Morgunblaðið - 02.08.1991, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2. ÁGÚST 1991

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
START-
samkomulagíð
Með undirritun START-sam-
komulagsins í Moskvu á
miðvikudag lauk gerð þriðja viða-
mikla afvopnunarsamkomulags-
ins á fjórum árum. Haustið 1987
var undirritaður samningur um
upprætingu meðaldrægra kjam-
orkuflauga á landi en henni lauk
á þessu ári og á síðasta ári var
gert samkomulag um niðurskurð
hefðbundins herafla í Evrópu milli
Atlantshafs og Úralfjalla. Við-
ræður um START-samkomulag
hófust árið 1982 og hafa staðið
síðan með hléum. Mikilvægur
áfangi náðist í Reykjavík í októ-
ber 1986 þegar Ronald Reagan
og Míkhaíl Gorbatsjov urðu sam-
mála um það markmið að stefna
að helmingsfækkun langdrægra
kjamorkuvopna. Þá höfnuðu Sov-
étmenn samkomulagi vegna
geimvamaáætlunar Banda-
ríkjanna. Ein af síðustu hindran-
unum í vegi fyrir START-sam-
komulagi var einmitt sú áætlun
en nú setja Sovétmenn hana ekki
lengur fyrir sig.
Niðurstaða START-samkomu-
lagsins varð sú að hvort ríki um
sig fækkar kjamaoddum í vopna-
búri sínu um 25-30%. Bandaríkja-
menn fækka sínum kjamaoddum
úr 12.000 í 9.000 og Sovétmenn
úr 10.000 í 8.000. Fjöldi kjama-
odda segir ekki alla söguna og
búið hefur verið til hugtakið
kjamorkuvopnaeining til að auð-
velda samanburð á vopnabúnaði
samningsaðilanna og er kjaminn
í START-samkomulaginu ójafn
niðurskurður sem miðar að sama
fjölda kjamorkuvopnaeininga eða
6.000 hjá hvoram aðila.
START-samkomulagið er að
mörgu leyti hið merkasta af þess-
um þremur sem lokið hefur verið
undanfarin ár. Annars vegar tek-
ur það til ógnvænlegustu gereyð-
ingarvopna mannkyns sem draga
yfir 5.500 km og búa yfir gífur-
legum eyðingarmætti. Þetta era
vopnin sem lagt hafa grandvöllinn
að ógnarjafnvæginu sem ein-
kenndi um áratugi Samskipti risa-
veldanna. Samkomulagið felur
t.d. í sér að Sovétmenn fækka
SS-18 flaugum sínum um helm-
ing en hver þeirra getur borið 10
kjarnaodda. Hins vegar er sam-
komulagið sjálft geysiviðamikið
og flókið. Samningstextinn er um
750 síður og þar er kveðið á um
víðtækara eftirlit með samnings-
ákvæðum en áður eru dæmi um.
Því hefur verið haldið fram að
START-samningurinn verði hinn
síðasti sinnar tegundir. Afram
verði stefnt að afvopnun en
áherslunar breytist. Hingað til
hafi samningar um takmörkun
vígbúnaðar falist í því að telja
upp vopn aðila allt niður í smæstu
einingar. Við taki tímabil þar sem
fremur verði rætt um stöðugleika
og traust. Ennfremur gætir þeirr-
ar þverstæðu að nú þegar sam-
skipti risaveldanna eru að færast
í eðlilegt horf sem ætti að auð-
velda samningsgerð virðist nauð-
synin á vopnatakmörkun ekki eins
brýn og áður. Vert er að benda
í þessu sambandi á hið ótrygga
ástand í Sovétríkjunum og þá
hættu sem fælist í því ef þar risu
upp mörg kjamorkuveldi. Þessi
möguleiki ætti að verða mönnum
hvatning til að láta ekki staðar
numið.
Það hefur þótt gæta nokkurrar
þreytu hjá samningamönnum
risaveldanna nú þegar samning-
urinn er í höfn. Það er því ástæða
til að fagna þeirri bjartsýni sem
fram kom í máli Bush og Gorb-
atsjovs við undirritunina er þeir
sögðu að um réttnefnt upphaf
væri að ræða en ekki endalok.
