Morgunblaðið - 22.12.1991, Qupperneq 26

26____________MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 1991_^ \_
AÐ STORKA SJÁLFtlM
SÉR OG HEDVflNUM
BROT ÚR ENDURMINNINGUM JÓNASAR JÓNASSONAR
Útvarpsmenn á betri buxunum. í fremri röð: Árni Kristjánsson, Andrés Björnsson og Þorsteinn Ö. Steph-
ensen. í aftari röð: Jón Múli Árnason, Baldur Pálmason, Jónas Jónasson, Guðmundur Jónsson og Jón
Þórarinsson.
Jónas Jónasson er tilfinninga-
ríkur fagurkeri, skapríkur
nautnamaður, hörkutól sem sí-
fellt storkar sjálfum sér og heim-
inum. Um hann hefur blásið
hressilega og oft hefur hann orð-
ið efni í sögur sem sumar voru
beittar og særðu djúpt. Hann
háði erfiða baráttu á vígvelli
- alkóhólismans og hrósaði sigri
að lokum. Aðrir hafa tjáð sig við
Jónas í einlægum og opinskáum
viðtölum, en nú er komið að hon-
um að segja frá.
Morgunblaðið birtir fáein brot
úr bókinni Lífsháskinn, en svo
> nefnast nýútkomnar minningar
Jónasar sem Svanhildur Konráðs-
dóttir skráði. Fyrst segir frá þeim
*- tíma er hann hóf störf hjá Ríkis-
útvarpinu, ungur að árum.
Smjörkökur og
afmælisfréttir
Þessi ár voru tími mikillar mótun-
ar í lífi mínu. Ég lét mér ekki nægja
að forvitnast í öll horn leikhússins,
heldur var ég að byija að feta mig
áfram sem útvarpsmaður. En það
var með útvarpið eins og annað —
ég ætlaði mér ekki að staldra þar
lengi við og fátt var fjær mér en
að gera það að lífsstarfí mínu. Vor-
ið eftir að ég kom frá ísafírði, kom
faðir minn mér fyrir á fréttastof-
unni í nokkurs konar biðstöðu. Ég
settist þar í stól Bjargar systur
minnar sem þá var nýgift. Það var
erfítt að vera sonur útvarpsstjórans
og ég látinn finna óspart fyrir því.
En fréttastofan var annars
skemmtilegt samfélag litríkra
manna. Jón Magnússon var frétta-
stjóri og hafði þau fyrirmæli frá
mK föður mínum að láta mig ekki vinna
önnur verk en þau sem hann tre-
_ ysti mér fullkomlega fyrir. Faðir
minn tók það skýrt fram að ég
ætti ekki rétt á neinum forréttindum
eða sérmeðferð í krafti faðernis
míns. Jón tók þessari ábendingu
bókstaflega og lét mig skrifa skipa-
og flugvélafréttir á milli þess sem
ég útbjó afmælisfréttir. Aðrir mik-
ilsverðir þættir í starfi mínu voru
að ná í smjörkökur fyrir séra Emil
Bjömsson og fylgjast með frétta-
skeytum sem bárust frá Reuter utan
úr heimi.
Á fréttastofunni var úrvalslið. Þar
var Hendrik Ottósson, skemmtileg-
ur og fjölvís maður. Hann hafði
grautað í öllu en lauk ekki neinu
og var að því leytinu til dálítið líkur
mér. Högni Torfason, flínkur og
nákvæmur, Stefán Jónsson, bráð-
skemmtilegur og greindur og
Margrét Indriðadóttir, kjarnorku-
kona sem síðar varð fréttastjóri.
