illa þokkaður hirðstjóri á ís-
landi.
Langt norður í óvissuna
Leiðangurinn sem_ Kristófer Kól-
umbus kom með til íslands lét ekki
staðar numið þar, en hélt áfram í
vesturátt. Úr skrifum Kólumbusár
hafa menn ráðið að leiðangurinn
hafi náð allt til Devon-eyjar í Lanc-
aster-sundi, en þar hefst hin svokall-
aða norðvesturleið, sem Roald
Amundsen tókst fyrstum manna að
sigla í gegnum 400 árum síðar.
Auðvitað var Kólumbus óafvitandi
um það að þetta land var hluti af
því sama landi og hann sigldi fram
á 15 árum síðar. Hann vissi reyndar
aldrei að hann hefði komið til Ámer-
íku, því hann hélt sig hafa komist
alla leið til Asíu og í þeirri trú gaf
hann upp öndina á uppstigningardag
1506 eftir alls fjóra leiðangra vestur
um haf.
Hvort Kólumbus fékk tækifæri til
að skoða Skálholtskortið svonefnda
veit auðvitað enginn, en þótt fólk
suður í Evrópu hafi ekki vitað af
hinum miklu löndum í vestri fyrir
500 árum síðan, vissu það hins veg-
ar vel upplýstir íslendingar. En þeir
höfðu hvorki skip né tækifæri til að
sannreyna hinar fornu sagnir.
Brennandi spurningar
en fátt um svör
Spurningunni um það hvort
Kristófer Kólumbus hafi verið norsk-
ur eða af einhveiju öðru þjóðerni
verður sjálfsagt seint svarað með
óyggjandi hætti. Til þess hafa alltof
margar tilgátur verið settar fram
og of margir vilja eigna sér mikil-
mennið. En sé Kólumbus norskur
þykir okkur íslendingum það svo
sannarlega ekki verra og það spillir
sannarlega ekki fyrir að norskt kon-
ungablóð er með í spilinu. Við hér
á skerinu eigum nefnilega flest hægt
með að rekja ættir okkar til norskra
konunga og auðvitað er það bara
eftir öðru að það var Kristófer
frændi, sem fann aftur landið sem
Leifur langafi sigldi fram á fyrir
bráðum 1000 árum. Og hvað ætli
Rónald af Svaðastaðakyninu finnist
um það?