Enn era mörg svið vígbúnaðar
eftir þar sem ekki liggja fyrir
samningar. Má þar nefna efna-
vopn, skammdræg kjarnorkuvopn
og geimvopn. Einnig hafa Sovét-
menn vakið máls á því í tengslum
við leiðtogafundinn nú að ósamið
sé um afvopnun á höfunum. Hafa
þeir sakað ríki Atlantshafsbanda-
lagsins um ósveigjanleika í þeim
efnum. Ennfremur er ósamið um
opnun lofthelgi til eftirlitsflugs
yfir ríkjum NATO og ríkjum Var-
sjárbandalagsins sáluga. Bush
Bandaríkjaforseti hefur lagt fram
tillögur um afvopnun og vígbún-
aðareftirlit í Miðausturlöndum
sem vonandi ná fram að ganga.
START-samkomulagið vekur
upp spurningar um hvert skuli
stefnt í framtíðinni. Alger uppr-
æting langdrægra kjarnorku-
vopna risaveldanna er óraunhæf-
ur kostur en á hinn bóginn er
fátt sem mælir á móti því að setja
þakið lægra en nú er, t.d. við
3.000-4.000 kjamaodda hjá hvor-
um um sig eins og margir sér-
fræðingar hafa lagt til. Þá ykist
vægi langdrægra kjarnorkuvopna
Breta, Frakka og Kínverja og
yrðu þessir aðilar því að vera með
{ ráðum og samningsgerð.
Norskir vamarmálasérfræð-
ingar hafa vakið athygli á þeirri
hættu sem fylgir START-sam-
komulagi að kjamorkuflaugar á
landi verði færðar til sjávar. Sá
ótti minnir á að undirstaða samn-
ingsgerðar af þessu tagi er gagn-
kvæmt traust. Sovétmenn hafa
orðið uppvísir að undanbrögðum
varðandi CFE-samkomulagið um
takmörkun hefðbundins herafla
en leiðtogafundurinn nú í Moskvu
og hinn vinsamlegi andi sem þar
ríkti hlýtur að vera vísbending
um að START-samkomulagið
haldi og standi undir þeim vonum
sem við það era bundnar.
Leiðtogafundinum í Moskvu lokið;
Höfum staðfest að
það er margt sem
sameinar okkur
- sagði Bush í kveðjuávarpi sínu í Kreml
Moskvu. Frá Ólafi Þ. Stephensen, bladmann'
GEORGE Bush, forseti Banda-
ríkjanna, fór frá Moskvu í gær
að loknum fundi sínum með Mik-
haíl Gorbatsjov, forseta Sov-
étríkjanna. Bush sagði í kveðju-
ávarpi sínu í Kreml áður en hann
lagði af stað á flugvöllinn að á
fundinum hefðu leiðtogarnir
staðfest að mörg sameiginleg
gildi sameinuðu þjóðir þeirra.
„Við höfum unnið að því að skapa
nýjan grunn fyrir gagnkvæma hag-
sæld og nýja von um frið og stöðug-
leika,“ sagði Bush. „Við höfum
rætt um leiðir til að koma á nánara
efnahagssamstarfi og koma efna-
hagslífi Sovétríkjanna inn á alþjóð-
lega braut. Við höfum leitað leiða
fyrir sameiginlegt friðarátak í Mið-
Austurlöndum, og lausn annarra
langvarandi deilna um allan heim.
Við höfum skoðað leiðir til að stöðya
fjölgun gereyðingarvopna og til að
vemda umhverfí okkar. Og við höf-
um undirritað START-samning,
sem mun hjálpa heiminum til að
varpa öndinni aðeins léttar,“ sagði
forsetinn.
