Morgunblaðið - 21.07.1992, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 21. JÚLÍ 1992
Svartamarkaðsbrask í Júgóslavíu:
Hversu margar pizzur má
fá fyrir eina handsprengju?
Kragujevac. Frá Karli Aspelund.
DAGLEGT líf í Belgrad var
Reuter
Viðskiptabann Sameinuðu þjóðanna hefur kallað á mótmæli gegn stjórninni í Belgrad. Hér sjást
mótmælendur bera fána Serbíu um gðtur borgarinnar.
sjaldan því marki brennt að
geta talist alveg eðlilegt í mín-
um augum. Því má vel fullyrða
að daglegt líf í Belgrad gangi
þessa dagana sinn vanagang.
Þyrlumar sem ijúfa morgun-
kyrrðina vekja ekki mikla eftir-
tekt. Það er helst að litið sé upp
til að sjá hvort þar fari her, lög-
regla eða hvítar maskínur Sam-
einuðu þjóðanna. Hér áður fyrr
mátti alltaf sjá hermenn á götun-
um. Það voru hins vegar sakleys-
islegir drengir í „orlofsbúningum"
og vel burstuðum skóm. Þeir sátu
á öllum kaffihúsum með kær-
ustum eða foreldram sínum og
réðust í mesta lagi á ís. í þeirra
stað era nú heldur áhyggjufyllri
ungir menn í bardagaklæðum sem
flýta sér eitthvert einir á ferð. Svo
brana bílalestir Sþ af og til gegn-
um bæinn, hvítar og glæsilegar.
Bensínskömmtun og
leigubílaskortur
Hér sjást engin merki um skort
enda nánast ekki skortur á neinu
nema bensíni og - af ástæðum
sem enginn skilur - jurtaolíu
(sem staðfestir hræðilegan grun
sem ég hef lengi haft og útskýrir
steinolíubragðið af kleinuhringj-
unum á brautarstöðinni).
Bensín er skammtað af mikilli
alvöra. Mánaðarskammturinn er
20 lítrar og þykir engum mikið.
Bensínlíterinn er orðinn jafn dýr
og í Reykjavík og tvöfalt dýrari
ef keypt er á svörtu. Þetta era
miklir íjármunir í landi þar sem
hjúkranarfræðingur (svo notuð sé
sígild viðmiðun) hefur 2100 krón-
ur í mánaðarlaun. Sannast enn
að viðskiptabann kemur aldrei
niður á hemaðarmaskínunni held-
ur á húsmæðram og bændum.
Útlendingar geta fengið eins
mikið bensín og þeir vilja svo lengi
sem þeir borga í mörkum eða
dolluram. Leigubílstjórar fá 350
lítra á mánuði sem hefur þá ein-
kennilegu afleiðingu að leigubfl
er varla að sjá. Það er nefnilega
hægt að hafa miklu meiri tekjur
af því að selja skömmtunarseðl-
ana á svörtum markaði en að
keyra bílinn.
Að þessu undanskildu sjást hér
fleiri merki um efnahagslegar
framfarir en hitt. Blaðasalamir
era famir að selja súkkulaði með
glanstímaritunum. Klæðnaður
fólks er litríkari og nýtískulegri
en áður og margar byggingar í
miðborginni hafa fengið hraust-
lega andlitslyftingu. Jafnvel
sterkasta vígi niðurníðslunnar,
réttnefnd martröð allra ferða-
manna, rútustöðin í Belgrad, hef-
ur svikið lit og skartar nú nýju
kaffíhúsi þar sem ekkert var áð-
ur. Lítil marmaraborð og krómað-
ir stólar valda þvílíku „kúltúrsj-
okki“ að sá granur er óumflýjan-
legur að þetta séu mistök og að
ári liðnu verði búið að fjarlægja
ljósaskiltin með öllum ístegundun-
um og aftur verði komin vannýtt
geymsla.
Þjónninn leggur á marmarann
handfylli af gljáandi dínörum sem
við fyrstu sýn gætu verið gulls
ígildi. En gljáinn er eins og öll
önnur merki ríkidæmis hér senni-
lega einungis á yfírborðinu. Dín-
arinn glóir einungis vegna þess
að myntin er svo ný. Hér er nýyf-
irstaðin myntbreyting. Enn eitt
núllið var klippt aftan af dínarnum
fyrir hálfum mánuði. Sveitafólk
sem var enn ekki búið að venja
sig við síðustu myntbreytingu er
nú algerlega raglað og er ýmist
að of- eða vanreikna sig skelfi-
lega.
