Morgunblaðið - 06.03.1992, Blaðsíða 10

L'» «••(•<*• wun » sm.ur.rmw :f /f'-iaoj/
10 MORGUNBLAÐIÐ FOSTUDAGUR 6. MARZ 1992
Náunginn, ritdóm-
arinn og kennarinn
Athugasemdir við vinnubrögð
eftir Ólaf Oddsson
Hinn 28. febrúar sl. birtist í
Morgunblaðinu grein eftir Jón
Stefánsson, sem mun vera ritdóm-
ari hjá blaðinu. Jón gagnrýndi
ýmislegt í greinarkorni eftir mig í
Morgunblaðinu 22. febrúar, — en
þar var ég að gera athugasemdir
við grein hans í Morgunblaðinu frá
16. febrúar, einkum þó við birtingu
könnunar um listaskáldið góða og
birtingu myndar af ungu fólki. —
Efni þessarar seinni greinar minnar
er ekki um Jónas Hallgrímsson,
heldur um vinnubrögð, fremur
vafasöm vinnubrögð. Unnendum
skáldsins skal á þetta bent í upp-
hafi. Hafi menn ekki áhuga á
vinnubrögðum, þá geta þeir varið
tíma sínum í að iesa verk Jónasar
eða annarra skjálda og njóta þeirra.
Sá sem þetta ritar hefur skrifað
dálítið í Morgunblaðið, einkum um
skóla og íslenskukennslu, svo og
um kennara og framkomu við þá.
Rétt er að taka fram, að hér er
um „einkaframtak“ mitt að ræða.
Ég skrifa ekki í atvinnuskyni eða
á vegum einhverra aðila. Ég hef
fengið fyrir skrifin þakkir ýmissa
manna. Einkum hafa mörg ung-
menni þakkað grein mína frá 22.
febrúar. — Markmið með þessum
skrifum flestum hefur einkum verið
það að slá á mikla fordóma, sem
alið er á um störf í skólum, og
reyna að auka skilning manna á
mikilvægi skóla og menntunar. Sá
skilningur hefur verið helst til dauf-
ur hér á landi, og hræddur er ég
um, að það geti reynst okkur dýr-
keypt, þegar fram í sækir.
Að taka á móti háskólanemum
Ég hef að ósk kennara í Há-
skóla íslands alloft í starfi mínu
tekið á móti ungum mönnum, sem
vilja fá alls kyns uppiýsingar um
skóla, leiðbeiningar um kennslu eða
þá að gera ýmsar smákannanir.
Sumir stúdentar hafa komið sjálfír,
og hef ég ekki heimtað af þeim
nein skjöl eða meðmælabréf. Mér
er frá gamalli tíð hlýtt til Háskóla
íslands og nemenda hans og hef
því reynt að taka þeim vel og veita
þeim einhverja úrlausn mála. Þessi
samskipti hafa yfirleitt reynst
ánægjuefni. Það á þó ekki við um
könnun Jóns Stefánssonar á þekk-
ingu nemenda á „náunganum“ Jón-
asi Hallgrímssyni. Það mál allt
hefur verið heldur til ama.
Ég hef í umfjöllun á opinberum
vettvangi varað við fullyrðinga-
semi, skyndikönnunum og fljót-
færnislegu og lítt grunduðu mati á
færni og þekkingu ungs fólks, eink-
um í íslensku og íslenskum fræð-
um. Slíkt mat er flókið, vandmeð-
farið og erfitt viðfangsefni, og
kemur þar margt til. — Þessi um-
fjöllun mín hefur stundum kallað á
svör og gagnrýni, og hef ég ekkert
við það að athuga. Þetta vekur ein-
ungis meiri athygli á efninu. Ég
hef yfirleitt ekki hirt um svara.
Ef einhverjir kanna þessa umræðu
síðar, geta þeir sjálfir borið saman
það, sem ég er sagður segja, og
það, sem ég segi í raun. — Vinnu-
brögðin hjá Jóni Stefánssyni í grein
hans frá 28. febrúar eru hins vegar
með þeim hætti, að ekki verður hjá
því komist að gera hér nokkrar
athugasemdir. Kannski getur og
einhver lært af þeim einhver vinnu-
brögð, — eða öllu heldur, hvernig
á ekki að vinna.