Útvarpið var þá í Landsímahúsinu
við Austurvöll, en fréttastofan var
flutt á Klapparstíg.26 og hafði náið
sambýli við leiklistardeildina. Þar
hafði Þorsteinn Ö. Stephensen skrif-
stofu- og upptökusal og kom alltaf
yfír til okkar í kaffí. Kaffítíminn á
fréttastofunni var svo skemmtilegur
að ég hef aldrei komist í jafn magn-
aðar samdrykkjur síðan. Þarna var
-^saman komið leifturgreint fólk sem
spann upp úr sér hnyttnar frásagn-
ir, henti vísur á lofti og skeggræddi
af hita um málefni dagsins, stjórn-
mál, listir, trúmál og hvaðeina.
Ég var heldur hlédrægur framan
af, sótti smjörkökumar samvisku-
samlega og skrifaði afmælisfréttir
af djúpri lotningu. Ég fór svo smám
saman að færa mig upp á skaftið
og tók að skrifa burðarmeiri fréttir.
Fyrsta viðtalið sem ég vann var við
Júlíönu Sveinsdóttur listmálara. Ég
var afskaplega hræddur og van-
treysti sjálfum mér í þetta verk-
efni. Ég á bágt með að dæma um
hvernig frammistaða mín var, en
ég hef grun um að Júlíana hafí ver-
ið hálfundrandi á ungum aldri frétt-
amannsins.
Til þess að geta tileinkað mér þá
gullnu reglu að segja sem mest í
fæstum orðum, þurfti ég að sætta
mig við að hver einasta frétt sem
ég skrifaði væri meðhöndluð eins
og stílæfíng. Þegar ég lauk við að
skrifa fréttina, fór ég mað hana inn
til Jóns, sem strikaði út, breytti og
yfirheyrði mig um hvert smáatriði.
Ég fór svo og skrifaði allt uþp aftur
og gekk sömu leið til fréttastjórans
í þeirri veiku von að nú hefði mér
tekist bærilega. Lengi framan af
var ekki óalgengt að hann léti mig
skrifa fréttina upp í þriðja sinn áður
en hann var ánægður. Þetta var
óhemju góður skóli án þess þó að
bera það nafn, agaður en skemmti-
Iegur og ég undi þessu vel. Ég fann
því að mér var treyst til stærri hluta
og var sendur í fleiri og stærri viðt-
öl. Jón Múli Árnason fylgdist með
mér og benti loks Jóni Magnússyni
á að þarna hefði hann mann sem
hugsanlega gæti gert sitthvað fleira
en sendast eftir smjörkökum.
Á þessum árum var tekinn upp
sá háttur að fréttamennirnir sjálfir
lásu fréttirnar síðdegis, en áður
höfðu allar fréttir verið lesnar af
ákveðnum þul. Ég var látinn í frétta-
lestur og fljótlega birtust fyrirspurn-
ir í blöðum um það hver ætti þessa
þokkalegu rödd. Þá var ekki til siðs
að fréttaþulur kynntu sig líkt og
nú tíðkast. í kjölfar þess sóttist Jón
fréttastjóri eftir því að láta mig lesa
og ég varð fréttaþulur og síðar dag-
skrárþulur útvarpsins í mörg ár, en
með nokkrum hléum.
Ég hafði titilinn aðstoðarfrétta-
maður, en sökum ungs aldurs bjó
ég við meira frelsi en aðrir. Það
fylgdi þó böggull skammrifi að eldri
og reyndari fréttamenn voru tregir
til að viðurkenna mig sem fullgildan
félaga í sínum hópi. Þeir kölluðu
mig gjarnan Lilla í spaugi og vísuðu
þá til aldurs míns fremur en hæðar.
Það kom þó að því að ég sannaði
karlmennsku mína, því ég slóst við
séra Emils og Högna og lagði báða.
Við Högni slógumst meira í gamni
en alvöru og stofnaði Iíendrik Ottós-
son veðbanka af því tilefni. Ég var
átján ára, stór og stæðilegur og
rammur að afli. Ég lagði því Högna
að velli án mikilla erfiðismuna.
