Morgunblaðið - 02.08.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2. ÁGÚST 1991
ÓGNVEKJANDI
UMFERÐARSLYS
eftir Arinbjörn
Kolbeinsson
Að undanförnu hefur alda um-
ferðarslysa risið hærra en áður hefur
þekkst á björtum júlídögum. Dæmi
er um að á hálfum sólarhring hafi
tugur manna slasast. Að vísu hefur
umferð á vegum sjaldan eða aldrei
verið meiri en undanfarnar góð-
viðrisvikur. Stærstu slysin eru ekki
alltaf tengd mikilli umferð, heldur
hafa þau orðið í lítilli umferð á frum-
stæðum vegum og vanmerktum
hættustöðum. Umferðarslysin hafa
skapað margþættan vanda og erfið-
leika. Þar ber fyrst að nefna sorg
og sársauka hlutaðeigandi fjöl-
skyldna og alltof stóran hóp stór-
slasaðs fólks, að mestum hluta ung-
menni. Mikill vandi hefur skapast á
sjúkrahúsum. Gjörgæsludeildir eru
þéttskipaðar stórslösuðum ung-
mennum, sem flest hafa þurft að
gangast undir stærri og minni að-
gerðir. Á biðlista sjúkrahúsanna
fjölgar þeim sjúklingum, sem
lífsnauðsynlega þurfa á aðgerðum
að halda. Getur svo farið að sumt
af þessu fólki þurfi að senda á er-
lend sjúkrahús vegna þrengsla á
gjörgæsludeildum stóru sjúkrahús-
anna í Reykjavík.
Að undanförnu hefur mannfall og
meiðsl í umferðarslysum hér á landi
verið hlutfallslega stærra í sniðum
en gerist um sömu þætti í alvöru
styijöldum stórþjóða, t.d. í Persa-
flóastríðinu. íslendingar eru friðelsk
þjóð og andvígir vopnaskaki og stór-
styrjöldum, enda hefur þeim giftu-
samlega tekist að komast framhjá
slíkum ófögnuði um aldaraðir. Á
þessu sviði hafa stjómmálamenn
sýnt fyrirhyggju og beitt hlutleysis-
stefnunni með lagni. Umferðarstyij-
öld er annars eðlis en vopnavið-
skipti. Þar eru engir sýnilegir vinir
eða óvinir. Þar er verið að beijast
við tímann og plássið á veginum.
Sigurvegarar eru engir, en alltof
margir tapa fjárhagslega og heislu-
farslega eða falla í valinn.
Orsakir umferðarslysa
Helstu orsakir umferðarslysa eru
vel þekktar. En í hveiju einstöku
slysi fmnast oft margir samtvinnað-
ir orsakaþættir. Því eru rannsóknir
umferðarslysa oft erfíðar, en nauð-
synlegar svo unnt sé að fínna megin-
orsakir hvers einstaks slyss. Slíkt
getur veitt mikilvægar upplýsingar
fyrir skipulag slysavarna. Talið er
að helstu orsaka umferðarslysa megi
leita hjá ökumanni, ökutæki og
ástandi vegarins. En auk þess
koma aðrir sjaldgæfari þættir inní
myndina og má þar nefna veðurfar
og náttúruhamfarir. Svipuð lög og
reglur varðandi Ökumenn og örygg-
isbúnað ökutækja gilda í flestum
löndum Vestur-Evrópu. En um gerð
vega og öryggi þeirra gilda víða
aðrar reglur en hérlendis, enda veg-
ir hér á landi frábrugðnir því sem
gerist meðal menningarþjóða.
Rannsóknir bæði hér á landi og
erlendis hafa sýnt að slysatíðni er
hæst hjá ökumönnum á aldrinum
17-20 ára. Þetta bendir til þess að
ökufærni, kunnáttu og skilningi á
hættum umferðarinnar sé ábótavant
hjá ungum ökumönnum. Umferðar-
fræðsla í grunnskólum er ófullnægj-
andi og ber að stórauka hana, því
umferðarreglur eru lífsreglur
nútímafólks. Einnig þarf að auka
og bæta ökukennslu og ökupróf.
