Morgunblaðið - 23.10.1991, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 23. OKTÓBER 1991
27
Frumvarp til fjárlaga 1992:
Draga úr ríkisumsvifum o g skapa
svigrúm fyrir fólk o g fyrirtæki
- segir Friðrik Sophusson fjármálaráðherra
- Forsendur óvissar og stefnan röng, segja stjórnarandstæðingar
FRIÐRIK Sophusson fjármála-
ráðherra mælti fyrir frumvarpi
til fjárlaga fyrir árið 1992 á Al-
þingi í gær. í framsöguræðu
sinni fjallaði ráðherra um stefnu-
mörkun og megináherslur frum-
varpsins fremur en einstök efnis-
atriði. Sljórnarandstæðingar
töldu forsendur frumvarpsins
óljósar og óvissar. Þeim leist líka
illa á áherslur sem framsögu-
maður boðaði, sérstaklega þjón-
ustugjöldin.
Nýjar leiðir úr ógöngum
Friðrik Sophusson fjármálaráð-
herra sagði í upphafi ræðu sinnar
að jframsöguræður með fjármála-
frumvörpum hefðu löngum verið
langar og ítarlegar og forverar sínir
reynt að gera sem flestum efnisat-
riðum skil. Fjármálaráðherra áleit
að fjárlagaræðan ætti fremur að
fjalla um stefnumörkun ríkisstjórn-
ar en almenn efnisatriði. í ræðunni
ætti fjármálaráðherra að skýra þær
megináherslur sem í frumvarpinu
fælust og af hverju þær væru nauð-
synlegar.
Framsögumaður sagðist ekki
halda þvi fram að þetta fjárlaga-
frumvarp leysti öll vandamál með
einhverjum töfrabrögðum. En það
kom fram í ræðunni að vandamálin
væru uggvænleg. Frá árinu 1987
hefði þjóðarskútan verið í öldudal
og framleiðslustarfsemin í lág-
marki. Ráðherra taldi að ekki væri
hægt að kenna minnkandi sjávar-
afla og erfiðleikum í sjávarútvegi
um alla okkar erfíðleika. Vandinn
væri í rauninni miklu alvarlegri og
djúpstæðari. Það ríkti kyrrstaða í
íslensku atvinnulífí; ný fjárfesting
í lágmarki, nýsköpun mjög lítil og
ný atvinnutækifæri af skomum
skammti. Framsögumaður sagði
okkur vera að súpa seyðið af vernd-
arstefnu undanfarinna ára og ára-
tuga. Alltof sjaldan hefðu fyrirtæki
brugðist nægilega fljótt við breytum
aðstæðum með breytingum í
rekstri, með auknum spamaði og
sameiningu fyrirtækja. En það væri
ekki hægt að skella skuldinni alfar-
ið á atvinnulífíð; stjómvöld hefðu
brugðist rangt við. Grípa hefði átt
til almennra aðgerða til að tryggja
stöðugleika, litla verðbólgu, lága
vexti og yfirhöfðuð svipuð rekstrar-
skilyrði og í öðrum löndum. En í
stað þess að halda aftur af útgjöld-
um og skapa atvinnulífínu aukið
athafnafrelsi hefði ríkisbáknið
þannist út sem aldrei fýrr. En skuld-
ir landsmanna erlendis stóraukist,
á þessu ári skuldaði hver íslending-
ur 700 þús. í útlöndum.
Við þessar aðstæður yrðum við
að spyrja grundvallarspurninga um
velferðarkerfíð. Væri það eðlileg
velferðarstefna að allir gætu notið
opinberrar þjónustu á kostnað sam-
félagsins óháð þörfínni fyrir hana
og greiðslugetu viðkomandi ein-
staklinga. Væri það skynsamleg
velferðarstefna að taka erlend lán
til að standa straum af samfélags-
þjónustu dagsins í dag og láta börn-
in okkar endurgreiða lánin. Ef ekki
yrði gripið í taumana blasti við hrun
í atvinnustarfsemi, stórfellt at-
vinnuleysi og velferðarkerfíð hryndi
endanlega til granna.
Fjármálaráðherra taldi leið
skattahækkana vera ófæra í þess-
um ógöngum. „Gömlu úrræðin duga
ekki lengur. Skattar á íslandi eru
of háir. Vextir á íslandi eru of há-
ir. Við verðum að lækka skatta og
við verðum að lækka vexti.” Ræðu-
maður taldi að þessu yrði ekki
öðruvísi náð fram en að draga úr
umsvifum ríkisins og stöðva halla-
rekstur, lántökur opinberra sjóða.