Persónan og vinnubrögðin
Jón Stefánsson segir um skrif
mín: „En kjarninn í skrifum hans
er eitthvað sem má flokka undir
ásakanir á hendur mér; að ég sé í
fyrsta lagi undirförull, í öðru lagi
lyginn og í þriðja lagi vanhæfur til
að skrifa um skáld á borð við Jón-
as. Þetta hljóta að teljast alvarleg-
ar ásakanir, en hver eru rök Ólafs?“
Þetta er alrangt. Ég hef aldrei
haldið þessu fram um persónu Jóris
og ekki fært nein rök fyrir því. Ég
hef hins vegar gagnrýnt vinnu-
brögð við könnun hans, en manninn
þekki ég ekkert persónulega. —
Það er algengur og heimskulegur
siður hér á landi að rugla saman
persónu manna og efnislegri gagn-
rýni á einstök verk þeirra. Það er
brýnt, að fjölmiðlamenn gefi gott
fordæmi í þessum efnum til þess
að stuðla að framförum.
Jón segir í grein sinni: „Ólafur
heldur því fram að ég hafi fengið
nemendur úr MR í myndatöku til
þess eins að láta hlæja að þeim.“
Þetta er einnig rangt. Þetta er
hvergi sagt í minni grein, hvorki
beint né óbeint.
í öðrum dálki í grein Jóns er
bein tilvitnun í mitt greinarkorn.
Þar er ekki hirt um að taka rétt
upp. Á tveimur stöðum eru felld
burt einstök orð úr minni grein,
og þetta síðan tengt saman. Slíkir
hættir tíðkast stundum í heldur
óvandaðri stjórnmálaumræðu
(„skæraaðferðin"), en þetta eru
ekki talin vönduð vinnubrögð.
Og enn segir Jón: „Ólafur heldur
þvi fram að lítið sem ekkert sé að
marka nafnlausar kannanir.“
Þetta er miður nákvæmt. í grein
minni sagði ég: „í slíkum könnun-
um hleypur stundum einhver un-
gæðisháttur í nemendur. Þeir eiga
þá til að reyna að vera „fyndnir"
og svara út í hött með barnalegri
kímni. Miklu meira er að marka
próf, sem menn svara undir eigin
nafni.“
Þetta er byggt á reynslu minni.
Rétt er að greina frá því, að til
mín kom fyrir fáeinum dögum
„garnall" nemandi minn, og tók
mjög undir þessi orð mín. Þegar
hann var unglingur, hefði það mjög
tíðkast að gefa harla vafasöm svör
í nafnlausum könnunum af ýmsu
tagi. — Þetta þyrftu þeir, sem
stunda slíkar kannanir, að athuga.
Um óformlegheit og hneykslan
Jón segir um könnun mína, að
hann hafi lagt áherslu á að „hafa
hana sem óformlegasta, þannig að
spurningarnar myndu ekki stýra
svörunum“.
Form kannana og prófa þarf að
vera í lagi, og það þarf alls ekki
að vera stýrandi. Og það er ekki
traustvekjandi, þegar farið er rangt
með nafn stofnunar, þar sem kann-
anir fara fram. Slík „formsatriði“
þurfa að vera í lagi.
Og Jón bætir við: „Ég hef grun
um að hneykslan Ólafs yfir spurn-
ingunni „hverskonar náungi var
hann“, stafí af því hversu óhátíð-
legt orðalagið er og laust við upp-
Ólafur Oddsson
„Eiga menn eftir lík-
amsdauðann, skáld eða
aðrir, rétt á því að
einkalíf þeirra hér sé
látið í friði? Er það við
hæfi að velta sér upp
úr því? — Eru það verk
skáldanna og listræn
einkenni, sem skipta
máli, eða einkahagir
þeirra?“
hafningu. En hana forðast ég eins
og heitan eldinn."
Grunur Jóns er ekki á rökum
reistur. Ég er andvígur upphafn-
ingu, og gagnrýni mín á þessa
spurningu byggist á því, að ekki
sé að búast við vitrænum svörum
unglinga við henni í nafnlausri
skyndikönnun. Sá sem útbýr kann-
anir eða próf, verður að setja sig
í spor hlutaðeigandi og horfa á
málin frá hans hlið.
