Morgunblaðið - 18.08.1991, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 18. ÁGÚST 1991
<21
ólfur Rögnvaldsson eðlisfræðingur.
Guðmundur stýrir verkefninu og
er leiðbeinandi fyrir Örnólf. En
verkefnið er styrkt af Vísindasjóði
og hefur fengið ferðastyrk frá Norr-
ænu ráðherranefndinni, auk þess
sem Bandaríkjamenn munu kosta
dvöl Örnólfs þar vestra. „Þetta
rannsóknasvið tilheyrir ekki bein-
línis neinni stofnun hér á landi,
hvorki Veðurstofunni né Háskólan-
um, sem gerir þetta svo erfitt. Það
er þess vegna sem Eðlisfræðifélagið
tók þetta frumkvæði,“ segir Guð-
mundur. Sjálfum er Guðmundi
þetta svo mikið áhugamál að hann
vinnur þetta allt í frístundum. Hef-
ur í vetur yerið í vinnu hjá Orðabók
Háskóla íslands og ætlar næsta
vetur að vera við kennslu til þess
að geta verið á Islandi.
„Greining á ósongögnunum frá
íslandi og samanburðurinn í reikni-
HÆTTA: SOLSKIN!
■ Sérhver minnkuná
ósoni um 1 % eykur út-
fjólubláa geislun á yfir-
borð jarðar um 2%.
■ Sérhver 1 % minnkun á
ósoni eykur hættuna á
húðkrabba um 5 til 7 af
hundraði.
■ Spáð er að þau 5%
af ósoni sem talið er að
tapast hafi yfir Bandaríkj-
unum frá 1 978 muni valda
4.000 dauðsföllum af
húðkrabba á ári.
(Úr Newsweek 15. apríl 1991.)
er í fréttinni um vaxandi þynningu
ósonlagsins yfir Evrópu hér að of-
an, er einn þeirra sem ásamt 9
öðrum veitir rannsóknunum for-
stöðu. Hafa þeir leitað eftir aðstoð
og þátttöku íslendinga og komið
hingað í þeim tilgangi. Einnig er
búið að sækja hér um rannsókna-
leyfi.
Leitað var upplýsinga hjá Páli
Bergþórssyni veðurstofustjóra um
hvort búið væri að ganga frá að-
stöðu hér fyrir þessar rannsóknir.
Sagði hann að þær yrðu á Keflavík-
urflugvelli, þar sem Veðurstofan
sendir upp loftbelgi og hefur verið
með háloftamælingar. Bandaríkja-
menn á Keflavíkurflugvelli hafa
líka áhuga á málinu, en vaxandi
áhugi er á'að nota þennan stólpa
upp úr Atlantshafinu til slíkra rann-
sókna, enda um að gera að nýta
sér þessa veðurstöð, eins og Páll
Morgunblaðið/Þorkell
Þessir ísiensku vísindamenn hafa myndað rannsóknalióp um óson og eru að skoða gögnin í tölvu. Frá
vinstri: Örnólfur Rögnvaldsson eðlisfræðingur, dr. Guðmundur G. Bjarnason eðlisfræðingur, dr. Þór
Jakobsson veðurfræðingur og dr. Þorsteinn I. Sigfússon eðlisfræðingur.
líkani á niðurstöðum er gerður í
þeim tilgangi að meta þær náttúru-
legu breytingar sem verða á óson-
laginu. Þar er átt við breytingar
sem verða á ástandi sólar og hvaða
áhrif þær hafa á ósonlagið, svo og
náttúrulegar breytingar sem verða
á loftkerfum jarðar nálægt mið-
baug,“ útskýrir Guðmundur. „Jafn-
framt eru áhrif frá veðrahvolfinu
mikil þegar lægðirnar fara yfir. Þær
hafa áhrif á ósonið og geta haft í
för með sér skammtímabreytingar,
sem þarf að meta áður en hægt er
að segja hvort ósonið er að minnka
eða ekki. Jafnframt þarf að líta á
langt tímabil, að minnsta kosti einn
áratug.
