Morgunblaðið - 18.08.1991, Blaðsíða 4

4 FRETTIR/YFIRLIT
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. ÁGÚST 1991
ERLEIMT
INNLENT
Deilt um af-
skipti af lán-
veitingum
Samkvæmt úttekt Ríkisendur-
skoðunar á Framkvæmdasjóði,
Byggðastofnun og sjóðum hennar,
vantar alls um íjóra og hálfan
milljarð kr. upp á að opinberir
reikningar gefi rétta mynd af fjár-
hagsstöðu þeirra við stjórnarskipt-
in í vor. Davíð Oddsson forsætis-
ráðherra segir að sjóðirnir hafi
verið misnotaðir af stjómvöldum
og stjórnir þeirra látið undan
pólitískum þrýstingi og hugsan-
lega sé rétt að taka ij'ármálalegt
hlutverk af Byggðastofnun og
færa það til almennra peninga-
stofnana. Miklar umræður hafa
orðið í kjölfar þessara yfirlýsinga
forsætisráðherra, sem hefur m.a.
birt bréf forvera síns, Steingríms
Hermannssonar, til þessara sjóða.
Fljótsdalslína auglýst
Skipulagsstjórn ríkisins hefur
heimilað Landsvirkjun að auglýsa
tillögu fyrirtækisins um legu
Fljótsdalslínu 1, en tekið er fram
að í leyfínu felist ekki samþykkt
stjórnarinnar til þessarar línulagn-
ar. Skipulagsstjórn óskaði einnig
eftir því, að Landsvirkjun athugaði
nánar aðra kosti.
Hlutabréf í Hlaðsvík auglýst
Stjóm Fiskiðjunnar Freyju hf. á
Suðureyri hefur fengið heimild
ERLENT
Gíslamálið
í biðstöðu
Um síðustu helgi var tveimur
vestrænum gíslum, Bandaríkja-
manninum Edward Tracy og
Frakkanum Jerome Leyraud,
sleppt lausum af ræningjum
sínum í Líbanon. Tracy hafði
verið í prísundinni í nær fímm
ár en Leyraud aðeins í þrjá
daga. Þá vöknuðu vonir um að
gíslamálið myndi fá skjótan og
góðan endi, en þær vonir dofn-
uðu eftir að Perez de Cuellar,
framkvæmdastjóri Sameinuðu
þjóðanna, ræddi við fulltrúa ísra-
ela á miðvikudag. ísraelska
sendinefndin setti sem skilyrði
fyrir samvinnu af sinni hálfu að
afdrif sjö ísraelskra hermanna
sem hurfu í Líbanon yrðu ljós.
Menn gera sér enn vonir um að
málið leysist, en nú virðast fiest-
ir sammála um að skjót lausn
sé ekki í sjónmáli.
Harðar deilur um EESI
norska Stórþinginu
Eldrid
Nordbo, ut-
anríkisvið-
skiptaráðherra
Noregs, hélt á
fimmtudag
ræðu í norska
Stórþinginu,
sem kallað var
saman auka-
lega, þar sem
hún fjallaði um þátt Noregs í
viðræðunum um Evrópska efna-
hagssvæðið (EES). Sagði hún
að norska stjórnin hefði ekki
getað hagað sér öðruvísi í samn-
ingaviðræðunum en raun bar
vitni. Stjómarandstæðingar
gagnrýndu hana harðlega fyrir
að fagna sigri of snemma eftir
fundinn í Lúxemborg þann 18.
júní. Kaci Kullmann Five, for-
maður Hægriflokksins, sagði að
stjórnin hefði vanmetið samn-
ingsstöðu sína.
Sjóslys á Kínahafi
Hátt í annan tug manna fór-
ust þegar pramma með 195 olíu-
verkamönnum hvolfdi á Suður-
hluthafa til að selja hlutabréf fyrir-
tækisins í útgerðarfélaginu
Hlaðsvík sem gerir út togarann
Elínu Þorbjarnardóttur. Heima-
menn á Suðureyri segja að ef tog-
arinn verður seldur úr byggðarlag-
inu, verði það gífurlegt áfall fyrir
atvinnulífið á staðnum.
