Morgunblaðið - 12.05.1992, Qupperneq 22

22
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. MAÍ 1992
Biskup brýtur
skírlífisheit
EAMONN Casey, einn þekkt-
asti biskup írlands, varð að
segja af sér embætti sl.
fímmtudag í kjölfar ásakana í
fjölmiðlum um að hann hafí
verið í tygjum við bandaríska
konu, Annie Murphy. Murphy
skýrði frá því í síðustu viku að
hún hefði átt í ástarsambandi
við Casey fyrir 17 árum og á
þeim tíma hefðu þau eignast
son. Hún kvaðst hafa ákveðið
að ljóstra upp um samband
þeirra þegar Casey neitaði að
tala við son sinn í síma. Eftir
afsögn sína fór Casey til
Bandaríkjanna þar sem hann
kvaðst ætla að helga kröftum
sínum trúboði.
Meirihluti
Svía á móti EB
SAMKVÆMT
skoðanakönn-
un sem birt var
í dagblaðinu
Göteborgs-
Posten á
sunnudag er
meirihluti Svía
í fyrsta sinn á
móti aðild að
Evrópubanda-
laginu. Ef gengið yrði til þjóð-
aratkvæðagreiðslu um málið
núna greiddu 40% atkvæði á
móti inngöngu, í EB en 35%
væru henni meðmæltir. Sam-
bærileg skoðanakönnun frá því
í desember á síðasta ári sýndi
að 48% voru fýlgjandi aðild en
25% andvígir. Carl Bildt, for-
sætisráðherra landsins, kvaðst
sannfærður um að fylgjendum
aðild að EB myndi fyölga á ný
áður en gengið yrði til þjóðarat-
kvæðagreiðsiu um málið 1994.
Nýr formaður
breska Ihalds-
flokksins
JOHN Major, forsætisráðherra
Bretlands, tilkynnti sl. sunnu-
dag að Norman Fowler, fyrr-
verandi blaðamaður, tæki við
af Chris Patten sem formaður
íhaldsflokksins. Patten, sem
féll út af þingi í síðustu kosn-
ingum, verður settur inn í emb-
ætti landstjóra í Hong Kong í
júlí næstkomandi.
11 náma-
menn létust
11 kolanámumenn létust í
sprengingu í kolanámu á Nova
Scotia í Kanada sl. laugardag
og óttast er að björgunarmenn
nái ekki að bjarga fimmtán
mönnum sem enn eru lokaðir
inni í námugöngunum. Yfírvöld
í Nova Scotia hafa fyrirskipað
sjálfstæða rannsókn á tildrög-
um slyssins.
Andstaða við
Maastricht-
samkomulagið
DANIR munu hugsanlega
ganga til þjóðaratkvæða-
greiðslu um marga þætti Ma-
astricht-samkomulagsins, sem
hefur í för með sér nánari sam-
vinnu aðildarríkja EB í efna-
hags- og stjómmálum. Danska
ríkisstjómin tók ákvörðun um
að halda þessum möguleika
opnum sl. föstudag, fjórum
dögum áður en lokaafgreiðsla
samkomulagsins verður í
danska þinginu. Mikill þing-
meirihluti er fyrir samkomulag-
inu en -skoðanakönnun hefur
leitt í ljós að meirihluti lands-
manna, eða 40%, er andvígur
samkomulaginu, en 37% með-
mæltur.
Carl Bildt
Reuter
Bærinn Shusha er rústir einar eftir látlausa sprengjuhríð armensks herliðs. Bærinn féll í hendur Armen-
um sl. laugardag.
Grænland-Kanada:
Fækkun mjald-
urs áhyggjuefni
Kaupmannahöfn. Frá Nils Jorgen Bruun,
fréttaritara Morgunblaðsins.
Hvalafriðunarnefnd græn-
lenska landsþingsins og haf-
rannsóknarstofnunar Græn-
lands hefur áhyggjur af fækkun
mjaldurs og náhvala í hafinu
milli Grænlands og Kanada.
Samkomulag er í gildi milli Græn-
lendinga og Kanadamanna um að
löndin vinni sameiginlega að því
að tryggja eðlilega stofnstærð
smáhvela í hafinu milli landanna.
Nefnd þessara þjóða kom saman
í apríl og voru þá lagðir fram út-
reikningar um stofnstærðir mjald-
urs og náhvala. Útreikningarnir
eru byggðir á stofnrannsóknum
frá árunum 1981-’82 og 1990-’91.
Nefndin varð sammála um að
leggja til við stjómvöld beggja
landa að stöðva óheftar veiðar
mjaldurs.