Framsögumaður lagði áherslu á
meginmarkmið efnahagsstefnu
ríkisstjórnarinnar. Að draga úr
ríkisumsvifum. Að tryggja lága
verðbólgu og stöðugt gengi. Að
stuðla að fijálsum viðskiptum milli
landa. Að tryggja atvinnu og aukinn
kaupmátt þegar til lengri tíma væri
litið.
Friðrik fór nokkrum orðum um
þessi markmið. Því miður væru
ekki til neinar einfaldar lausnir til
að ná þeim. Að draga úr ríkisum-
svifum þýddi að við yrðum að fínna
nýjar leiðir til þess að tryggja ein-
staklingum þá velferðarþjónustu
sem við vildum halda uppi án þess
að leggja þungar byrðar á hinn al-
menna skattborgara og væru stigin
ákveðin skref í þá átt í framvarp-
inu. Hann taldi sig ekki þurfa að
fjölyrða um að gengi krónunnar
væri stöðugt og verðbólga hér á
landi svipuð og í helstu viðskipta-
löndum. Gengisfellingar hefðu eng-
an veginn náð tilætluðum árangri
og einungis frestað nauðsynlegri
endurskipulagningu í atvinnulífínu.
Ráðherra sagði opnun hagkerfisins
og fijáls gjaldeyrisviðskipti vera
mikilvægan lið í því að koma á raun-
hæfri gengisskráningu. Það væri í
þessu samhengi sem ríkisstjórnin
hefði sett stefnuna á að tengja
íslensku . krónuna við evrópska
myntkerfið.
Fjármálaráðherra benti á að eft-
irspurn eftir fólki til starfa hefði
löngum verði meiri en framboðið
en á þessu ári mætti þó gera ráð
fyrir að atvinnuleysi á landinu yrði
nálægt 1,5% og spáð væri auknu
atvinnuleysi á næsta ári. Ráðherra
sagði ljóst að erfíð ytri skilyrði tor-
velduðu lausn þeirra vandamála
sem við væri að glíma. Komandi
kjarasamningar hlytu óhjákvæmi-
lega að taka mið af þeim aðstæð-
um. Við gætum litlu breytt um það
að minnkandi þjóðartekjur vegna
samdráttar í afla og framleiðslu
þýddu sjálfkrafa skerðingu á kaup-
mætti og getu þjóðarbúsins.
Markmið kjarsamninganna hlyti að
verða að draga sem mest úr skerð-
ingunni hjá þeim sem byggju við
lökust kjör og besta leiðin til þess
væri að stuðla að sem mestum stöð-
ugleika í verðlagi. Það kom einnig
fram í ræðu fjármálaráðherra að
honum væri ljóst að ríkisvaldið yrði
nú eins og endranær mikilvægur
aðili að kjarasamningum, bæði með
beinum og óbeinum hætti. Hann
vildi að það kæmi skýrt fram að
ríkisstjórnin væri reiðubúin til við-
ræðna við aðila vinnumarkaðarins
um frekari aðgerðir til að lækka
útgjöld ríkisins og draga úr lántök-
um þess í því skyni að stuðla að
gerð ábyrgra kjarasamninga.
Friðrik Sophusson vakti athygli
á nokkram atriðum sem dæmi um
boðaðar stefnubreytingar í ríkis-
fjármálunum, s.s. að ríkisútgjöldin
væra skorin niður um 15 milljarða
króna á næsta ári frá því sem þau
hefðu annars orðið og yrðu í krón-
um talið lægri heldur en á þessu
ári. Framvarpið gerði ráð fyrir að
halli ríkissjóðs á næsta ári yrði 3,7
milljarðar samanborið við 9 millj-
arða á yfírstandandi ári.
Það kom fram í ræðunni að í
stað frekari skerðingar á þjónustu
eða almennrar skattahækkunar
yrði kostnaðarþátttaka þeirra sem
notuðu tiltekna þjónustu aukin. Með
því væri stutt við bakið á velferðar-
þjónustunni í landinu, en það kæmi
þeim sem lakast væru settir helst
til góða. Það væri mikilvægt að
almenningur áttaði sig á þessu.
Hinir kostimir hefðu verið almenn-
ar skattahækkanir eða þá það að
beita hefðbundnum niðurskurði
með skerðingu þjónustu, t.d. með
því að loka í stóram stíl sjúkradeild-
um og skólum. Það kom einnig fram
að með einkavæðingu og sölu ríkis-
fyrirtækja mætti auka hagkvæmni
í ríkisrekstri og draga úr rekstrar-
halla. Sérstök ráðherranefnd for-
sætisráðherra, fjármálaráðherra og
viðskiptaráðherra mun hafa yfirum-
sjón með framkvæmd einkavæðing-
arinnar.