Samstaða um EES-samninga
Forsætisráðherrar Norðurland-
anna lýstu yfír sameiginlegum vilja
sínum til að leggja sitt af mörkum
svo ljúka megi samningum um
evrópskt efnahagssvæði í septemb-
er, að loknum ráðherrafundi sem
haldinn var í Reykjavík á mánu-
dag. Forsætisráðherra Svíþjóðar
hefur vísað því á bug að Svíar
væru að gæla við hugmyndir um
EES-samning án þátttöku íslands
og Noregs.
Samkomulag um álver á
Keilisnesi
Endanlegt samkomulag hefur
tekist um öll meginatriði samning-
anna á milli íslands og Atlantsáls-
fyrirtækjanna um nýtt álver á
Keilisnesi. Þetta var staðfest á
fundi forstjóra álfyrirtækjanna
með íslenskum viðræðuaðilum í
Reykjavík á mánudag.
Skipbrotsmaður veifar að-
framkominn til björgunar-
manna.
Kínahafi á fímmtudag. Fellibyl-
urinn Fred geysaði þá um svæð-
ið og gerði björgunaraðgerðir
erfíðar. Fjórir kafarar voru í
köfunarhylki sem fest var við
prammann og talið er að þeir
hafí látist þegar súrefnið þvarr.
Króatar ætluðu að smygla
vopnum um ísland
Tollverðir í Flórída í Banda-
ríkjunum handtóku á fimmtudag
í síðustu viku fjóra menn sem
ætluðu að smygla vopnum þaðan
til Króatíu. Þeir hugðust milli-
lenda á íslandi og í Þýskalandi.
Ekki tókst þeim þó að koma
nokkrum vopnum frá Banda-
ríkjunum.
írakar fá að selja olíu
Öryggisráð Sameinuðu þjóð-
anna kom saman á fímmtudag
og samþykkti að leyfa írökum
að selja olíu fyrir sem svarar 97
milljörðum ÍSK. Bróðurparturinn
af þeirri upphæð fer í að kaupa
matvæli og aðrar nauðsynjavör-
ur fyrir írösku þjóðina, um 30%
fara í að greiða gjöld vegna
Persaflóastríðsins, en írösk
stjórnvöld fá ekki að ráðstafa
einum eyri.
ítalir senda Albönum mat
ítalir ákváðu á þriðjudag að
sjá Albönum fyirr mat til þriggja
mánaða til að stemma stigu við
flóttamannastraumnum til Italíu.
Þúsundir Albana flúðu til ítalfu
í síðustu viku, m.a. til að forðast
yfirvofandi hungursneyð.
Nýr sambandssáttmáli Sovétríkjanna:
Lýðveldin taka stjórn
auðlinda í sínar hendur
Þeir Míkhaíl Gorbatsjov, forseti Sovétríkjanna og Borís Jeltsín,
forseti Rússlands, munu báðir undirrita sambandssáttmálann í
næstu viku ásamt leiðtogum fjögurra annarra Sovétlýðvelda.
í NÆSTU viku verður undirrit-
aður í Moskvu nýr sambands-
sáttmáli Sovétríkjanna sem
verið hefur í smíðum undanf-
arna mánuði. Míkhaíl S. Gorb-
atsjov forseti Sovétríkjanna
bindur vonir við að sáttmálinn
megni að stöðva gliðnun Sov-
étríkjanna. Borís Jeitsín forseti
Rússlands er einnig áfram um
að samningurinn verði gerður
því samkvæmt honum öðlast
lýðveldi Sovétríkjanna yfirráð
yfir auðlindum sínum. Margt
er þó enn óljóst varðandi efni
sáttmálans eins og t.d. hvernig
miðstjórnin í Moskvu og lýð-
veldin munu skipta með sér
verkum við stjórn efnahags-
mála.
