Morgunblaðið - 12.05.1992, Blaðsíða 12

Morgunblaðið - 12.05.1992, Blaðsíða 12
12 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. MAÍ 1992 ALÞJOÐADAGUR HJUKRUNARFRÆÐINGA 12. MAI Florence Nightingale eftir Guðmundu Sigurðardóttur í dag, 12. maí, er alþjóðadagur hjúkrunarfræðinga. Á þessum degi árið 1820 fæddist stúlkubarn í Flór- ens á Italíu. Hún var yngri dóttir hjónanna Fanny og William Night- ingale. Þau gáfu henni nafnið Flor- ence. Hjónin fluttu aftur ti! Eng- lands ári seinna og Florence Night- ingale ólst upp í foreldrahúsum með- al yfirstéttaraðalsins á Englandi. Ekkert nafn í hjúkrunarsögunni ber yfir sér eins mikinn Ijóma og nafnið Florence Nightingale. í hugum hjúkr- unarfræðinga sem og almennings um víða veröld, birtast margs konar myndir og hugrenningar. Nafnið Flor- ence Nightingale ber hljóm baráttu, umbóta, umhyggju, metnaðar, kvennabaráttu, fróðleiksþorsta og skynsemi svo eitthvað sé nefnt. Flestir þekkja Florence Nighting- ale sem konuna með lampann. En sagt er að hermennirnir sem lágu sárir eftir orrustuna á Krímskagan- um hefðu kysst skugga hennar þeg- ar hún gekk stofuganga að loknum starfsdegi með lampa í hendi. En lífshlaup Florence Nightingale á sér margar hliðar. Flestar voru ískaldur veruleiki, þar sem þjáning og eymd var daglegt brauð og á ekkert skylt við þann ævintýraljóma sem sagan hefur búið til. Tölfræðingnrinn Florence Nightingale! Florence notaði tölur óspart máli sínu til framdráttar. Hún hefur oft verið nefnd fyrsti tölfræðingurinn. Var hún sískrifandi og safnaði upp- lýsingum hvaðanæva að, og notaði þær óspart málum sínum ti! fram- dráttar. Dánartíðni hermanna á Krím- skaganum var um 42%. Eftir að Florence sá um að vatnsleiðslur væru lagfærðar og skólpræsum lok- að, setti upp þvottahús þar sem eiginkonur hermannanna unnu, bætti mataræði og veitti þeim um- hyggju og hlýju, lækkaði dánartalan niður í um 2,2%. Annað sem hún sá var að dánar- tíðni hermanna á friðartímum var helmingi hærri en annarra karl- manna. Hún barðist harðri baráttu við breska hermálaráðuneytið um bættan aðbúnað breskra hermanna með þeim árangri að dánartíðnin meðal þeirra minnkaði verulega. En hvaða erindi eiga þessar upp- lýsingar til hjúkrunarfræðinga í dag? Jú, hjúkrunarfræðingar í Hjúkrunar- félagi íslands, hafa ákveðið í tilefni af evrópsku vinnuverndarári að skoða og afla upplýsinga um áhættuþætti í eigin vinnuumhverfi. Er litið á heilbrigðisstofnanir sem vinnustaði? Þegar tölur um vinnuslys eða at- vinnusjúkdóma hjá íslenskum hjúkr- unarfræðingum eru skoðaðar, kem- ur í ljós að litlar upplýsingar eru til. Það hefur lika komið í ljós að ekki er litið á heilbrigðisstofnanir sem vinnustaði þar sem starfsmenn búa við ákveðna áhættuþætti, heldur er litið á þær fyrst og fremst sem þjónustustofnanir. Á nokkrum heilbrigðisstofnunum hefur verið unnið með ákveðna þætti sem áhrif hafa á heilsufar og líðan starfsmanna. Má þar nefna starfs- mannasjúkraþjálfun og skráningu á stunguslysum. Þetta vinnuvemdar- starf innan stofnananna er þó mismunandi milli þeirra og virðist háð áhuga einstakra stjórnenda eða starfsmanna. Hjá sumum stofnunum hafa verið gerðar heilsufarsathugan- ir hjá starfsmönnum við upphaf starfs (þó ekki öllum). Spurning er í hvaða tilgangi? í þágu hvers? Út frá hvaða áhættuþáttum eru þær ákveðnar? Til hvers eru niðurstöð- urnar notaðar? Ættum við hjúkrunarfræðingar t.d. að beita okkur fyrir því að gerð verði