Séra Emil átti það til að yrkja
vísur og þá gjarnan undir dulnefninu
Brandur bílstjóri. Hann tók sig svo
til einn daginn og orti til mín klám-
vísu þar sem lagt var út af dvöl
minni á Kirkjubæjarklaustri, en þar
hafði ég verið í sveit. Séra Emil flétt-
aði svo einhveijum nunnum inn í
vísuna og það á heldur vafasaman
og ókristilegan máta. Hann hafði
skrifað vísuna á ritvélina sína og
afhenti mér með miklum hlátri, því
séra Emil hló oft dátt að eigin
fyndni. Mér þótti nú illt í efni og
vildi ná fram hefndum. Ég vissi að
ég hafði ekki roð við Emil í skáld-
skap og varð því að upphugsa ann-
að ráð. Ég tók svo til að stæla
skriftina hans. Hann skrifaði dálítið
stórkarlalega, enda hafði hann verið
hraðritari á Alþingi og skráð niður
allar þingræður. Ég æfði mig dijúga
stund, sýndi svo Emil blaðið og
sagði:
— Sjáðu, ég get auðveldlega
hermt eftir skriftinni þinni.
— Hvaða vitleysa, svaraði Emil.
— Þetta er ekkert líkt. Ég skal
sýna þér. Og með það þreif hann
blaðið og skrifaði nafn sitt undir.
Um þessar mundir var hann að
sækja um prestembættið við Frí-
kirkjuna í Reykjavík. Ég tók af
honum blaðið, braut það í sundur
og þá blasti við klámvísan með eig-
inhandarundirskrift prestsins tilvon-
andi. Mér þótti nú bragð mitt hafa
tekist vonum framar og sýndi hon-
um plaggið hlæjandi.
— Hvað heldurðu að þeir segi nú
í Fríkirkjunni ef ég sendi þeim þessa
klámvísu frá þér?
Séra Emil brá svo mikið að hann
náfölnaði og stóð eins og steingerð-
ur í nokkur augnablik. Svo tók hann
við sér með ægilegu herópi, stökk
yfír skrifborðið sitt og beint á mig.
En ég hafði búist við einhverju svip-
uðu og var ekkert á því að láta
hann ná blaðinu af mér.
Séra Emil var mjög þéttur vexti
og handleggirnir á honum álíka að
sverleika og lærin á mér. En hann
var eldri og þyngri á sér. Ég hló
að honum og hélt blaðinu hátt uppi
og utan seilingar. Þegar hann hafði
árangurslaust hamast við að ná
þessu örlagaríka skjali, missti hann
stjóm á sér og danglaði í mig. Því
reiddist ég og tók á móti, hafði
hann upp að vegg og þjarmaði að
honum þangað til menn gengu á
milli. Hann hafði ekki náð af mér
vísunni og heldur ekki haft mig
undir og það gramdist honum.
Leið nú sumarið. Séra Emil var
mestmegnis að vinna við sumarhús
sitt við Elliðavatn, en þegar Iíða tók
á haustið hitti ég hann þar sem
hann var að koma á vakt. Hann
hafði þá verið í gijótburði allt
sumarið og hefur eflaust fundist
hann vera fílefldur. Um leið og
Emil sá mig, barði hann sér bylm-
ingshögg á bijóst og hrópaði ógn-
andi:
— Ah, nú skal ég taka í lurginn
á þér, strákur! Og með það hjólaði
hann í mig. En allt fór á sömu leið.
Hann danglaði í mig og ég reiddist,
hóf hann á loft og lagði ofan á stórt
skrifborð. Þar lamdi ég höfðinu á
honum í öskubakka og argaði um
leið og ég dró hann út af borðinu:
— Nú ferð þú út, helvítið þitt!
Þá bað guðsmaðurinn Guð að hjálpa
sér. Ég man ekkert hver gekk á
milli, eft ég var illa reiður. Eftir
þessi átök lét séra Emil mig njóta
sannmælis og allt varð gott á milli
okkar.