„Enn mikilvægara er þó, að eftir
áratugi tortryggni og aðskilnaðar,
tel ég að við höfum staðfest að
mörg sameiginleg gildi sameina
okkur nú. Samanborið við dimma
daga kalda stríðsins er ágreiningur
okkar nú minni en nokkru sinni
fyrr — og meiri ástæða til að vona.“
Bandaríkjaforseti hrósaði
Míkhaíl Gorbatsjov enn einu sinni
og sagði: „Bjartsýni mín á framtíð
Sovétríkjanna stafar af styrk for-
ystu þeirra — Gorbatsjovs forseta
og margra annarra í Moskvu og
út um allt þetta mikla land. Enn
meira máli skiptir að ég trúi á
framtíð Sovétríkjanna vegna þess
að ég hef djúpstæða trú á kröftum
sovézku þjóðarinnar."
Bush hefur í hverri einustu ræðu
á leiðtogafundinum haft eftir rúss-
neska málshætti eða vitnað í helztu
Morgunbiaðsins.
rithöfunda Rússa. Hann gerði enga
undantekningu á því í kveðjuræð-
unni og sagði: „Eins og Tsjekov
skrifaði einu sinni: „Maðurinn er
það sem hann trúir. Við skulum
trúa á frelsið."
neuter
Úkraínsk börn standa fyrir aftan skilti við götu sem Bush ók um
meðan á heimsókn hans stóð í Kiev. Á skiltinu er vitnað til orða sem
Ronald Reagan, fyrrum Bandaríkjaforseti, sagði eitt sinn en á því
stendur: „Hr. Bush, hafðu hugfast að Sovétríkin eru heimsveldi hins
illa“.
Bandaríkjaforseti í Úkraínu:
Varar við upplausn
sambandsríkisins
Kiev. Reuter.
ÞEGAR tveggja daga leiðtogafundi þeirra George Bush Bandarikja-
forseta og Míkhaíls Gorbatsjovs Sovétleiðtoga var lokið í Moskvu
hélt Bush til Kiev í Úkraínu í eins dags opinbera heimsókn. Bush
ávarpaði úkraínska þingið og hélt síðan til Babí Jar þar sem hann
heiðraði minningu 100.000 manna sem nasistar tóku þar af Iífi í
síðari heimsstyrjöldinni.
Leóníd Kravtsjúk, forseti Úkr-
aínu, tók á móti Bush á flugvellinum
í Kiev. í ávarpsorðum sínum til
Bandaríkjaforseta sagði Kravtsjúk
að Úkraínumenn væru smám sam-
an að fikra sig í átt að æðsta
markmiði sínu, sem væri fullveldi
lýðveldisins, og hvatti til þess að
komið yrði á beinum samskiptum
milli ríkisstjóma Úkraínu og
Bandaríkjanna.
í ræðu sem Bush hélt í úkraínska
þinginu sagði hann að Bandaríkja-
menn styddu umbótasinna bæði í
lýðveldunum og innan sambands-
stjórnarinnar en varaði aðskilnaðar-
sinna við því sem hann kallaði „von-
lausa einangrun" lýðveldanna.
Hann sagði að Bandaríkjastjóm
vildi efla og auka tengsl sín við
lýðveldin 15 en gætti þess að segja
ekkert sem styggt gæti Gorbatsjov.
„Sumir hafa hvatt Bandaríkjastjórn
til að velja á milli þess að styðja
Gorbatsjov eða styðja leiðtoga
hinna ýmsu lýðvelda, sem beijast
fyrir auknu sjálfstæði. Ég tel það
ekki rétta leið.“ Þá varaði Bush við
upplausn sovéska ríkjasambandsins
og hvatti til stuðnings við nýgerðan
sambandssáttmála sem níu lýðveldi
standa að auk sambandsstjómar-
innar og sem gerir ráð fyrir auk-
inni sjálfsstjórn lýðveldanna.
Að heimsókninni í þingið lokinni
hélt hann til Babí Jar þar sem hann
Iagði blómsveig að minnismerki um
nærri 100.000 manns sem nasistar
myrtu í síðari heimsstyrjöldinni.
Bush hélt ræðu við minnismerkið
sem stendur á gjárbarmi þar sem
fjöldamorð á gyðingum, Rússum,
kristnum mönnum og sígaunum
fóru fram. Nokkrir af þeim sem
lifðu af dvölina í útrýmingarbúðun-
um í Babí Jar voru viðstaddir at-
höfnina í gær og grétu þeir í lágum
hljóðum meðan Bush flutti mál sitt.