Þessi mál eru nú í endurskoðun og
þess að vænta að þau færist brátt
í betra horf, ásamt umferðarfræðslu,
bæði í grunnskólum og öðrum skól-
um. Einnig þarf að koma til sérstök
umferðarfræðsla í fjölmiðlum, þ.e.
símenntun ökumanna.
Mikilvægt er að öryggisbúnaður
ökutækja sé í góðu lagi og er nú
unnið að þeim málum á markvissan
hátt hér á landi. Þessi þýðingar-
mikli þáttur öryggismála hefur
mætt nokkrum misskilningi og jafn-
vel andúð vegna ónógrar fræðslu
almennings um umferðarmál.
Umferðarlög og akvegir
Umferðarlög þau sem nú eru í
gildi, eru frá árinu 1987, en frá setn-
ingu þeirra hefur ýmislegt breyst
og reynslan sýnt að lög þessi þarf
að endurskoða. Bílum hefur fjölgað
þannig að nú eru fleiri bílar hér á
landi miðað við íbúatölu en í nokkru
öðru Evrópulandi. Ástand vegakerf-
isins er misjafnt, á köflum er það
sæmilegt, einkum sums staðar á
suðvesturhomi landsins, þar sem
flestir landsmenn búa. Víðast annars
staðar hefur vegagerð verið vanrækt
á undanfömum árum. Eins og öllum
er kunnugt er vegakerfí landsins
mjög frumstætt og víða stórhættu-
legt og er orsakanna að leita í ónóg-
um fjárveitingum til vegagerðar.
Vamir gegn umferðarslysum
Eins og áður er sagt er mikil þörf
á aukinni umferðarfræðslu og bættri
aðstöðu til ökukennslu. Að þeim
málum verður unnið á næstu árum.
Vegina þarf stórlega að bæta og
útrýma þeim mörgu slysagildrum,
sem þar er að fínna. Ekki er útlit
Arinbjörn Kolbeinsson
„Réttar aðgerðir gegn
umferðarslysum geta
þegar fram líða stundir
bjargað mörgum
mannslífum, komið í
veg fyrir hundruð al-
varlegra meiðsla og
sparað þjóðfélaginu 3
milljarða króna ár-
lega.“
fyrir að neitt verði gert í þeim málum
á þessu ári, þar sem fé til vegamála
var stórlega skorið niður á síðasta
Alþingi. Ríkisstjórnin fyrirhugar nú
enn frekari niðurskurð á fé.til sam-
göngumála. Horfir því mjög illa fyr-
ir þjóðinni á þessu sviði.
Endurskoða þarf umferðarlögin
og taka þar upp „punktakerfí" um-
ferðarlagabrota og endurskoða regl-
ur um ökuleyfíssviptingu og veitingu
ökuleyfis að nýju.
Löggæslu í umferðinni þarf að
stórauka og endurskoða viðurlög við
umferðarlagabrotum. Lækka ber
skatta af rekstri bifreiða, t.d. afnema
hinn rangláta skatt frá 1987, sem
nefnist bifreiðagjald, en hækka sekt-
ir (sem einnig má kalla skatt), fyrir
umferðarlagabrot. Það að eiga bif-
reið og geta annast rekstur hennar
er víðtæk nauðsyn í nútíma þjóðfé-
lagi og tilheyrir því hinum jákvæðu
þáttum. Umferðarlagabrotin eru
meginorsök þeirrar umferðarstyij-
aldar, sem nú geysar á íslandi. Þau
eru neikvæð starfsemi, sem ber að
skattleggja. Skattlagningu á að
breyta þannig, að sköttum sé létt
af hinum jákvæðu og nauðsynlegu
þáttum, en stórlega þyngdir á hinum
neikvæðu þáttum, svo sem umferð-
arlagabrotum, sem sífellt bjóða
hættunni heim og valda þjóðinni allri
ómældu tjóni.