Allt frá 1957 höfum við tölulegar
upplýsingar úr mælingum Veður-
stofunnar yfir íslandi. Að vísu eru
í þeim göt, en þær eru tiltölulega
samfelldar. Það hefur verið lögð
alúð við þessar mælingar og þær
virðast vera þær áreiðanlegustu í
þessum heimshluta. Mæiingarnar
hér á íslandi eru þess vegna best
til þess fallnar að meta á marktæk-
an hátt langtímamælingar á óson-
laginu á norðurhveli. Því er sem
sagt ætlunin að nota þessar mæl-
ingar til þess að leggja mat á nátt-
úrulegar breytingar, sem er nauð-
synlegt áður en hægt er að fullyrða
um afgerandi áhrif mannsins á
ósonlagið."
Fjölþjóðlegar ósonmælingar
í haust
í nóvember í haust hefjast sem
fyrr er sagt mælingar á ósonlaginu
á Norður-Atlantshafssvæðinu, sem
Evrópuþjóðir standa að. Munu
mælingarnar standa yfir fram í
mars 1992 og útlagður kostnaður
áætaður 500 milljón kr. Reykjavík
verður einn aðaláherslustaðurinn
og hér verða framkvæmdar mæl-
ingar bæði á jörðu niðri og með
Viötal viö
Dr. Guömund G.
Bjarnason
loftbelgjum á ýmsum lofttegund-
um. Eru þessar rannsóknir gerðar
í þeim tilgangi að kanna þau efni
og eðlisferli sem hafa áhrif á óson,
að því er Guðmundur G. Bjarnason
útskýrir. Verður mælt frá jörðu
niðri, með loftbelgjum og sérútbún-
um flugvélum og síðan borið sman
við gerfihnattamælingar.Að þessu
átaki standa flestar Evrópuþjóðir
og það er styrkt af Evrópubanda-
laginu. Hér á íslandi munu það
einkum verða Spánveijar, Grikkir
og Belgíumenn sem að rannsóknun-
um standa. Og Bandaríkjamenn
koma með loftbelgjamælingar. Dr.
Pyle frá Bretlandi, sá sem nefndur
orðaði það. En einnig verður notað-
ur mannskapur og tæki á Veður-
stofunni í Reykjavík.
Við víkjum talinu að mælingun-
um á ósonlaginu sem Veðurstofan
hefur gert frá 1957 með nokkrum
hléum. Sagði Páll að ef litið væri
yfir heildartölur virtist lítil breyting
hafa orðið á ósonmagninu yfir ís-
landi. Það sýndist heldur vaxandi
ef eitthvað er og þá jafnt og þétt.
Nú í júní hefði t.d. mælst 1-2%
meira óson en mælst hefur áður. Á
hitt væri að líta að þetta væru
meðaltalstölur, Veðurstofan mældi
heildarmagnið í öllu laginu. En að-
allega hefðu menn áhyggjur af því
sem gerist fyrir ofan 25 km úti í
geimnum. Þar hefði lagið þynnst
en heldur þykknað neðar og nær
jörðu. Því sé ekki hægt að svo
komnu máli að segja til um hvernig
ástandið er nú. Auk þess sé óson
hverfult og flytjist til með loft-
straumum, sem geri erfiðara að
átta sig og fá heildarmynd.
í erindi sem Barði Þorkelsson á
Veðurstofunni flutti á fundinum í
Háskólanum gerði hann grein fyrir
mælingum Veðurstofunnar. Sagði
þær hafa hafist 1952 að tilmælum
International Ozone Commission og
þá staðið til 1955. 1957 hófust þær
aftur með öðru mælitæki, sem hef-
ur verið notað síðan. Þó féilu mæl-
ingar niður 1960 og hálft árið 1977.
