Morgunblaðið - 30.01.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. JANUAR 1992
VINNUVERND
Hátækni-
þjónusta?
FORVARNIR?
eftir Lovísu
Baldursdóttur
Við íslendingar lifum um efni
fram á flestum sviðum. Við eyð-
um ekki aðeins launum okkar án
fyrirhyggju heldur einnig heils-
unni, og höfum ekki sérstakar
áhyggjur af
skuldadögum.
Koma tímar
koma ráð. En
það máltæki á
ekki við þegar
heilsa okkar og
iíf eru annars
vegar. Vissulega
koma tímar, en
oft engin ráð.
Tollur nútíma lifnaðarhátta
Nútíma lifnaðarhættir með
hraða sínum, samkeppni, vinnuá-
lagi og streitu auka líkur á slysum
og sjúkdómum, bæði andlegum
og líkamlegum. Á síðustu árum
höfum við séð aukna tíðni sjálfs-
víga og sjálfsvígstilrauna, vax-
andi upplausn fjölskyldna og
aukna notkun vímuefna. Dán-
artíðni vegna hjarta- og æðasjúk-
dóma, sem tengdir hafa verið
nútíma lifnaðarháttum, er ennþá
alltof há. Umferðarslysum vegna
hraðaksturs og óaðgæslu hefur
Qölgað, og eru um 50% allra
þeirra sem lenda í umferðarslys-
um á aldrinum 15—19 ára. Þó
að við höfum lægstan ungbarna-
dauða í heiminum, töpum við því
forskoti þegar bömin komast á
unglingsár. En þrátt fyrir þessar
staðreyndir fara einungis um
1-2% af heildarútgjöldum til heil-
brigðismála í forvamir, sem jafn-
gildir kostnaði vegna dvalar 100
sjúklinga á sjúkrahúsi í 100 daga
(Þorlákur Helgason, 1991).
Við gemm kröfur um fleiri,
flóknari og dýrari tæki til notk-
unar í sjúkraþjónustu, kröfur um
fleiri sjúkrarúm og kröfur um
meiri afköst spítalanna. Hvers
vegna leggjum við ekki meiri
áherslu á aðgerðir sem minnka
líkur á því að einstaklingurinn
verði sjúklingur?
Með því drögum við úr eftir-
spurn eftir hátækniþjónustu. Er
það ekki það sem við höfum helst
efni á í dag?
Tollur nútíma lifnaðarhátta er
hár, sættum við okkur við hann?
Af hveiju beijast stéttarfélög
ekki fyrir forvörnum með sama
ákafa og þau sýna í baráttu gegn
öllum aðgerðum er lúta að ha-
græðingu og sparnaði í heilbrigð-
isþjónustu?
Forvarnir í sem víðustum skiln-
ingi eru skynsamlegasta fjárfest-
ingin í heilbrigðiskerfinu og kem-
ur öllum til góða, hvar í stétt sem
þeir standa.
Hátækniþjónusta - takmörk
tækninnar
Það er vissulega öfugþróun,
ef hið svokallaða velferðarkerfi
slævir vitund almennings um
ábyrgð á eigin heilsu. Við teljum
það sjálfsagt að hafa ókeypis
aðgang að heilbrigðiskerfínu með
hina smæstu jafnt sem hina
stærstu kvilla, hvort heldur við
getum komið í veg fyrir tilurð
þeirra eða ekki. Ennfremur virð-
umst við líta á það sem náttúru-
lögmál að útgjöld til heilbrigðis-
mála vaxi ár frá ári. Með öðrum
orðum, við sættum okkur við sí-
vaxandi eftirspum eftir hátækni-
þjónustu heilbrigðiskerfisins,
þrátt fyrir að sú þjónusta sé
óhemju dýr og komi tiltölulega
fáum einstaklingum til góða. Sýnt
hefur verið fram á að það eru
heilbrigðir lífshættir í kjölfar
bætts efnahags og aukinnar
menntunar, sem hafa aukið lífs-
gæði og fækkað ótímabærum
dauðsföllum, en ekki hátækni-
þjónusta sjúkrahúsanna.
Tæknin hefur sín takmörk og
lífíð er hvorki öruggt né sjálf-
sagt. Þessar staðreyndir eru eink-
um ljósar þeim, sem séð hafa á
eftir börnum sínum eða öðrum
ástvinum í gröfina af völdum
slysa, vímuéfnaneyslu eða sjálfs-
víga. Einnig þeim sem sjá ástvini
sína lifa af slíka vá, en eru í
ástandi sem á lítið skylt við eðli-
legt líf. Við sem vinnum í hátækn-
inni erum ennfremur oft minnt
á, að tæknin færir okkur ekki það
sem er mikilvægast af öllu ef ein-
hver bati á að nást. Tæknin ger-
ir okkur ekki mögulegt að gefa
sprautu með von og trú né nokk-
ur milligrömm af lífsvilja í æð. í
mörgum tilfellum hefði hins veg-
ar verið hægt að koma í veg fyr-
ir slysið, krabbameinið eða
hjarta- og æðasjúkdóminn. Þetta
þurfti ekki að gerast.