Forsetinn komst sjálfur við þegar
hann minntist skelfíngaratburð-
anna sem gerðust þar fyrir 50 árum
og rödd hans brast.
Blaðamannafundur Bush og Gorbatsjovs:
Ekki spuming um „platónska ást“
LEIÐTOGAFUNDUR
í M0SKVU
Moskvu. Frá Ólafi Þ. Stephenscn, blaðamanni Morgunblaðsins.
Reuter
Forsetar Bandaríkjanna og Sovétríkjanna á blaðamannafundinum.
Gorbatsjov
vitnaði í
Biblíuna
Moskvu. Rcutcr.
MÍKHAÍL Gorbatsjov Sovét-
forsetí sagði við kveðjuat-
höfn í Kreml að loknum leið-
togafundinum í gær að sam-
komulagið um fækkun lang-
drægra flauga, sem undirrit-
að var á fundinum, hefði
styrkt trú heimsbyggðarinn-
ar á því að kalda stríðið væri
endanlega úr sögunni og
kæmi ekki aftur.
Það vakti sérstaka athygli
að Gorbatsjov, sem einnig er
formaður sovéska kommúnista-
flokksins er aðhyllist guðleysis-
stefnu, vitnaði í biblíuna í ræðu
sinni, nánar tiltekið í Predikara
Gamia testamentsins þegar
hann kvaddi Bandaríkjaforseta.
LEIÐTOGARNIR tveir voru
mjög samtaka í yfirlýsingum á
blaðamannafundi sem þeir héldu
á miðvikudag en sögðu hins veg-
ar ekki beinlínis neitt sem menn
höfðu ekki átt von á fyrirfram.
Lögðu þeir ríka áherzlu á að
hafið væri nýtt skeið gagnkvæms
samstarfs risaveldanna á nánast
öllum sviðum.
Fundurinn fór skrykkjótt af stað,
þar sem gleymzt hafði að ganga
úr skugga um að heyrnartækið í
borði Bush forseta virkaði. Forset-
inn heyrði ekki í túlknum þegar
Gorbatsjov hóf mál sitt og gretti
sig ógurlega. Marlin Fitzwater,
blaðafulltrúi Bandaríkjaforseta, og
Vítalíj Ignatenkó, blaðafulltrúi
Gorbatsjovs, spruttu á fætur forset-
anum til aðstoðar, én Gorbatsjov
sagði hvað eftir annað í hljóðnem-
ann: „Heyrðirðu í mér núna, hvem-
ig er þetta..?“
Þegar Bush hafði fengið nýtt
heyrnartæki hóf Gorbatsjov mál
sitt með því að lýsa fundi sínum
með Bandaríkjaforseta sem heims-
viðburði. í fyrsta sinn hefðu leiðtog-
ar risaveldanna til dæmis lagt niður
fyrir sér hvernig efnahagslegum
tengslum ríkjanna ætti að vera
háttað, en þar væru ógrynni verk-
efna framundan. Gorbatsjov taiaði
um inngöngu Sovétmanna á heims-
markaðinn og notaði orðin „að spila
eftir leikreglunum" í því sambandi.
Gorbatsjov sagði að á öðrum tíma
hefðu mál getað þróazt með öðrum
hætti þegar stórveldin stóðu frammi
fyrir erfiðum „úrlausnarefnum" á
borð við Persaflóadeiluna. „Það er
erfitt að segja hvað þá hefði gerzt.
En í dag skiljum við betur gildi
samstarfs okkar, þá staðreynd að
það er nauðsynlegt. Kannski er
þetta ekki spurning um „platónska
ást“ heldur djúpan skilning á að sem
lönd og ríki þörfnumst við hvort
annars, jafnt í dag og á morgun,"
sagði -forsetinn...............
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 2. ÁGÚST 1991
23
Edúard Shevardnadze, fv. utanríkisráðherra Sovétríkjaima, í viðtali við Morgunblaðið:
Sundruð kalla umbóta-
öflin yfir sig harðsljórn
Sameinuð geta þau borið umbótastefnuna fram til sigurs
Moskvu. Frá Ólafi Þ. Stephensen, blaða-
inanni Morgunblaðsins.