Miðað er við að gerð sé ein mæling
á dag er skilyrði leyfa. Mælingar
voru þó til muna stopulli á árunum
1963-77 og lítið er jafnan mælt í
svartasta skammdeginu enda
niðurstöður þá afar hæpnar. Mælt
er heildarmagn ósons í lóðréttri
súlu sem nær neðan frá jörðu og
upp úr gufuhvolfinu. Að undanf-
örnu hafa ósonmælingarnar verið
gæðametnar og yfirfærðar með til-
liti til aðstæðna þegar þær voru
gerðar og hefur Barði unnið að
því, að því er Guðmundur G. Bjarn-
ason sagði.
ísland á mikilvægum stað
Við biðjum Guðmund G. Bjarna-
son að setja okkur í stuttu máli inn
í það hvernig mál standi nú. „Það
hafa verið gerðar mælingar hér
yfir Norðuratlantshafinu, aðallega
af Bandaríkjamönnum. Þær benda
til þess að sömu efnaferlar eigi sér
stað hér eins og yfir Suðurskauts-
landinu. En þar eð blöndun lofts
hér á norðurhveli er mun meiri en
á suðurhveli verður hitastig í heið-
hvolfinu sjaldan eins lágt ög það
verður þar. En lágt hitastig þarf
til þess að þau efnaferli sem valda
ósonþynningu eigi sér stað.“
„Nýjustu rannsókir, sem einkum
eru byggðar á gervihnattamæling-
um, benda til þess að marktæk
minnkun hafi orðið á ósoni yfir
norðurhveli, einkum yfir vetrar- og
vormánuðina. Breytingarnar eru
litlar, en þær virðast vera í sam-
ræmi við þær eðlisbreytingar sem
eru að verða á suðurskautinu.
Væntanlega fæst ekki úr þessu
skorið fýrr en eftir nokkur ár vegna
þess hve breytingin er hæg. Hins
vegar kæmi það mér mjög á óvart
ef áhrif ósoneyðandi afla af manna-
völdum kæmu ekki fram hér á norð-
urhveli,“ segir Guðmundur.
„Miklar rannsóknir á þessu eru
í gangi og verða á næstu árum. Á
síðustu þremur árum hefur komið
í ljós á norðurhveli að mikilvægustu
staðirnir fyrir þessar rannsóknir eru
þeir sem liggja á mörkum ljóss og
myrkurs, ef svo má segja, eins og
ísland, því sólarljóss þarf að gæta
til þess að efnahvörfin geti farið í
gang. Þetta veldur því að ísland
er svona mikilvægt fyrir rannsóknir
sem gerðar verða næsta vetur. Eitt
af því sem gerir ósonmælingar
Veðurstofu íslands svo dýrmætar
er einmitt að fýrir hendi eru mæl-
ingar á hitastigi í heiðhvolfinu yfir
Keflavík. Þær hafa verið gerðar
daglega í sambandi við flugið og
framkvæmdar af Veðurstofu ís-
lands undir yfii-umsjón Borgþórs
H. Jónssonar veðurfræðings. Það
er alveg einstakt að langtíma óson-
mælingar og háloftaathuganir hafi
verið gerðar á svo nálægum mæli-
stöðum og gerir þetta mjög spenn-
andi. Með samanburði á hitamæl-
ingunum og ósonmælingunum ætti
að vera hægt að fá betri innsýn og
möguleika á að bera saman og
skilja hvaða breytingar hafa verið
■í gangi.