Spumingin: „Getur þú bent á
eitthvað sem liggur eftir hann?“ —
er einnig gölluð frá tæknilegu sjón-
armiði. Jón segir í greininni frá 16.
febrúar: „Þeir bestu töldu upp þrjú
Ijóð.“ — Ef verið var að kanna, hve
mörg Ijóð eftir Jónas menn gætu
nefnt, átti að orða spurninguna
skýrt og greinilega.
Að standa í persónulegu
skítkasti
Margt fleira er vafasamt í grein
Jóns, og er ekki tóm til þess að
rekja það allt. Jón segir að lokum:
„En því miður er til Jítils að rök-
ræða við þá sem vilja frekar standa
í persónulegu skítkasti en ræða
málin.“
í þessu efni fel ég lesendum
blaðsins að leggja á það mat, hvort
ég hafi í þessari grein eða öðrum
staðið í „persónulegu skítkasti"
fremur en að ræða efnislega um
einstök mál.
Háskólanemi eða blaðamaður
En sumt er rétt í grein Jóns
Stefánssonar frá 28. febrúar sl.
Það er rétt, að hann átti frum-
kvæði að okkar samskiptum. Hann
hringdi í mig og bað mig um að
aðstoða sig við margnefnda könn-
un. Þá er það líka rétt, að hann
kvaðst vera að vinna að samningu
háskólaritgerðar. Þrátt fyrir ann-
ríki og yfirvofandi jólapróf fékk ég
nokkra nemendur og einn sam-
kennara minn til þess að aðstoða
hann og gerði það sjálfur.
Ég treysti oftast háskólanemum,
— og ég hef yfirleitt heldur góða
reynslu af flestum þeim blaða-
mönnum, sem ég hef kynnst. En
ég umgengst blaðamenn að störf-
um með nokkurri varúð, eðli máls
samkvæmt. Kannski eru það bara
formlegheit, en ég vil vita, hvort
ég á skipti við háskólanema, sem
er að semja ritgerð, eða starfsmann
(eða verktaka) hjá áhrifamiklu og
víðlesnu blaði.
En Jón hefur beðið nemendur
velvirðingar og ber að meta það.
Ég óska Jóni Stefánssyni alls góðs
í framtíðinni, en ég hygg, að það
sé ráðlegt fyrir hann að viðhafa
ekki þau vinnubrögð, sem hér hafa
verið gagnrýnd. Það getur ekki
reynst farsælt.
Ég er sammála Jóni um það, að
Jónas „á ekki að þarfnast kynning-
ar“, — og sama á við um mörg
önnur skáld. Þeir sem vinna í skól-
um og hjá fjölmiðlum eiga sameig-
inlega að reyna að stuðla að því,
að sem mest sé lesið af verkum
þeirra.
Hvaða rétt eiga menn eftir
dauðann?
Þessari umræðu um vinnubrögð
er hér með lokið af minni hálfu,
nema sérstakar ástæður komi til.
En það er að lokum eitt atriði, sem
vert væri að íhuga, og um það
geta hugsandi menn rökrætt. Eiga
menn eftir líkamsdauðann, skáld
eða aðrir, rétt á því að einkalíf
þeirra hér sé látið í friði? Er það
við hæfi að velta sér upp úr því? —
Eru það verk skáldanna og listræn
einkenni, sem skipta máli, eða
einkahagir þeirra?
Höfundur er íslenskufræðingur
og kennari.
Örn Ingi myndlistarmaður.
Skondin uppátæki
Myndlist
Bragi Asgeirsson
Myndlistarmaðurinn Öm Ingi
frá Ákureyri er að verða regluleg-
ur gestur á sýningavettvangi
sunnan heiða. Ekki er nema gott
um það að segja og mættu fleiri
starfsbræður hans fyrir norðan
taka hann sér til fyrirmyndar. I
öllu falli er of lítill samgangur á
miili byggðakjamanna á mynd-
listarsviðinu, og á því sviði virðist
fátt um fína drætti norðan heiða,
a.m.k. hvað sýningastarfsemi
snertir. Og eins og ég hef iðulega
tæpt á í skrifum mínum, er skipu-
lag í myndlistarmálum og dreifíng
myndlistar um landið fyrir neðan
allar hellur. Þá er mikilvægt að
slík dreifíng myndlistar komist
aldrei í hendur einhverra miðstýr-
ingarafla, er telja sig eigendur
listarinnar, en verði framkvæmd
af metnaði og áræði.