Nýr sambandssáttmáli Sov-
étríkjanna var loksins birtur
í vikuritinu Moskvufréttum á mið-
vikudag í þessari viku. Gorbatsj-
ov, forseti Sovétríkjanna, og leið-
togar fimm lýðvelda munu undir-
rita sáttmálann á þriðjudag í
næstu viku. Sáttmálinn hafði ekki
týrr verið gefinn út en byijað var
að kvarta yfír því að skjalið væri
hroðvirknislega unnið og mein-
gallað. Gorbatsjov bindur vonir
við að samningurinn sem kemur
í stað stofnsáttmála Sovétríkj-
anna frá árinu 1922 muni stöðva
gliðnun Sovétríkjanna. Ásamt
Gorbatsjov munu undirrita sátt-
máiann Borís Jeltsín, forseti Rúss-
lands, og leiðtogar Hvíta Rúss-
lands, Úzbekistans og Tadzhikist-
ans. Búist er við að fjögur lýð-
veldi til viðbótar muni undirrita í
október, þ.e. Úkraína, Azerbajdz-
han, Túrkmenistan and Kirgizía.
Eystrasaltsríkin þrjú, Georgía,
Armenía og Moldavía, standa hins
vegar ekki að sáttmálagerðinni.
Samkvæmt sambandssáttmá-
lanum verður
nafni Sovétríkj-
anna breytt í
Samband sové-
skra fullvalda (í
stað sósíalískra)
lýðvelda og völd
verða flutt frá miðstjórninni í
Moskvu til lýðveldanna sjálfra.
Varnar- og utanríkismál verða
áfram að mestu í höndum mið-
stjómarvaldsins en lýðveldin
munu ráða miklu um efnahags-
mál, tollamál og eigin auðlindir.
Viktor Gerasjenko, forstöðu-
maður ríkisbanka Sovétríkjanna,
gagnrýndi sáttmálann á þeirri
forsendu að með því að setja rúbl-
una undir sameiginlega stjóm lýð-
veldanna væri í raun verið að
jarða gjaldmiðilinn sem á nú þeg-
ar við 100% verðbólgu að stríða.
Rússneskir þingmenn þrýsta nú í
auknum mæli á Jeltsín að láta
undir höfuð leggjast að undirrita
sáttmálann. Hópur þingmanna
gekk á hans fund á miðvikudag
og lýsti þeirri skoðun sinni að
sáttmálinn væri ólýðræðislegur
og sögðust myndu gera allt sem
í þeirra valdi stæði til að koma í
veg fyrir að hann hlyti staðfest-
ingu í rússneska þinginu. Til þessa
hefur Jeltsín látið slíkar fortölur
sem vind um eyru þjóta og sett
sér það markmið að ná yfirráðum
yfír náttúruauðlindum Rússlands
sem eru einkum oiía, gas, gull og
eðalsteinar. Hann hefur iátið svo
ummælt að þartil þetta takist séu
Rússar gíslar Gorbatsjovs. Fyrr í
þessum mánuði ferðaðist Jeltsín
til Tíjúmenhéraðsins í Síberíu þar
sem fara fram 65% af olíufram-
leiðslu Sovétríkjanna. Þar gaf
hann til kynna að verðlag á olíu
myndi þrefaldast innanlands eftir
að Rússar tækju við stjórn auð-
lindanna. Jafnframt boðaði hann
að þak á laun þeirra sem vinna
við olíufram-
leiðslu og náma-
gröft yrði afnum-
ið. Fyrirtæki og
stjómvöld í hér-
aði munu geta
selt 10% af fram-
leiðslunni út fyrir Rússland á
þessu ári, 30% á næsta ári. Jelts-
ín hafnaði hins vegar þeirri kröfu
olíustarfsmanna að þeir fengju að
ráða yfír helmingi
olíuframleiðslunnar.
Þrátt fyrir gagnrýni á lokaskja-
lið sýnir það að undanfarna átta
mánuði hefur fulltrúum lýðveld-
anna orðið nokkuð ágengt við að
knýja fram breytingar á drögum
sáttmálans. í drögunum sem lögð
voru fram í nóvember síðastliðn-
um var ekki minnst sértaklega á
þá málaflokka sem lýðveldin
hefðu rétt til að fara með í sam-
starfí við miðstjórnina. En nú er
þar um langan lista að ræða,
m.a. varnarmálastefnu, efnahags-
og peningastefnu,7 og utanríkis-
mál. Upphaflega ætlaði mið-
stjórnin sér að ráða yfír gullinu,
erlendum gjaldeyri og demanta-
námum en nú er svo komið að
lýðveldin munu skipta þessu á
milli sín auk eriendra skulda sem
nú nema 65 milljörðum dala.