Gamli sósíalíski dínarinn er orð-
inn algerlega ónothæfur pappír
og hefur stjórninni tekist með
þessu móti að snarminnka pen-
ingamagnið í umferð. Þannig von-
ast þeir til að byija að bremsa
af þá kolvitlausu óðaverðbólgu
sem hér hefur ríkt og koma dín-
amum á stöðugan flöt. Enginn
skyldi þó halda niðri í sér andan-
um af eftirvæntingu því vísbend-
ingar svarta efnahagskerfísins
gefa ekki ástæðu til bjartsýni.
Markið mælikvarði alls
Svarta efnahagskerfíð hér
verður æ sterkara. Það er ekkert
nýtt að i Júgóslavíu séu tveir
gjaldmiðlar í umferð. Þýska mark-
ið og Bandaríkjadollar hafa lengi
hlaupið samhliða opinbera
gjaldmiðlinum. Nú hins vegar er
dínarinn að dragast aftur úr, illa
tognaður og ringlaður. Þýska
markið er í raun eini gjaldmiðillinn
sem treyst er almennt. Sveitafólk-
ið bjargar sér frá ringlureiðinni
með því að umreikna allt í þýsk
mörk, vörar era auglýstar á DEM-
verði í sjónvarpi og dagblöðin skrá
svartamarkaðsverðið samhliða
opinbera genginu. Ifyrir breytingu
var mismunurinn á opinbera
genginu og því svarta orðinn átt-
faldur. Viku eftir myntbreyting-
una héldust kerfin í hendur meðan
menn áttuðu sig. Síðan hefur
munurinn aukist jafnt og þétt og
nú er kaupgengi marksins ca. 30%
hærra á götunum en í bönkunum.
Launafólk reynir að skipta sem
mestu af laununum sínum sem
allra fyrst. Hægt er að kaupa og
selja gjaldeyri víða, t.d. af sígauna
á grænmetismarkaðinum eða af
einum af u.þ.b. 40 manna sem
rölta um fyrir utan næsta banka
með fulla vasa af seðlum. Síðan,
ef upphæðin er nægileg, segjum
t.d. að heill vinnustaður taki sig
saman um að skipta vikulaunun-
um í einu, getur ungur maður
komið á silkifötum og ítölskum
skóm og afhent þýsk mörk úr
nýrri ferðatösku fyrir sanngjamt
verð.
Verðlag er að sjálfsögðu farið
allt úr skorðum, bæði upp og nið-
ur á við, svo engin rökrétt viðmið-
un er í raun til. Matvara er öll
mjög ódýr enda eina varan sem
dínarinn dugar til. Öll tæki era
hins vegar fokdýr enda ekki fáan-
leg nema fyrir mörk og fara því
stöðugt hækkandi. Sæmileg eink-
atölva kostar t.d. núorðið því sem
nemur árslaunum hjúkranarfræð-
ingsins góða og handsprengja
kostar fimm mörk eða 160 krónur
á járnbrautarstöðinni í Belgrad.
Fyrir fímm mörk má hins vegar
fá fjórar pizzur hér í Kragujevac
um 150 km. suður af Belgrad og
dylst engum að það eru góð kaup.
Pizzurnar í „Krag“ era enda með
þeim betri í heimi og gæfí ég glað-
ur allar handsprengjur sem ég get
náð í fyrir eina slíka.
Nýr leiðtogí breska Verkamannaflokksins:
Tekst Smith að enda
eyðimerkurgöngima?
London. Reuter.
JOHN Smith, hinn nýi ieiðtogi breska Verkamannaflokksins, er
tiltölulega óumdeildur foringi og góður ræðumaður og hann hef-
ur iofað að fylgja áfram stefnu Neil Kinnocks við að iosa flokkinn
við harðlínusósíalisma og óvinsæl stefnumál eins og einhliða kjarn-
orkuafvopnun Breta. Bresk blöð draga þó mörg í efa að hinn 53
ára gamli skoski lögfræðingur búi yfir nægilegum krafti og hug-
myndaauðgi til að leiða flokkinn inn í ríkisstjórn eftir 13 ára
pólitíska eyðimerkurgöngu.
Tékkóslóvakía:
Afsögn Havels sögð
staðfesta aðskilnað
Prag, London. Reuter.
Smith fékk 91 prósent at-
kvæða í leiðtogakjörinu um
helgina. Hann lofaði eftir kjörið
að auka lýðræði í flokknum og
að minnka áhrif verkalýðsfé-
laga. Fulltrúar þeirra hafa nú
atkvæðavægi í samræmi við fé-
lagatölu, en framvegis á reglan
„einn maður — eitt atkvæði" að
gilda í flokknum, sagði Smith.