Nagorno-Karabakh:
Armenar vinna hemaðarlega
mikilvægan bæ í harðri sókn
GRIMMILEGIR bardagar voru
háðir um bæinn Shusha í Nag-
orno-Karabakh um helgina og
kváðust bæði Armenar og Azer-
ar hafa náð honum á sitt vald.
Bærinn er hernaðarlega mikil-
vægur. Nái Armenar honum á
sitt vald hafa þeir í fyrsta sinn
frá því að stríðið braust út land-
Gróðurhúsaáhrif:
Sátt innan
SÞ um bar-
áttuleiðir
Sameinuðu þjóðunum. Reuter.
EFTIR tveggja ára samningaþóf
eru fulltrúar næstum 150 ríkja
loksins orðnir orðið ásáttir um
samning, sem skuldbindur aðild-
arríkin til að beijast gegn gróð-
urhúsaáhrifunum svokölluðu en
óttast er, að þau hafi alvarlegar
loftslagsbreytingar í för með sér.
Er lögð áhersla á tvennt: Að
dregið verði úr koltvísýrings-
mengun og skógar verndaðir og
auknir þar sem þeir draga úr
menguninni.
Samningurinn verður undirritað-
ur á umhverfísverndarráðstefnunni
í Rio de Janeiro í Brazilíu í næsta
mánuði en búist er við, að allt að
100 þjóðarleiðtogar verði þar sam-
ankomnir. Nokkur vafi hefur leikið
á um hvort George Bush Bandaríkj-
aforseti sækti ráðstefnunna en með
samkomulaginu frá því á laugardag
hafa líkur á því aukist. Bush hefur
verið andvígur mjög róttækum ráð-
stöfunum vegna áhrifa þeirra á
bandarískt efnahagslíf.
Talið er, að hækkandi hitastig á
jörðunni muni valda miklum breyt-
ingum á loftslagi og aukinni bráðn-
un heimskautaíssins. Á sumum
stöðum mun úrkoma aukast en
annars staðar breytast frjósöm ak-
urræktarlönd í eyðimerkur og lág-
lend svæði fara á kaf vegna hækk-
andi yfirborðs sjávar.
í Evrópubandalagsríkjunum er
stefnt að því, að koltvísýringsmeng-
un aukist ekki, heldur verði sú sama
um nagstu aldamót og hún var 1990
en í samningnum, sem undirritaður
verður í Rio, eru engar slíkar tíma-
setningar. Það verður því í raun
undir ríkjunum sjálfum komið
hvernig þau standa við hann.
leið frá Armeníu inn í Nagorno-
Karabakh. Síðustu fréttir
hermdu að Armenar hefðu bæ-
inn enn á sínu valdi.
Þetta er gífurlegt áfall fyrir Az-
era því fyrir utan að vera gífurlega
mikilvægur hernaðarlega og síðasta
vígi Azera í Nagorno-Karabakh, er
Shusha heilagur staður í huga
þeirra. Talsmaður varnarmálaráðu-
neytis Azerbajdzhans sagði að her
Azera héldi enn uppi baráttu um
Shusha en stjórnvöld í Armeníu
sögðu að hersveitir utan fastahers
landsins hefðu tekið bæinn á laug-
ardag og hefðu hann enn á valdi
sínu.
Stjórnvöld í Armeníu sjá her-
sveitunum í Nagomo-Karabakh
fyrir vopnum og liðsafla en neita
því að bera nokkra ábyrgð á átök-
unum í lýðveldinu. Þau hafa vísað
á bug staðhæfíngum Azera um að
hafa reynt að opna leið fyrir Arm-
ena, um azerskt landsvæði inn í
Nagorno-Karabakh, en í yfirlýsingu
frá utanríkisráðuneyti Ármeníu á
sunnudag vöruðu stjórnvöld við því
að slík leið yrði opnuð ef Azerar
léttu ekki á efnahagsþvingunum
gagnvart Armenum á svæðinu.
Þegar bardaginn um Shusha
braust út á laugardag voru leiðtog-
ar Azera og Armena í Teheran í
íran að undirrita vopnahléssam-
komulag að viðstöddum Akbar Has-
hemi Rafsanjani, forseta írans.
Yfir 1.500 manns hafa látist í
átökunum í Nagorno-Karabakh á
síðustu íjórum árum. Svæðið er að
mestu byggt Armenum en stjórn-
völd í Kreml fengu Azerum yfírráð
yfir því 1925.