Enginn ökumaður, sem sviptur
hefur verið ökuskírteini, ætti að fá
skírteini að nýju, nema að undan-
gengnu ökuprófí. Setja þarf sérstak-
ar reglur um innheimtu sekta fyrir
umferðarlagabrot og miða þær að
nokkru við erlendar fyrirmyndir.
Lögum um hámarkshraða á þjóð-
vegum þarf að breyta í heild og
færa hámarkshraðann til samræmis
við gerð og ástand veganna. Ein-
göngu verði leyfður' 90 km/klst.
hámarkshraði á vegum með bundnu
slitlagi, merktum gulri miðlínu,
hvítum kantlínum og vegöxlum,
þannig að bíll geti ekið útá axlirnar
og staðnæmst þar ef þörf krefur.
Vegir með bundnu slitlagi, tveim
akreinum og merktri miðlínu geta
haft 80 km/klst. hámarkshraða.
Lélegir malarvegir hafi aðeins 60
km/klst. hámarkshraða, 7 metra
breiðir malarvegir hafi 70 til 80
km/klst. hámarkshraða í samræmi
við annað ástand þeirra. Sama gild-
ir um vegi, sem hafa aðens eina
akrein af bundnu slitlagi. Merkingar
I
I
GA>1LA •
KRONAN
BOLHOLTI 6

BOLHOLTI 6, 105 REYKJAVÍK, SÍMI 679860
N0TUÐ & NY
I HÚSGÖGIM I
Við bjóðum upp á margskonar húsgögn
s.s. sófasett, borðstofusett, skrifborð, stóla,
barnarúm, hillur, skápa og margt fleira.
Seljum á góðum kjörum.
Kaupum gegn staögreiðslu.
I
I
Úr sænsku ferðablaði
Getur einhver útskýrt hvers vegna íslensku brýrnar
eru svona þröngar?
á hættulegum stöðum á vegum þarf
að stórauka. Má þar nefna blindhæð-
ir, þröngar brýr og ræsi, krappar
beygjur, brekkur, mjög óslétt yfír-
borð o.fl.
Nauðsynlegt er að Umferðarráði
verði gert fjárhagslega kleift að
stofna og viðhalda ökuferilsskrá
allra ökumanna í landinu. Sömuleið-
is er nauðsynlegt að koma á fót
tjónaskrá yfír allar bifreiðir. Þetta
ætti einnig að verða hlutverk Um-
ferðarráðs í samvinnu við umferðar-
lögreglu, tryggingarfélögin, Bif-
reiðaskoðun Islands o.fl.
Fastnúmerakerfi bifreiða auðveld-
ar stofnun og rekstur tjónaskrár.
Ekki er að vænta árangurs af slysa-
vörnum néma löggæsla og umferð-
areftirlit verði stóraukið. Fjölga þarf
starfsliði og stórefla tæknibúnað
umferðarlögreglu. Þá ber þess að
geta, að verulegur og varanlegur
árangur í umferðarslysavörnum
næst ekki nema fjárveitingar til
vegamála verði stórauknar. Engar
framkvæmdir ríkisins skila eins
miklum arði og varanleg vegagerð
á fjölförnum leiðum.
Lokaorð
Þegar rætt er um umferðarslysa-
vamir er nauðsynlegt að gera sér-
grein fyrir því, að umferðarslysin
kosta þjóðfélagið gífurlega mikið fé,
ekki síst í sambandi við heilbrigðis-
þjónustuna. Nákvæmar tölur um
fjölda slasaðra í umferðinni hér á
landi eru ekki fyrir hendi. En flestir
munu sammála um að í umferðinni
slasist nokkur þúsund landsmanna
árlega, þar af mörg hundruð alvar-
lega og yfir 20 manns falla í valinn
ár hvert. Auk þessa koma til álita
mörg og stór kostnaðaratriði, þ.e.
vegna munatjóns, atvinnutaps, ör-
orku o.fl.