greining á áhættuþáttum í starfsumhverfí okkar? Vinna síðan á markvissan hátt með þessa áhættu- þætti? Eigum við að beita okkur fyr- ir því að skipuð verði öryggisnefnd heilbrigðisstarfsfólks eins og gert hefur verið í prentiðnaðinum? Það hefði þá þýðingu í för með sér, að ný tæki eða efni yrðu ekki keypt eða sett í notkun fyrr en fyrir lægju upp- lýsingar um hvaða heilsufarsáhrif þau hefðu á starfsmenn. „Góðan daginn“ . Er vandamálið ef til vill að hjálp- artæki og öryggisbúnaður er ekki notaður eða rangt notaður? Hvers vegna vinna t.d. flestir heilbrigðis- starfsmenn á skóm með oþnum hæl? Minnka mætti líkumar á snún- ingsáverka á ökkla með því að allir væru í skóm með lokuðum hæl. Er slæm umgengni, skortur á samstarfi og gagnkvæmri virðingu milli samstarfsfólks kannski ástæða fyrir stunguslysum, þar sem sá/sú sem notar áhöld gengur ekki frá eftir sig og eftirleikurinn er þess sem gengur frá? Snúa ef til vill flestir þættir vinnuverndar að okkur sjálf- um? Hvemig eru þættir eins og verk- askipting, samstarf, og þetta dag- lega — „góðan daginn" eða „takk fyrir“ á þínum vinnustað? „Þetta er þér fyrir bestu“ Erum við hjúkrunarfræðingar svo uppteknir að hugsa um/fyrir aðra að við hugsum ekki um okkur sjálfa? Eða er kannski afstaða okkar hjúkr- unarfræðinga til okkar sjálfra að störfum, að það sé rangt að hugsa um eigin hag? Ef okkur finnst það ekki skynsam- legt eða í raun og veru ekki skylda okkar að minnka líkurnar á heilsu- tjóni vegna áhættuþátta í eigin starfsumhverfi og öxlum þannig ábyrgð á eigin heilbrigði, erum við Guðniunda Sigurðardóttir „Ef okkur finnst það ekki skynsamlegt eða í raun og veru ekki skylda okkar að minnka líkurnar á heilsutjóni vegna áhættuþátta í eigin starfsumhverfi og öxlum þannig ábyrgð á eigin heilbrigði, erum við þá ekki marklausir þegar við erum að leið- beina, ráðleggja eða hafa vit fyrir öðrum.“ þá ekki marklausir þegar við erum að leiðbeina, ráðleggja eða hafa vit fyrir öðrum. „Þetta er þér fyrir bestu.“ Öll saga hjúkmnar segir frá því hvað hjúkrunarfræðingar eða aðrir sem fást við að hlúa að einstakling- um eða hópum hefur gert fyrir „hina“. Höfuðdyggðir góðs hjúkr- unarfræðings era fórnfýsi, ósérhlífni og lítillæti. Hún/hann vann störf sín í kyrrþey! En hjúkrunarfræðingar standa oft á dag frammi fyrir ótal siðferðisleg- um spurningum. Nýlokið er ráð- stefnu um rétt sjúklinga en hver er réttur hjúkrunarfræðinga? Hvaða rétt höfum við til að „neita“ að hjúkra einstaklingum? Hvaða rétt höfum við til að „virða“ og vinna með eigin ótta? Ótta við að veikjast, slasast eða að okkar nánustu verði fyrir aðkasti eða ofbeldi vegna at- vinnu okkar? Þessi umræða hefur lítið komið upp á yfirborðið. Oftast á hún sér stað í tveggja manna trúnaðartali bak við lokaðar dyr. Enginn vill fá að heyra að hann/hún sé ekki hæf til starfsins vegna þessara spurn- inga. En þessi viðfangsefni, eins og allir aðrir áhrifaþættir á líðan og heilsufar starfsmanna eru m.a. við- fangsefni vinnuverndar. Mikilvægi heildarmyndar Vinnuvemd er að sjá hlutina í heild. Það gerði Florence Nighting- ale. Hún skráði, skoðaði, barðist og vann markvisst að hugsjón sinni og styrkur hennar lá m.a. í því að hún fékk aðra í iið með sér. Við þurfum að vinna að því að heilsuvernd starfs- manna samkvæmt vinnuverndarlög- unum frá 1980 komist til fram- kvæmda. Til hamingju með daginn félagar hvar sem þið erað staddir eða við hvaða aðstæður sem þið