Armenar hafa farið fram á að
neyðarfundur -’erði haldinn í Ör-
yggisráði Sameinuðu þjóðanna og
að friðargæslulið verði sent til
svæðisins. í yfirlýsingu utanríkis-
ráðuneytisins sagði: „Armensk
stjórnvöld hafa vaxandi áhyggjur
vegna yfirlýsinga tyrkneskra
stjómvalda og stjórnmálaleiðtoga
um hugsanlega hernaðaríhlutun
Tyrkja.“
Ný skýrsla FAO:
Úrkynjun nyljaplantna
talið alvarlegt vandamál
Washingíon. Frá ívari Guðmumlssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
RÁNYRKJA, mannfjöldaaukning og breyttar Iífsvenjur valda því
að 40.000 nytjaplöntutegundum verður útrýmt á fyrra helmingi
næstu aldar verði ekkert að gert. Þetta keinur fram í nýrri skýrslu
frá Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna, FAO og
segir aðalforstjóri stofnunarinnar að hér sé um að ræða eitt af
verstu skemmdarverkum mannkynssögunnar.
í skýrslunni segir Edouard Sao-
uma, aðalforstjóri FAO, að þessar
staðreyndir séu í senn ógnvekjandi
og alvarleg tíðindi þar eð þessi
þróun geti orðið til þess að grafa
undan stöðuleika og jafnvel öryggi
heimsbyggðarinnar á vettvangi
matvælaframleiðslu. „Nú er svo
komið að jafnvægið hefur skyndi-
lega raskast auk þess sem nytja-
plöntutegundir hafa úrkynjast það
ört að til stórvandræða horfír verði
ekkert gert til að bæta það tjón
sem þegar hefur orðið,“ segir í
skýrslunni.
Spár gefa til kynna að Jarðarbú-
ar verða átta milljarðar árið 2020
og þar af verða átta af hveijum
tíu búsettir í þróunarlöndum. Árleg
matvælaframleiðsla verður þá að
aukast úr 1,8 milljarði smálesta
eins og nú er í rúmar þijá millj-
arða. Þessi aukning verður ekki
tryggð frá þeim gróðurlendum sem
nú eru nýttar heldur munu þær
verða minni en nú er auk þess sem
framboð á vatni verður einnig
minna, að mati sérfræðinga.
Þegar árið 1950 hóf FAO að
vekja athygli á þessari þróun og
stofnunin stóð fyrir ráðstefnum um
útrýmingu og úrkynjun nytja-
plantna 1967, 1973 og 1981. Þess-
ari viðleitni hefur verið haldið
áfram á undanförnum árum en í
skýrslu FAO segir að meira þurfi
að koma til. Iðnaðarþjóðimar ráði
raunar yfir fjármagni til að gera
eigin ráðstafanir til að tryggja að
áfram verði unnt að rækta nytjap-
löntur en það sama verði ekki sagt
um þróunarríkin. Aðstoð við þau á
þessu sviði kosti ekki minna en 300
til 500 milljónir Bandaríkjadala.
Fjárskortur hafí orðið til þess að
FAO hafi dregið úr starfsemi sinni
á þessu sviði sem öðrum.
í skýrslu stofnunarinnar er einn-
ig vakin á því athygli að „gróður-
húsaáhrifín" svonefndu geti orðið
til þess að gjörbreyta loftslagi víða
um heim og þau geti einnig haft
alvarleg árif ná sviði matvælafram-
leiðslu. Jurtir sem og ýmsar dýra-
tegundir muni þurfa að semja sig
að breyttum aðstæðum.
Sérfræðingar FAO segja að
vandinn sé ekki síst sá að nytja-
plöntutegundir tapi með tímanum
ættgengu eðli sínu og til verði svo-
nefnd „ættgeng öfugþróun". Að
auki erfist ættareikenni nytja-
plantna misjafnlega eftir loftslagi
og fleiru og því hafi þær mismikla
mótstöðu gagnvart sjúkdómum.
Svo óheppilega vilji til að þessa
verði einkum vart í þróunarríkjum.
Hafa menn í þessu efni rifjað upp
„kartöfluskortinn mikla" er tug-
þúsundir manna dóu úr hungri á
Irlandi á 19. öld. Allar kartöflur
sem komu til Evrópu voru „ættað-
ar“ frá tiltölulega litlu magni kart-
aflna sem flutt hafði verið til álf-
unnar frá Suður-Ameríku á 16. öld
en sú tegund þoidi illa pest í kart-
öflujurtinni er nefndist „Phytop-
hora infestans." Eitt nýjasta dæm-
ið um arfgenga pest í matjurtum
er raunar frá Bandaríkjunum. Það
var sveppjurt er nefnist „Helminto-
sporium maydis" sem skemmdi
96% af komuppskerunni í suður-
hluta Bandaríkjanna árið 1970.
Þetta varð til þess að Bandaríkja-
stjórn lét rannsaka málið og kom-
ust sérfræðingar að þeirri niður-
stöðu að í mörgum matjurtateg-
undum í Bandaríkjunum væri að
finna hættuleg arfgeng einkenni,
sem rekja mætti til úrkynjunar.