Hvert lýðveldi mun ábyrgjast sinn
hluta skuldanna gagnvart ut-
anríkisviðskiptabanka Sovétríkj-
anna en bankinn mun áfram
standa í skilum gagnvart aðilum
erlendis. Jafnframt munu lýðveld-
in hafa einkarétt á skattheimtu.
Fast hlutfall skatta rennur til
miðstjórnarinnar og er búist við
að það muni nema 10%. Þessi
málamiðlun er hins vegar ekki
talin fullnægjandi fyrir Úkraínu
sem vill ráða því sjálf hversu mik-
ið rennur til miðstjórnarinnar.
Valentín Pavlov, forsætisráð-
herra Sovétríkjanna, hefur spáð
löngum og hörðum vetri. Hann
vísar á bug þeim fullyrðingum
Jeltsíns að eftir undirritun sam-
bandssáttmálans muni Rússar
ráða sínum efnahagsmálum.
„Menn stjórna ekki efnahagsmál-
unum með því einu að gefa út
yfírlýsingar. Áður en hægt er að
tala um völd af einu eða öðru
tagi verður að vera fyrir hendi
kerfí til að beita valdinu,“ sagði
hann. „Slíkt er ekki fyrir hendi í
rússneska Iýðveldinu.“ Hann
sagðist sjá. fyrir fyrir sér algert
stjórnleysi ef lýðveldin tækju
efnahagsmálin í sínar hendur.
Sambandssáttmálinn er ekki
lokapunktur í nýskipan Sovétríkj-
anna heldur áfangi á langri leið.
Sjálfsstjómarhéruð og lýðveldi
innan Sovétríkjanna eru víða farin
að gera kröfu til fullveldis og um
sjötíu landamæradeilur innan
Sovétríkianna eru óútkljáðar
þannig að friðsamleg sambúð
þjóða þeirra ér langt undan.
BAKSVIÐ
eftir Pál Þórfutllsson
Blásið til verðstríðs í far-
þegaflugi yfir Atlantshaf
Cnicago. Reuter.
VERÐSTRÍÐ er hafið í farþegaflugi yfir Atlantshaf og skiptast nú
flugfélög vestan hafs og austan á að lækka fargjöld sín. A föstudag
lækkaði flugfélagið American Airlines fargjöld milli Bandaríkjanna
og Bretlands öðru sinni á tæpri viku.
Verðstríðið hófst fyrir viku þegar
breska flugfélagið British Airways
lækkaði fargjöld sín miili Banda-
ríkjanna og Bretlands um 15 pró-
sent. Flest bandarísk flugfélög
sigldu í kjölfarið. Virgin bætti svo
um betur á miðvikudag og lækkaði
fargjöld um' 25 prósent á flestum
flugleiðum sínum. Lækkun Americ-
an Airlines á föstudag samsvarar
verðlækkun Virgin.
„Þetta er liður í samkeppninni,“
sagði Marty Heires, talsmaður
American Airlines. „Við erum að
beijast um markaðinn. Þegarkeppi-
nauturinn hefur snarlækkað sín
fargjöld verðum við að svara í sömu
mynt.“
American Airlines er annað
bandaríska flugfélagið, sem hefur
neyðst til að lækka fargjöld vegna
samkeppni frá Virgin. Flugfélagið
Pan American lækkaði fargjöld sín
á flestum alþjóðlegum flugleiðum
sínum um allt að fjórðung á fimmtu-
dag til þess að halda sínum hlut
gegn Virgin.
Onnur bahdarísk flugfélög velta
því nú fyrir sér hvað til bragðs
skuli taka. Búist er við að flugfélag-
ið Delta Air Lines tilkynni lækkun
á morgun og Northwest Airlines
og United Airlines geri slikt hið
sama síðar í vikunni.