EDÚARD Shevardnadze, fyrrum
utanríkisráðherra Sovétríkjanna,
er ahncnnt talinn einn helzti leið-
togi umbótaafla í Sovétríkjunum
og hefur að undanförnu verið í
fararbroddi þeirra, sem sameina
vilja sovézk umbóta- og lýðræði-
söfl í öflugum flokki. í viðtali við
Morgunblaðið, sem fram fór í
Moskvu í gær, varar She-
vardnadze enn við því að
harðlinuöfl í Kommúnistaflokkn-
um reyni að nýta sér ólguna
meðal almennings í Sovétríkjun-
um vegna bágs efnahagsástands
og lirifsa til sín völdin. Hann seg-
ir að sameinuð geti umbótaöflin
borið stefnu sína fram til sigurs,
en sundruð kalli þau yfir sig
harðstjórn.
Viðtalið fór fram á skrifstofu
Shevardnadzes í Moskvu, þar sem
hann hefur að því er virðist heilt
hús til umráða og ljölda aðstoðar-
manna. Þetta var í annað skiptið,
sem ég hitti Shevardnadze í Moskvu
— fyrra sinnið var fyrir hreina tii-
viljun, frammi á gangi í þinghúsi
rússneska lýðveldisins við Moskvu-
fljót. Ég rauk auðvitað á hann og
bað um viðtal og Shevardnadze tók
því öllu vel, sagði mér að hafa sam-
band við skrifstofu sína og þá mætti
ákveða stað og stund. Erfitt reynd-
ist þó að finna hentugan tíma. She-
vardnadze virtist mjög upptekinn
vegna leiðtogafundarins í Moskvu,
fundaði meðal annars lengi með
James Baker utanríkisráðherra
Bandaríkjanna. Með hjálp góðra
manna tókst loksins að fá Shev-
ardnadze til að sjá af fáeinum
mínútum af tíma sínum á milli
funda.
Shverdnadze tók við embætti ut-
anríkisráðherra Sovétríkjanna árið
1985. í ráðherratíð sinni var hann
talinn einn nánasti ráðgjafí Míkhaíls
Gorbatsjovs, aðalritara Kommúni-
staflokksins og forseta Sovétríkj-
anna, og einarður stuðningsmaður
umbótastefnu hans, sem kennd er
við glasnost og perestrojku. She-
vardnadze er talinn hafa ráðið miklu
um grundvallarbreytingar á ut-
anríkisstefnu Sovétríkjanna, sem
meðal annars komu fram í því að
byltingarnar í Austur- og Mið-Evr-
ópu voru látnar afskiptalausar og
Sovétmenn samþykktu að sameinað
Þýzkaland yrði aðildarríki Atlants-
hafsbandalagsins.
í desember síðastliðnum sagði
Shevardnadze af sér embætti ut-
anríkisráðherra, að eigin sögn í
mótmælaskyni við aukin áhrif
harðlínuafla í Sovétríkjunum. Hann
lýsti því þá yfir að umbótastefna
Gorbatsjovs væri í mikilli hættu og
uppgjör harðlínu- og umbótafla
væri í nánd.
— í bytjun maí töluðuð þér um
að hætta væri á því að harðlínu-
kommúnistar hrifsuðu til sín völdin
og vöruðuð við því að upp kæmi
sovézkur Hitler. Þá gáfuð þér Gorb-
atsjov þijá til fjóra mánuði til að
tryggja áframhaldandi lýðræðisum-
bætur áður en harðlínumenn létu
til skarar skríða. Nú eru þrír mánuð-
ir liðnir. Hvernig metið þér stöðuna
núna — ógna harðlínumenn ennþá
umbótum eða hefur Gorbatsjov tek-
izt að festa umbótastefnu sína í
sessi?