Það er þörf á hugarfarsbreyt-
ingu hjá almenningi og stjórnmál-
amönnum. Við þurfum að leggja
áherslu á þá ábyrgð sem sérhver
einstaklingur ber á eigin lífi og
heilsu. Ákall á flóknari tækni og
fleiri tæki (öndunarvélar, hjarta-
og lungnavélar o.s.frv.) virðist ná
betur til eyrna almennings og
stjórnmálamanna en umræða um
nauðsyn á hollum lifnaðarháttum,
vinnuaðstöðu eða bættri umferð-
armenningu Við þurfum að skilja,
að auk erfða hefur umhverfí okk-
ar og lífsstíll me'st að segja um
heilbrigði okkar sem einstaklinga
og þjóðar. Fjölgun sjúkrarúma,
fleiri öndunarvélar eða fleiri
hjartaaðgerðir fækka ekki þeim
sem verða sjúkir.
Forvarnir - eigin ábyrgð
Forvarnir og forvarnarstarf
fela í sér, meðal annars, að við
gefum gaum að áhrifum um-
hverfís svo og áhrifum lífsvenja
á heilsu og líðan einstaklingsins.
Forvarnir og forvarnarstarf eiga
við á öllum aldursskeiðum, meðal
allra stétta og starfshópa, svo og
á sérhveijum vettvangi; á heimil-
um, í skóla, á vinnustað og í frí-
stundum.
Áhugamannahópar á ýmsum
sviðum vinna mikið starf í þágu
forvama. Þar má nefna áhuga-
mannahópa um bætta umferðar-
menningu, um varnir gegn vímu-
efnum og sjálfsvígum, barna-
vemd, geðhjálp, svo og vinnu-
vemd, en þar er heilsa og líðan
einstaklinga á vinnustað í brenni-
depli.
Líðan starfsmannssá vinnustað
er ekki hans einkamál, því líðan
hans skiptir máli varðandi gæði
þeirrar vinnu sem hann skilar, sér
í lagi í þeim störfum þar sem
alúð og áhugi starfsmannsins
skipta sköpum. Það sama gildir
um samskipti á vinnustað. Þau
hafa ekki aðeins áhrif á starfs-
menn sem einstaklinga, heldur á
þau verk sem þeir skila. Nútíma
stjómendur huga ekki aðeins að
vinnuumhverfi og skipulagi vinnu
innan fyrirtækis eða stofnunar
þegar þeir leita leiða til þess að
auka afköst eða bæta þjónustu.
Þeir huga að líðan hvers starfs-
manns svo og samskiptum milli
einstaklinga og boðleiðum þeiira
í milli. Hefur þú hugleitt hversu
stómm hluta ævi þinnar þú eyðir
á vinnustað?
Hefur þú hugleitt hvernig þér
líður á þínum vinnustað?
Hefur þú hugleitt hvernig líðan
þín hefur áhrif á það sem þú
gerir, t.d. gæði þeirrar vinnu sem
þú innir af hendi?
Hefur þú hugleitt hvaða áhrif
líðan þín hefur á maka þinn og
börn eða heilsufar þitt?
Getur verið að með lífsmynstri
þinu í dag sért þú að tryggja þér
aðgang að hátækniþjónustu spít-
alanna á næstu árum?
Skyldi kapphlaupið eftir lífsins
gæðum þyrma kransæðunum þín-
um?
Við þurfum ávallt að hafa í
huga eigin ábyrgð á lífi og heilsu.
Við þurfum að innræta börnunum
okkar virðingu fyrir sínu eigin
lífi og lífi annarra. Við þurfum
að minnast þess að þrátt fyrir
stórkostlega tækni tuttugustu
aldar, allt frá möguleikum á því
að breyta erfðavísum og til upp-
götvana nýrra sólkerfa, stendur
óhögguð sú staðreynd að við eig-
um aðeins eitt líf og lífið er svo
dýrmætt vegna þess að það er
óbætanlegt. (Heimild: Þorlákur
Helgason, (1991). Tímaritið
Fijáls verslun. 10. tbl. bls. 16-27.)