Það er af þessum ástæðum sem
okkur er svo í mun að íslendingar
missi þetta ekki út úr höndunum
heldur vinni úr því sjálfir. Ég held
því að varasamt sé að láta þessar
fyrirhuguðu mælingar á næsta ári
fara hjá garði. Við eigum að eiga
okkar þátt í þeim og halda þessari
þekkingu sem þarna býðst eftir í
landinu. í þessu sambandi hefur
mér verið boðið að sækja fundi er-
lendis, þar sem þessar mælingar
verða skipulagðar. Auk þess er ég
að vinna að frekari samvinnu við
vísindamenn erlendis á þessu sviði,
því ýmsar aðrar rannsóknaáætlanir
eru í gangi eða fyrirhugaðar,“ seg-
ir Guðmundur að lokum. Og að-
spurður bætir hann við: „Jú, ég
verð hér fram yfir þessar rannsókir
á næsta ári. Þetta er mér mikið
áhugamál og það er í rauninni ein
aðalástæðan fyrir því að ég er hér.“
Þörungarnir í hafinu
viðkvæmir
Loks má geta þess að í ofan-
nefndri skýrslu bresku vísinda-
mannanna um þynningu ósonlags-
ins yfír Evrópu er lögð aukin
áhersla á kröfur um útrýmingu á
notkun klórflúorefnanna CFC, sem
berast út í geiminn frá ýmiskonar
iðnaði, svo sem frystiiðnaðinum og
úðabrúsum, sem eru stærstu skað-
valdarnir hér á landi. Og þar valdi
þessi efni eyðingu ósonlagsins. Með
alþjóðasamningi í Montreal var
brugðist við þegar ósonþynningin
yfir suðurskautinu var endanlega
staðfest 1987 og samþykkt að hafa
dregið úr notkun þessara efna um
50% um aldamót. I ljósi nýrra upp-
lýsinga var þessi samningur endur-
skoðaður í júní í sumar og þar stað-
fest algert bann við notkun þessara
efna eftir árið 2000, þó þannig að
þróunarlöndin fá 10 árum lengri
umþóttunartíma og er lofað fjárst-
uðningi. En þó munu þau efni sem
þegar eru komin út í andrúmsloftið
eiga eftir að virka á ósonið í langan
tíma. Hafa efnaframleiðendur látið
sér detta í hug sú undankomuleið
að í staðinn megi nota svonefnd
HCFC eða hydroklórflúorefni.
Bresku vísindamennirnir vara mjög
við því, segja það skammgóðan
vermi.
Þessi skýrsla um aukna þynningu
ósonlagsins yfir Evrópu, svo og
gervihnattamælingar sem sýna
þynningu yfir Bandaríkjunum, Sov-
étríkjunum og Norður-Asíu, kemur
á sama tíma sem menn hafa vax-
andi áhyggjur af því að þetta geti
valdið auknum húðrabba og dregið
úr vexti gróðurs og dýralífs, bæði
á láði og á legi. Vitað er t.d. að
framleiðsla og dauði ýmissa þör-
unga í hafinu eru mjög næm fyrir
breytingum á útfjólubláum geislum,
sem varðar okkur íslendinga miklu.
Innflytjendaáætlun Bandaríkjanna
Þjóðþing Bandaríkjanna samþykkti fyrir skömmu ný lög sem heim-
ila útgáfu 40.000 innflutningsáritana til þegna 34 landa, þar á
meðal íslands. Til þess að vera hæfur þarf umsækjandi að hafa
tilboð trúverðugs atvinnurekanda í Bandaríkjunum um fasta vinnu.
Fyrstu áritanir verða gefnar í október 1991.
Til að fá frekari upplýsingar um áætlun þessa eða ókeypis við-
töl, gjörið svo vel að hringja í 703-893-6807 (U.S.) eða fax 703-
893-7468, eða skrifið til:
Law Offices of Romney Wright,
1730 K Street, N. W., Suite 304,
Washington, D. C. 20006 U.S.A.
Ennfremur: Við höfum tiltæka starfs/lögpersónu ábyrgðarmenn
fyrir löggildingu umsókna til að fá „Græn kort".
HAUST-
VÖRURNAR
KOMNAR
Glugginn,
Laugavegi 40.