„Svo sannarlega ógna harðlínu-
menn umbótastefnunni ennþá, og
það í stórum stíl. Ástandið í landinu
verður æ verra, og einhver gæti
reynt að nýta sér það til að hrifsa
völdin. Sérstaklega í efnahagsmál-
um fer ástandið síversnandi, og af
því leiðir félagslegur órói. Andrúms-
Hér má sjá þá George Bush Bandaríkjaforseta og Míkhail Gorbatsjov Sovétforseta er þeir á miðviku-
dag undirrituðu hið svokallaða START-samkomulag um fækkun langdrægra eldflauga. í viðtalinu
segir Edúard Shevardnadze um aðdraganda samkomulagsins að ísinn hafi verið brotinn á Reykjavíkur-
fundi Gorbatsjovs og Ronalds Reagans 1986.
loftið verður eitraðra með hveijum
degi. Þetta eru engar ýkjur, heldur
raunveruleikinn sjálfur. Forseti okk-
ar segir þetta. Þetta er staðreynd
— stjómmálamenn eru sammála
um það.“
— En hvor aðilinn hefur yfír-
höndina að yðar mati, Gorbatsjov
eða harðlínuöfiin?
„Ég tel ennþá að þetta sé spurn-
ing um nokkra mánuði. Ég spái því
að í vetur verði ástandið miklu verra
en það er núna. Ef lýðræðis- og
umbótaöflin sameinast, þá verður
umbótastefnan borin fram til sig-
urs. En ef við verðum áfram sundr-
aðir, köllum við harðstjórn yfir okk-
ur.“
Shevardnadze sagði sig nýlega
úr Kommúnistaflokki Sovétríkjanna
vegna árása harðlínumanna, sem
höfðu fyrirskipað rannsókn á „aga-
brotum" hans. Þau fólust í því að
lýsa yfir stuðningi við stofnun Lýð-
ræðislegu umbótahreyfingarinnar,
sem hefur að markmiði að sameina
lýðræðisöfl í Sovétríkjunum. Auk
Shevardnadzes eru á meðal frum-
kvöðla hreyfingarinnar þeir Stan-
islav Sjatalín, hagfræðingur og höf-
undur Fimm hundruð daga áætlun-
arinnar svokölluðu um markaðs-
væðingu sovézks efnahagslífs,
Alexander Jakovlev, sem um árabil
var helzti ráðgjafi Gorbatsjovs, ög
hinir lýðræðislega kjörnu borgar-
stjórar Moskvu og Sankti Péturs-
borgar, þeir Gavríl Popov og Ana-
tólíj Sobtsjak. Þessir menn, ásamt
nokkrum öðrum, sitja í undirbún-
ingsnefnd um stofnun nýs lýðræðis-
flokks í haust.
— Nú dregur að formlegum
stofnfundi Lýðræðislegu umbóta-
hreyfíngarinnar í september. Teljið
þér að hún geti orðið að öflugum
lýðræðisflokki, sem gæti tekið við
stjórnartaumunum af Kommúnista-
floíknum?
„Við ætlum okkur ekki að taka
við forréttindastöðu Kommúnista-
flokksins. Við viljum keppa við hann
á jafnréttisgrundvelli. Við erum
andstæðingar Kommúnistaflokksins
og ætlum okkur að mynda mótvægi
við hann.“
Fer ekki sjálfur í
forsetaframboð
— En gæti lýðræðisflokkur unnið
meirihluta í lýðræðislegum kosning-
um og þannig náð landstjórninni í
sínar hendur?
„Já. Við viljum bjóða fram í næstu
þingkosningum, og reyndar líka for-
setakosningum í Sovétríkjunum,
þegar þar að kemur. Við ætlum að
vera með eigin forsetaframbjóð-
anda, en við vitum ekki ennþá hver
það verður. Það ræðum við á stofn-
fundinum í september."
— Verður sá frambjóðandi ef til
vill þér sjálfur, eins og sumir hafa
spáð?
„Nei.“
— Eru líkur á að Lýðræðislega
umbótahreyfingin geti jafnvel laðað
sjálfan Míkhaíl Gorbatsjov í raðir
sínar, eins og ýmsir hafa getið sér
til Um að myndi gerast?"
„Um það verðið þér að spyija
Gorbatsjov sjálfan."