Andleg og líkamleg líðan okkar
svo og lífsvenjur hafa áhrif hvað
á annað og á aðra. Eftir því sem
þú svarar fleirum af eftirfarandi
spurningum játandi, aukast mög-
uleikar þínir á því að kynnast
hátækniþjónustu sjúkrahúsanna,
annaðhvort sem sjúklingur eða
sem aðstandandi.
Á eitthvað af þessu við í hverri
viku varðandi sjálfan þig (atvinna
þín, samskipti þín og samband
þitt við maka eða börn, líf þitt
almennt)?
Ert þú spennt(ur) og stressuð/
stressaður?
Ert þú óánægð(ur) og pirruð/
pirraður?
Ert þú áhyggjufull(ur)?
Ert þú reið(ur)?
Ert þú leið(ur) t.d; í vinnunni,
í sambandi þínu við maka, eða
með lífíð almennt?
Gætir þú þess að hafa ávallt
svo mikið að gera í vinnu og/eða
félagsmálum, að þú hafir ekki
tíma til að íhuga líðan þína og
tengsl þín við aðra?
Er langt síðan þú hefur spurt
sjálfan þig hvað sé þér mikilvæg-
ast í lífinu?
Finnst þér þú sjaldan vera úts-
ofin(n) og hvíld(ur)?
Vantar þig fleiri klukkustundir
í sólarhringinn?
Ert þú meira en 15 kg of þung-
(ur)?
Hreyfir þú þig sjaldnar en
tvisvar í viku svo mikið að hjart-
sláttur þinn aukist og þú mæðist?
Ekur þú oft of hratt og ógæti-
lega miðað við aðstæður?
Ekur þú eftir að þú hefur neytt
áfengis?
Notar þú sjaldan öryggisbelti
þegar þú ferðast í bíl?
Reykir þú?
Reykir þú í rúminu?
Notar þú vímuefni?
Er blóðfíta þín of há?
Er blóðþrýstingur þinn of hár?
Er langt síðan þú hefur farið
í krabbameinsrannsókn?
Er reykskynjarinn á heimilinu
eða á vinnustað í ólagi?
Þarf barnið þitt að ganga eitt
yfír mikla umferðargötu á hveij-
um degi?
Veistu sjaldan hvar barnið þitt
er þegar það er úti við?
Eru lyf, hreinlætisvökvar eða
hreinsiefni á stað þar sem auð-
velt er að ná til þeirra?
Er hægt að toga í rafmagnssn-
úruna á hraðsuðukatlinum?
Er hægt að teygja sig í skaftið
á pottinum á hellunni?
Skilur þú barnið þitt eftir eitt
í baðkerinu eða er það þar í gæslu
systkynis sem er litlu eldra?
Er vatnið í skúringafötunni
sjóðandi heitt og einhver lítill að
skríða á gólfinu?
Er óvarinn gosbrunnur eða
heitur pottur í garðinum hjá þér?
Er langt síðan þú hefur spurt
unglinginn á heimilinu hvernig
honum líður?
Höfundur er
hjúkrunarfræðingur á
gjörgæsludeild og starfar m.a. á
vegum Máttar - Vinnuvcrndar.
Lovísa
Baldursdóttir
TIMKEN
KEILULEGUR
FAE
KÚLU- OG RÚLLULEGUR
llU
LEGUHÚS
Eigum á lager allar gerðir af
legum í bíla, vinnuvélar,
framleiðsluvélar og
iðnaðartæki. Allt evrópsk og
bandarísk gæðavara. Útvegum
allar fáanlegar legur með hraði.
Það borgar sig að
nota það besta.
Þekking Reynsla Þjónusta
FALKINN
SUÐURLANDSBRAUT 8 SIMI 814670
Helgarnám-
skeið í hesta-
mennsku
HESTAMENNT Reiðmenntaskóli
gengst nú í fyrsta skipti fyrir
námskeiði fyrir almcnning í hesta-
mennsku, aðallega byggð á bók-
legum grunni. Um er að ræða fjög-
ur námskeið, kynningarnámskeið,
grunnnámskeið, byggingardímar
og járningar.grunnnámskeið.
Óll námskeiðin verða haldin í Ár-
múlaskóla og í Víðidal.
-----♦ ♦ 4---
■ MIÐBÆJARFÉLAGIÐ heldur
aðalfund sinn í kvöld, fimmtudaginn
30. janúar, klukkan 18,30 á Gauk á
Stöng. Markmið félagsins er að
vekja athygli á miðbænum í Reykja-
vík, sögu hans menningu og athafn-
alífí. Efla gott mannlíf í miðbænum
og stuðla að fögru, snyrtilegu og
öruggu umhverfi, segir í fréttatil-
kynningu.