vinnið! í tilefni dagsins stendur Hjúkrun- arfélag íslands fyrir ráðstefnu sem ber yfirskriftina Vinnuvemdarátak ’92 sem haldin verður í Borgartúni 6, Reykjavík, kl. 13. Ráðstefnugögn verða afhent kl. 12-13, og henni lýkur kl. 18. Höfundur er hjúkruníirfrædingur á Heilsugæslustöðinni Sólvangi, Hafnarfirði, og formaður nefndar Hjúkrunarfélags íslands um Vinnuverndarátak 1992. Heilbrigði efri ára eftir Þórdísi B. Kristinsdóttur í ár er alþjóðadagur hjúkranar- fræðinga, 12. maí, tileinkaður mál- efnum aldraðra með áherslu á heil- brigði efri ára. Með þessari grein vill deild öldr- unarhjúkrunarfræðinga benda á ýmsar staðreyndir er fylgja hækk- uðum aldri, eflingu öldranarþjón- ustunnar og þáttum sem stuðla að heilbrigði efri ára. Fjölgun aldraðra/ breytt viðhorf í þeim þjöðlöndum þar sem lífs- kjör íbúanna eru almennt góð og áhrifa bættrar heilbrigðisþjónustu gætir, hefur sá hópur þjóðfélags- þegna sem aldraðir teljast, farið ört vaxandi. í heiminum í dag er talið að um 488 milljónir manna séu 60 ára og eldri. Árið 2000 verður þessi tala komin upp í 612 milljónir. Sú þróun, sem orðið hefur í upp- byggingu heilbrigðismála hér á landi það sem af er þessari öld, hefur fært íslensku þjóðinni hraustari einstakl- inga og þar með skilyrði til lengra lífs. Samkvæmt spá er áætlað að um árið 2020 verði 47.800 íbúar landsins 65 ára og eldri, þar af verði 19.700 eldri en 75 ára. Þessar tölur benda á þær staðreyndir að öldraðum fjölg- ar stöðugt og háöldruðum mest. Segja má að í seinni tíð hafí bor- ið á jákvæðum hugarfarsbreytingum hjá almenningi hvað viðvíkur öldrun sem eðlilegum þætti í lífí manna. Aldraðir eru nú mun meðvitaðri um stöðu sína sem þjóðfélagsþegnar er birtist í því að þeir sætta sig ekki við að vera álitnir eldri en þeim finnst þeir sjálfir vera. Þeir vilja fá tæki- færi til að skila góðu dagsverki og lifa við sem eðlilegastar aðstæður meðan heilsa og geta leyfa. Þátttaka aldraðra í atvinnulífinu viðheldur sjálfsvirðingu þeirra og þar með andlegri vellíðan. Því miður virðast þær þjóðfélagsbreytingar sem nú eiga sér stað, með tilkomu atvinnu- leysis, gefa til kynna að aldraðir þurfí að vera á varðbergi og vak- andi fyrir rétti sínum til þátttöku í atvinnulífinu. Öldrunarbreytingar Öldranarbreytingar gerast mis- hratt hjá fólki og ekki má gleyma því að margir aldraðir njóta góðrar heilsu langt fram eftir ævi. Öldrun er einfaldur gangur lífsins og fylgir henni óhjákvæmilega oft hrörnun, bæði líkamleg og andleg, auk þess sem hún getur verið ákveðinn valdur sjúkdóma tímabundið eða varanlega. Þær breytingar er verða á lífsháttum er kemur fram á efri ár, hvað varð- ar persónulega hagi svo sem við starfslok eða við makamissi, veikir oft andlegt þrek og þátttöku í at- höfnum daglegs lífs. Þetta æviskeið krefst því oft mik- illar hæfni einstaklingsins til aðlög- unar. Innan heilbrigðisstétta hefur aukin áhersla verið lögð á faglega þekkingu er viðkemur þessu aldurs- skeiði og hefur athygli beinst æ meira að því hvernig bæta má eða draga úr ýmsum þáttum sem fylgja aldursbreytingum er raskað geta lík- amlegri, andlegri eða félagslegri velferð þessara þjóðfélagsþegna. Störf hjúkranarfræðinga í þjón- ustunni við aldraða skipa dijúgan sess og þeir hjúkrunarfræðingar sem sérhæft hafa sig í hjúkrun aldraðra hefur fjölgað nokkuð svo og sérfræð- ingum í öldrunarlækningum. Aðrar heilbrigðisstéttir, s.s. sjúkraþjálfarar og iðjuþjálfarar hafa kynnt sér