Ráðherra boðaði einnig að endur-
skoða þyrfti starfsmannastefnu
ríkisins frá granni. Mikilvægt væri
að starfsmannastefna ríkisins mið-
aði að því að auka sveigjanleika við
ákvörðun launa og annarra starfs-
kjara. Aukið sjálfstæði ríkisstofn-
ana, meiri fjárhagsleg ábyrgð eii
um leið aukið aðhald í fjárframlög-
um kalli á ýmsar breytingar gagn-
vart starfsmönnum. Þetta kallaði á
aukna hagræðingu í rekstri ríkis-
stofnana en byði um leið uppá það
að skoða hvernig hún gæti komið
fram í bættum kjöram starfsmanna.
Það er ætlun ríkisstjórnarinnar
að ná jafnvægi í ríkisfjármálum án
þess að hækka skatta og er lokatak-
markið að létta skattbyrðina á fyrir-
tækjum sem einstaklingum. Jafn-
framt væri réttlætismál að draga
úr misræmi sem fyrirfyndist í skatt-
kerfinu í dag. En um einstaka
skatta lét fjármálaráðherra þess
getið að ríkisstjómin ætlaði þegar
á næsta ári að spara einn milljarð
króna með því að lækka endur-
greiðslur og fækka undanþágum.
í lok framsöguræðunnar sagði
fjármálaráðherra að þótt dimmt
hafi verið yfír efnahagslífínu um
skeið og þjóðin hafi búið við tíma-
bundið andstreymi í atvinnumálum
mættum við ekki láta hugfallast.
Við yrðum að hafa trú á því að við
gætum leyst aðsteðjandi vandamál.
Skynsamlegast framlag ríkisins til
lausnar á efnahagsvandanum væri
að rifa seglin, draga úr umsvifunum
og skapa svigrúm fyrir fólk og fyrir-
tæki til að sýna hvað í þeim byggi.
Að lokinni fyrstu umræðu óskaði
fjármálaráðherra að framvarpinu
yrði vísað til annarrar umræðu og
fjárlaganefndar.
Samlestur
Guðmundur Bjarnason (F-Ne)
taldi fjárlagafrumvarpið eitt sér
ekki vera fullnægjandi heimild um
stefnu og áherslur ríkisstjórnarinn-
ar í ríkisfjármálum. Það yrði að
lesa saman greinargerð framvarps-
ins, „Hvítbókina” og síðast en ekki
síst yfírlýsingar einstakra stjórnar-
liða sem oft gengju gegn því sem
stæði í framvarpinu. Guðmundur
taldi óhjákvæmilegt að stjórnarliðar
skýrðu sitt mál betur.
Ræðumaður taldi frumvarpið
niMftci
óraunhæft; efaðist mjög um að
verðlagsbreytingar yrðu einungis
5%. Hann taldi ólíklegt að þolað
yrði að ráðstöfunartekjur skertust
um 3%. Frumvarpið gerði ekki ráð
fyrir neinum launabreytingum en
boðaði stórauknar álögur á fólk í
formi þjónustugjalda. Og einnig
auknar álögur á atvinnulífíð sam-
fara afskiptaleysi eða úrræðaleysi;
„kemur-mér-ekki-við-stefna” for-
sætisráðherra. Og með hugmyndum
um að breyta lögum um Hagræð-
ingarsjóð væri verið að stíga fyrstu
skrefín að auðlindaskatti. Ekki þótti
Guðmundi mikið til um stefnu í
kjaramálum, boðað væri að skera
niður ábyrgðir vegna gjaldþrota
fyrirtækja. Væri launþegum ætlað
að bera skaðann óbættan eða stofna
sjóð með álögum á atvinnulíf og/eða
launþega. í framvarpinu væri ekki
að finna hugmyndir stjómarliða um
skattalækkanir heldur væra reynd-
ar blekkingar með „nýjum felu-
sköttum”, þ.e.a.s. þjónustugjöld
sem ekki væri enn víst að stuðning-
ur væri fyrir meðal stjórnarliða. En
Guðmundur vildi fyrir sitt leyti og
stjómarandstöðunnar mótmæla
þessum meintu felusköttum, ekki
ætti að láta þá verst settu greiða
skattana. Það ætti að skattleggja
fjármagnstekjur og þótti ræðu-
manni yfirlýsingar um samræm-
ingu eignatekna óljósar. Hann taldi
einnig að eins og launamismunur
væri orðinn í þjóðfélaginu yrði að
skoða hugmyndir um hátekjuskatt.