ísinn brotínn á
Reykjavíkurfundinum
— í gær undirrituðu George
Bush og Mikhaíl Gorbatsjov sögu-
legan samning um fækkun kjarn-
orkuvopna. Leiðtogafundurinn hér
í Moskvu virðist innsigla breytt eðli
samskipta risaveldanna. Þér voruð
utanríkisráðherra Sovétríkjanna á
þeim tíma, sem skriður var að kom-
ast á afvopnunarviðræður. Mig
langar að biðja yður að líta til baka
til leiðtogafundarins í Reykjavík
1986. Að hvaða ieyti teljið þér að
þar hafi tónninn verið gefinn fyrir
þann árangur, sem síðan hefur
náðst?
„í Reykjavík náðist samkomulag
í mikilvægum grundvallaratriðum,
þótt þar væru engir samningar und-
irritaðir. Þá vorum við að tala um
50% fækkun langdrægra kjarnorku-
vopna. START-samningurinn, sem
nú hefur verið undirritaður, gerir
ráð fyrir að vopnum fækki um 30%.
Þótt tölurnar séu ekki þær sömu,
hefur mikilsVerður árangur náðst.
Ég kýs að lýsa Reykjavíkurfundin-
um þannig að þar hafi ísinn verið
brotinn hugarfarslega. Engin plögg
voru undirrituð, en Reykjavíkur-
fundurinn var sannarlega einhvers
konar upphaf að öðru og meira.“
Ofbeldið í
Eystrasaltsríkjunum verður
að stöðva
— Getum var leitt að því á Vest-
urlöndum að ein ástæðan fyrir að
þér sögðuð af yður embætti utanrík-
isráðherra hefði verið að yður hefði
grunað að valdbeiting stæði fyrir
dyrum í Eystrasaltsríkjunum. Attu
þessar vangaveltur við rök að styðj-
ast? Hvaða augum lítið þér sjálf-
stæðiskröfur Eystrasaltsríkjanna og
ákvörðun íslenzku ríkisstjórnarinn-
ar um að styðja þær?
„Það versta er ofbeldið — það
verður að róa öllum árum að því
að stöðva ofbeidið í Eystrasaltslýð-
veldunum. Ef miðstjórnarvaldið í
Moskvu heldur áfram að nota vopn
og hermenn gegn þessum lýðveld-
um, er illa komið fyrir stjórninni og
hún er einangruð og ráðlaus."
— En teljið þér að ríkin eigi að
verða sjálfstæð?
„Eins og þér vitið, hafa öll lýð-
veldin rétt á því samkvæmt stjórnar-
skrá Sovétríkjanna að segja sig úr
Sovétsambandinu. Framkvæmdin
verður hins vegar að byggjast á
viðræðum miðstjórnarvaldsins í
Moskvu og forseta Eystrasaltslýð-
veldanna. Það er mikilvægt að slíkar
viðræður fari fram.“
— Hvað með stuðning íslendinga
við sjálfstæðiskröfur Eystrasalts-
landanna?
„Það er auðvitað réttur ríkis-
stjórnar ykkar. ísland er fullvalda
ríki og má gera það, sem því sýnist."
— Þér teljið ekki að yfirlýsingar
íslenzkra stjórnvalda hafí spillt fyrir
samskiptum íslands við Sovétríkin?
„Ég á erfitt með að tjá mig urn
það. Ég held að þessi mál hafi al-
mennt engin áhrif haft í grundvall-
aratriðum á samskipti Sovétríkj-
anna og Vesturlanda."
Á ekki von á breytingum á
utanríkisstefnunni
— Teljið þér að nýtt andrúmsloft
í samskiptum risaveldanna. kunni
að leiða til enn frekari breytinga á
utanríksstefnu Sovétríkjanna — til
dæmis að aðstoð við Kúbu verði
hætt eða Kúrileyjum skilað aftur til
Japans?
„Nei, ég held að samskipti risa-
veldanna hafi varla áhrif á þessi
mál, sem þér spyijið um. Við höfum
ákveðna samninga við Kúbu, sem
ég á von á að við munum uppfylia.
Ég sé ekki að neitt breyti því. Ég
sé heldur ekki fram á að samskiptin
við Japan taki neinum breytingum
eftir leiðtogafundinn."