Á umferðarþingi, sem Umferðar-
ráð o.fl. efndu til í nóvember 1990,
flutti Lára Margrét Ragnarsdóttir,
hagfræðingur, erindi um kostnað
umferðarslysa hér á landi árið 1989.
í erindinu sundurliðaði hún kostnað-
inn í sjö iiði, og reyndist heildar-
kostnaður vegna umferðarslysa 5,2
milljarðar króna. Þar af greiddu
Tryggingastofnun ríkisins og sjúkra-
húsin um 350 milljónir króna. Síðan
þá hefur slysum, einkum stórum
slysum, fjölgað verulega, þannig að
gera má ráð fyrir að kostnaður heil-
brigðisgeirans í ár (1991), verði
milli 400-500 milljónir kr. Trygging-
arfélögin greiddu um 3,5 milljarða
kr. vegna munatjóna o.fl. í umferð-
arslysum. Þá fjárhæð greiða bif-
reiðaeigendur tryggingafélögum í
formi iðgjalda. Sjúkrahúskostnað
ríkisins endurgreiða bifreiðaeigend-
ur og aðrir ríkinu til baka í sköttum.
Auk þess greiddu sjúklingar 1,5
milljarða kr. í formi tekjutaps. Gera
má ráð fyrir að heildarkostnaður við
umferðarslysin á þessu ári verði á
milli 5-6 milljarðar króna, og senni-
lega enn meiri á næsta ári ef ekkert
verður að gert. Réttar aðgerðir gegn
umferðarslysum geta þegar fram
líða stundir bjargað mörgum manns-
lífum, komið í veg fyrir hundruð
alvarlegra meiðsla og sparað þjóðfé-
laginu 3 milljarða króna árlega.
Þetta er sannur spamaður fyrir þjóð-
félagið, sem mundi létta okkur
greiðslur sjúkrahúsa og sjúkratrygg-
inga vegna umferðarslysa. Umferð-
arslysavöm er virk og ódýr leið til
sparnaðar fyrir heilbrigðisþjón-
ustuna og þjóðina í heild.
Höfundur er læknir og formaður
Félags íslenskra bifreiðaeigenda.
Leitum leiða til
að bjóða út lyfin
- segir Davíð A. Gunnarsson,
forstjóri Ríkisspítalanna
DAVÍÐ Á. Gunnarsson, forstjóri Ríkisspítalanna, segir að rnjög mik-
ið sé um útboð á hjúkrunarvörum Ríkisspítalanna. í viðtali í Morgun-
blaðinu sl. miðvikudag sagði Valgarð Stefánsson, innkaupafulltrúi á
Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri, að lyfjakostnaður spitalans væri
minni en kostnaður við hjúkrunarvörur og unnt yrði að spara á því
sviði með fleiri útboðum. Davíð sagði að á undanförnum árum hefði
náðst umtalsverður sparnaður með útboðum á hjúkrunarvörum.
„Við fórum í gegnum þetta fyrir
nokkmm árum. Þá skoðuðum við
hvað það er sem kostar mest og
svo fórum við að reyna að bjóða
út þær vörur sem. vom dýrastar.
Við bjóðum í dag út afskaplega
mikið af þessum vörum, annars
vegar með formlegum útboðum og
hins vegar með verðkönnunum. I
gegnum tíðina höfum við séð mik-
inn sparnað á þessu sviði, en ég
hef miklu meiri áhyggjur af lyfja-
kostnaðinum," sagði Davíð.
Hann kvaðst telja að sífellt væri
verið að reyna að draga úr kostn-
aði við iyfjainnkaup og ein af þeim
leiðum sem hefðu verið reyndar
væri að bjóða út iyfjainnkaup.
„Einn af fáum liðum sem okkur
hefur ekki enn tekist að bjóða út
eru lyf. Við reyndum það fyrir
nokkmm árum og það var stöðvað,
meðal annars af Verslunarráði. Við
höfum leitað leiða til að bjóða út
lyf og erum með það mál í gangi.
Vonandi verður það hægt innan
tíðar,“ sagði Davíð.