þessi mál sérstaklega og lagt á þau aukna áherslu. Öldrunarþj ónustan Segja má að tímamót hafi orðið í íslenskri heilbrigðisþjónustu þegar gerð var heildarstefna fyrir landið allt í þjónustunni við aldraða og var sú grundvallarbreyting að ekki eigi að binda þjónustuna við stofnanavist heldur gefa einstaklingum kost á að vera eins lengi og framast er unnt í sínu venjulega umhverfi þrátt fyrir skerta heilsu. Markmið öldrunarþjónustunnar er að aldraðir geti búið við eðlilegt heimilislíf svo lengi sem verða má en jafnframt fengið þjónustu miðað við þarfír hvers og eins ef heilsan fer að bila. Heilsugæsla aldraðra í núverandi mynd er margþætt. Hún er fyrst og fremst fólgin í því að aðstoða ein- staklinginn og fjölskyldu hans í þeim tilvikum þar sem hætta er á heilsu- bresti sem hindrar að viðkomandi geti sinnt venjulegum athöfnum daglegs lífs. Fræðsla til einstaklinga og ljölskyldna er mikilvægur liður í heilsugæslu aldraðra svo og hvatn- ing til sjálfsbjargar til að koma á sem bestu jafnvægi í athöfnum dag- legs lífs. Síðast en ekki síst þarf alltaf að meta og virða einstakling- inn, lífsvenjur hans, vilja og viðhorf, og haga þeirri aðstoð sem veitt er í samræmi við það. Þórdís B. Kristinsdóttir „Reynslan sýnir að heilsugæsla er einn ódýrasti þáttur heil- brigðisþjónustunnar og ekki síst ef miðað er við hversu margir njóta þjónustunnar.“ Eftir því sem valkostir öldrunar- þjónustu eru fleiri er meiri trygging fyrir því að hún verði á því þjónustu- stigi sem er við hæfi hvers og eins. Öldrunarþjónustan verður að vera fyrirbyggjandi starf er felur í sér endurhæfingu, heilsugæslu og fé- lagslega þjónustu auk þess sem hún á að tryggja umönnun og hjúkrun þegar hennar er þörf hvort sem er á heimilum eða á stofnunum. Heilbrigði efri ára Með betri aðbúnaði og lífsskilyrð- um síðari ára er ljóst að sú kynslóð sem nú nálgast ellilífeyrisaldur gerir á margan hátt aðrar kröfur um lífs- gæði en sú kynslóð sem fæddist um og eftir aldamót. Breyttir áherslu- þættir í öldrunarþjónustunni verða að koma til í framtíðinni ef koma á til móts við þarfir þessa neytenda- hóps. Þar má nefna forvarnarstarf er miðar að fræðslu og aukinni þekk- ingu og ábyrgð einstaklingsins á að viðhalda eigin heilsu og færni eftir því sem kostur er og stuðla þannig að heilbrigði efri ára. Þátttaka aldr- aðra í sem flestum þáttum samfé- lagsins viðheldur sjálfsvirðingu og andlegri vellíðan. Skipulagt starf innan öldrunar- þjónustu er miðar að aðlögun efri ára og hvatningu til virkni í félags- legum samskiptum, er annar liður forvarnarstarfs og ’sem vissulega gæti hindrað eða komið í veg fyrir félagslega einangrun er oft fylgir verklokum. Félagsstarf aldraðra er því mikilvægur þáttur í eflingu heil- brigðis efri ára. Lokaorð Reynslan sýnir að heilsugæsla er einn ódýrasti þáttur heilbrigðisþjón- ustunnar og ekki síst ef miðað er við hversu margir njóta þjónustunnar. Samdráttur í ríkisfjármálum á síð- ustu misserum hefur ekki hvað minnst bitnað á heilbrigðisþjónustu aldraðra. Þrátt fyrir aukinn áhuga heilbrigðisstétta á þessum málum er staða aldraðra í þjóðfélaginu ekki sterk. Aukið heilbrigði efri ára eykur virkni einstaklingsins og þar með athafnir dagslegs lífs. Dýrmætasta eign hvers manns er góð heilsa og sagt er að styrkur hvers þjóðfélags felist í heilbrigði þegna þess. Höfundur er formaður dcildar öldrunarlyúkrunarfi-æðinga.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.