Ekki taldi ræðumaður áætlanir
um tekjur heldur bera vott um raun-
sæi, t.d. efaðist hann um að sala
ríkisfyrirtækja skilaði ríkissjóði
miklu, oft þyrfti að bæta fjárhags-
stöðu fyrirtækjanna áður og einnig
yrði að líta á önnur markmið einka-
væðingarinnar, dreifingu valds og
ábyrgðar og hlut starfsmanna í fyr-
irtækinu.
Guðmundur rakti ýmsa liði frum-
varpsins, m.a. á sviði sjúkrahúsa
og heilbrigðisþjónustu. Hann taldi
núverandi áform um sameiningu
sjúkrahúsa og að breyta sumum í
hjúkranardelldir ekki vera raun-
hæfar og vildi meina að sameining
allra sjúkrahúsanna á höfuðborgar-
svæðinu eða vel skilgreind sam-
vinna sjúkrahúsanna hefði verið
betri kostur. Hann varaði einnig
sterklega við hugmyndum um.
sjálfsábyrgð í sjúkratiyggingum,
„kaskótrygging” myndi leiða til tvö-
falds kerfis sem endaði í óskapnaði.
Ræðumaður sagði að sá sparnað-
ur og aðhald sem fjármálaráðherra
talaði um næðist ekki fram með
þeim hætti sem framvarpið boðaði.
Skelfing
Guðrún Helgadóttir (Ab-Rv)
spurði þingheim hvort ráðherrar
íslensku þjóðarinnar væra ímynd
manna sem hefðu yfírsýn yfír rétt-
lætið í samfélagi okkar, skilgreindu
það sem aflaga hefði farið og hefðu
hugsjónir til að beija í brestjrua.
Guðrún skelfdist þegar hún ieit til
ríkisstjórnarinnar sem við henni
blasti, „mynd þar sem ást á landi
og þjóð og vitræn framtíðarsýn er
víðs fjarri”.
Guðrún taldi frumvarpið ekki ná
yfirlýstum markmiðum. Þjónustu-
gjöld væru aukin og niðurskurður
á einstaka sviði. En á heildina litið
næðist hins vegar enginn árangur
í að draga úr umsvifum ríkisins.
. Hún sagði tvennt skera sig úr í
framvarpinu. Annars vegar þjón-
ustugjöldin og hins vegar „töfraorð-
ið einkavæðing”. Hún taldi að
reynslan af einkavæðingunni væri
næsta vafasöm og vitnaði til um-
mæla bresks íhaldsmanns, Dougíte
Smith, um að hugmyndir þar um
væru komnar úr hugmyndabönkum'
„hálfbijálaðra prófessora”. Guðrún
Helgadóttir gagnrýndi þá „geig-
vænlegu hækkun þjónustugjalda
sem boðuð er”. Það væru sjúkir,
aldraðir og fatlaðir sem nytu þjón-
ustunnar. Samkvæmt kenningum
fijálshyggjufólksins væri þetta fólk
auðvitað óarðbært, óhagkvæmt í
rekstri og þess vegna ekki á vetur
setjandi.
I ræðulok sagði Guðrún að mikjð
ábyrgðarleysi einkenndi þetta
framvarp til fjárlaga og væri mikil
vinna að skila því aftur til hins háa
Alþingis svo vit væri í. En stefna
ríkisstjórnarinnar væri ljós. Bilið
milli ríkra og fátækra í þessu landi
ætti enn að aukast og halda skyldi
því áfram að færa meira fé á sífellt
færri hendur. Alþýðubandalags-
menn myndu halda áfram að af-
hjúpa sannleikann um íslenskt efna-
hagslíf og skilgreina það þjóðfélag
sem íslenskir launþegar byggu við,
gera þeim skiljanlegt að ísland
væri auðugt land sem ætti að búa
fjölskyldunum í landinu betri kjör
en þeir nú byggju við.
Jóna Valgerður Kristjánsdój,t,-
ir (SK-Vf) sagði m.a. í sinni ræóú
að hvert einasta íjárlagafrumvarp
sem lagt væri fram væri sagt vera
það fullkomnasta. Nú skyldi tekið
á ríkisfjármálunum, stemma stigu
við eyðslunni, nú skyldu skattar
ekki hækkaðir, dregið úr skulda-
söfnun, eftirspurn eftir lánsfé skyldi
minnka o.s.frv. Jónu Valgerði var
stóram til efs að þessi lofsverðu
markmið næðust nú frekar en fyrri
ár og daga.
Fleiri tóku til máls og verður
síðar greint frá ræðum þeirra.
Herramenn Laugavegi.
eru með 3. daga skyndiútsölu
- Frá fim. 24/10 til laug. 26/10.
FATATILBOÐ VETRARINS.

’ Alfl
Laugavegi 97
S : 621655
53
’C'
Ui
w