John Smith, sem. ber algeng-
asta nafn í Bretlandi, er sonur
kennara í smáþorpi í skosku
hálöndunum og á heimili hans
var lögð meiri áhersla á mennt-
un en ríkidæmi, sem Smith seg-
ir að sé enn þann dag i dag
hluti af lífsspeki sinni. Hann
lærði lögfræði við Glasgow-
háskóla og var málafærslumað-
ur í Edinborg áður en hann hóf
afskipti af stjómmálum. Árið
1970 var hann kjörinn á þing,
aðeins 32 ára gamall og var síð-
ar yngsti ráðherrann í stjóm
James Callaghans og fór þá með
viðskiptamál. Hann er því einn
af fáum forystumönnum í
Verkamannaflokknum sem hef-
ur reynslu af ríkisstjómarsetu,
en flokkurinn hefur tapað fjór-
um kosningum í röð fyrir
íhaldsflokknum sfðan 1979.
Smith þótti flytja snjallar
ræður á þingpöllum og hann var
eitt sinn útnefndur þingmaður
ársins. Hann er kvæntur og á
þijár dætur og sagður mikill
fjölskyldumaður. En þrátt fyrir
flekklausa fortíð og mikla
reynslu af stjórnmálum eru ekki
allir vissir um að hann sé rétti
maðurinn til að blása nýju lífí
í Verkamannaflokkinn. „Hann
hefur aflað sér góðs orðstírs,
on býður ekki upp á neitt nýtt,“
'sagði blaðið Sunday Telegraph í
leiðara. Blaðið Observer sagði:
John Smith.
„Eftir stórsigur í leiðtogakjör-
inu er auðvelt fyrir hann að
vanmeta hið mikla starf sem er
framundan við að bjarga Verka-
mannaflokknum frá eilífri
stjómarandstöðu. Flokkurinn
hefur kastað mörgum óvinsæl-
um kennisetningum fyrir róða,
en hefur ekki tekist vel upp við
að koma með nýjar í staðinn."
Hann fékk hjartaáfall árið
1988, en bregst reiður við ef það
blandast í umræðuna og segist
hafa náð sér. fyllilega á strik
og vera við hestaheilsu. Hvemig
sem heilsan er, er talið að Smith
muni aðeins fá eina tilraun til
að leiða flokkinn til sigurs í
kosningum, sem verða eftir 4-5
ár.
VACLAV Havel, forseti Tékkó-
slóvakíu, lét af embætti í gær
og segja stjórnmáiaskýrendur
að þar með sé fuilvíst að iandinu
verði senn skipt í tvö sjálfstæð
ríki. Slóvaskir þingmenn á sam-
bandsþingi landsins komu fyrir
skömmu í veg fyrir að Havel
yrði endurkjörinn forseti.
Havel hefur barist á móti því
að landinu yrði skipt og var einnig
andvígur því að Slóvakía fengi nær
algert sjálfstæði í öllum innan-
landsmálum. Hann taldi að miklu
fremur væri þörf á aukinni sam-
vinnu vegna efnahagserfiðleika í
kjölfar 40 ára einræðis kommún-
ista. Slóvaskt dagblað, Narodna
Obroda, fordæmdi afsögn Havels
og sagði hryggilegt að forseti sem
væri svo mikill mannúðarfrömuður
skyldi þannig sverta ímynd Slóv-
akíu og „auka á óvild“ í garð
landsins.
Fulltrúar Tékka og Slóvaka í
væntanlegum samningum um
skiptingu landsins staðfestu á
sunnudag fyrri ákvarðanir um að
samningum yrði lokið 30. septem-
ber nk. Tillögum Havels um þjóð-
aratkvæði í landshlutunum þar
sem íbúar tjáðu hug sinn til vænt-
anlegs aðskilnaðar hefur verið
hafnað.
------» ♦ »----
6 fórust á Skagerrak:
Tveir Islend-
ingar sluppu
ómeiddir
EINUM var bjargað en sex fórust
með norsku flutningaskipi, sem
sökk eftir árekstur við danska
nótaskipið Isafold undan suður-
odda Noregs á sunnudag. Tveir
íslendingar voru í áhöfn Isafold-
ar, en hvorki þeir né aðrir um
borð í danska skipinu meiddust.
Ekki er vitað hvers vegna árekst-
urinn varð, og fulltrúi útgerðar Isa-
foldar í Hirtshals í Danmörku sagði
að ekki væri hægt að gefa nánari
upplýsingar fyrr en eftir að sjópróf
færu fram á morgun, miðvikudag.
Slysið varð í blíðviðri á Skagerrak
og norska flutningaskipið Kamilla
sökk nær samstundis eftir árekstur-
inn. Pólskum sjómanni var bjargað
um borð í Isafold, en fimm Pólveijar
og norskur skipstjóri voru taldir af.