Ég gleymi því aldrei þegar ég
kynntist föður mínum fyrst í hlut-
verki yfirmannsins. Til þess tíma
hafði hann aðeins verið ljúfur faðir
á Ásvallagötunni. Þegar flugvélin
Geysir fórst á Vatnajökli árið 1950,
var ég gerður að þræli Stefáns Jóns-
sonar, ók honum hvert sem hann
vildi fara og las upp tilkynningar
um framgang mála. Þegar leiðangur
Þorsteins Þorsteinssonar lagði upp
frá Akureyri var útvarpið opnað
honum til þjónustu, en þetta var á
þeim árum sem útvarpið sendi að-
eins út á ákveðnum tímum dagsins.
Inn til fréttastofunnar bárust upp-
lýsingar um það hvar flakið væri
niður komið. Ég var ógurlega
spenntur og óstyrkur yfír því að
taka þátt í þessum ósköpum og
skellti mér fyrir framan hljóðnem-
ann til að lesa tilkynninguna. En í
æsingnum gleymdi ég að hefja lest-
urinn með orðunum „Útvarp
Reykjavík". Þess í stað barst út í
eterinn ung rödd sem ekki lét svo
lítið að kynna stöðina.
Eftir að ég hafði lokið lestrinum,
hringdi síminn. Það var þá útvarps-
stjórinn og hann hélt yfir mér ræðu
sem ég gleymi aldrei. Hann spurði
bálreiður hvort ég vissi ekki hvar
ég starfaði og hvað það ætti að
þýða að vaða í loftið án kynningar.
Hann vildi fá að vita hvers konar
virðingarleysi þetta væri og hvar
ég væri eiginlega alinn upp! Ég
reyndi að koma því inn á ská að
reyndar væri ég alinn upp af hon-
um, en hann tók slíkar mótbárur
ekki gildar. Hann sagði að ég skyldi
muna það til æviloka að útvarpið
væri ekki neinn hrákadailur. Þar
með skellti hann á. Þetta var ekki
faðir minn sem hafði verið að tala
við mig, heldur yfirmaður stofnun-
arinnar sem vakti yfir virðingu
hennar.
Ég var sneyptur og skekinn og
kveið því talsvert að fara heim til
kvöldverðar. En við matarborðið sat
faðir minn og minntist ekki einu
orði á atburði dagsins. Hann var
jafn heilsteyptur í föðurhlutverkinu
og hann var í hlutverki yfírmanns
míns. Hann ákvað strax að ég skyldi
ekki njóta þess að vera sonur hans,
henda hefur komið á daginn að á
vettvangi útvarpsins hef ég heldur
verið látinn gjalda þess. Ég varð
alltaf að gera eins vel og ég gat
og helst betur.
Gerðu það ekki
vegna hennar
móður þinnar
Tuttugu og þriggja ára gamall
og nýkvæntur hélt Jónas til Akur-
eyrar. Þar starfaði hann m.a.
vetrarlangt með Leikfélagi Akur-
eyrar og segir hér af þeim við-
skiptum.
— Ég var ungur og frekur og
kunni mér ekki hóf. Ég var sann-
færður um að ég væri fantagóður
leikstjóri, og þó að ég hafi talsvert
sjálfstraust á því sviði, þykir mér
heldur ósennilegt að ég hafi haft
full efni á að vera svona borubratt-
ur, aðeins tuttugu og fjögurra ára.
Ég held reyndar að ég hafi ekki
kunnað að fara nægilega vel með
hæfileika mína og álpaðist því til
að lenda upp á kant við Jón Norð-
fjörð. Ég ætlaði ekki að láta hann
vaða yfir mig og tók hann miskunn-
arlaust til bæna ef mér fannst eitt-
hvað betur mega fara. Jón var auð-
vitað miklu eldri en ég, vel metinn
og virðulegur leikstjóri, en ég lét
mér ekki segjast því hann kunni
ekki hlutverkið sitt nægilega vel að
mínum dómi.
Skömmu síðar sýndi Leikfélag