Reglulega er hermt frá menn-
ingar- og listviðburðum á Norður-
landi á Akureyrarsíðu blaðsins,
en ég sakna þar sjónmennta sár-
lega, en þeirra getur nær aldrei,
og varla er það saga til næsta
bæjar, þótt myndlistarsýning opni
í Blómaskála í Eyjarfjarðarsveit,
sem er þó vafalaust betri en ekk-
ert.
Öm Ingi virðist vera eins konar
vandræðabarn, eða eins og það
nefnist á fínu máli „enfant
terrible" á Akureyri, og þannig
gat að Iesa mikla ádeilu á þróun
myndlistarmála á þeim stað í við-
tali við hann í Menningarblaðinu
nýlega, sem í engu gefur eftir
ýmsu, sem sést hefur í fjölmiðlum
á höfuðborgarsvæðinu undanfarið
og ýft öldurnar.
Væntanlega stuðlar þetta að
heilbrigðari rökræðum í framtíð-
inni og umfram allt skulu þær
fara fram fyrir opnum tjöldum,
því að þá fyrst er sú myndlistar-
umræða komin á skrið, sem allir
virðast vera að bíða eftir, en ætla
Öðram að hafa framkvæðið.
Sýningin í Hafnarborg, menn-
ingar- og listastofnun þeirra Gafl-
ara, nefnir Örn Ingi „Tíu ár og
tíu dagar“ og mun þá vera að
vísa til þess að myndimar hafa
verið gerðar á því tímaskeiði.
Að öllu samanlögðu sver þessi
sýning sig mjög í ætt við fyrri
sýningar Arnar Inga og hana
prýða flest þau skondnu uppátæki
sem hann er þekktur fyrir.
Hér eru hin máluðu frímerki
og mannspil hans í yfirstærð og
hvers konar myndir í rúmtaki,
sem hann skreytir listilega, ef svo
má komast að orði, en þau ein-
kenna alls konar hjáleitar krúsi-
dúllur og frávik frá grunnforminu.
Vafalítið má kenna viðleitni
Arnar Inga við vissa tegund af
súrrealisma, sem rík skreytikennd
einkennir, en einnig bregður fyrir
eins konar sjónrænum ljóðum, eða
„Visual Poetry“ eins og þau hafa
verið nefnd. Þar er hann mark-
vissastur að mínu mati, og er
verkið „Menu“ (14) áhrifaríkt í
einfaldleika sínum og samstæðri
heild. Það er án efa eitt athyglis-
verðasta verkið á sýningunni, en
einig má nefna skyld verk eins
og t.d. nr. 2-4. Þá er sjónvarpið
með símanum og ýmsum skírskot-
unum til nútímans og fortíðarinn-
ar, mjög í anda súrrealismans.
Auk þess staldraði ég sérstaklega
við verkin „Sjálfsmynd" (7),
„Undrun“ (27) og „Gamalt mál-
verk“ (36). Allt era þetta myndir,
sem gætu átt heima á hvaða sýn-
ingu sem er hér á landi, og gam-
an væri að sjá upplitið á sumum,
ef þetta kæmi frá útlöndum, en
ekki frá Akureyri!
Þótt þetta sýnist æði sundur-
laust og hugdetturnar meira sprell
á yfírborði en djúp átök við
viðfagnsefnin, þá hefur Örn Ingi
það fram yfir hina alvarlega
þenkjandi menn og virðulegar
þurrpumpur heimslistarinnar, að
það má hafa lúmskt gaman af
uppátækjum hans. Listamaðurinn
er og samur við sig í sjónvarps-
mynd, sem hann hefur gert, en
hún einkennist út í gegn af
skondnum uppátækjum.