Morgunblaðið - 07.01.1993, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. JANÚAR 1993
13
Fíkn og fullorðin börn
eftir Sigurð
Bárðarson
Hvað er fíkn? Fíkn hefur verið
skilgreind sem sjúklegt samband við
atburð, reynslu eða hlut sem hefur
í för með sér breytingu á líðan við-
komandi einstaklings og orsakar
vandamál í lífi hans. Með öðrum orð-
um. Þá er fíkn flótti frá tilfinningum,
raunverulegri líðan eða eigin sjálfi.
Fíkn eða árátta getur tekið á sig
hinar ýmsu myndir; svo sem áfengis-
og fíkniefnaneysla, lyfjafíkn, ofát,
vinnufíkn, ástar- og kynlífsfíkn, trú-
ar- og sjónvarpsfíkn, svo nokkur
dæmi séu tekin. Nikotín, koffín og
sykur eru gott dæmi um vandabind-
andi efni sem mikið eru notuð í hinu
daglega lífi.
Hin síðari ár hefur vitneskja um
fíknir og áráttuhegðun aukist mikið.
Fullorðin böm alkóhólista, eða fólk
frá tilfinningalega vanhæfum flöl-
skyldum hafa stofnað sjálfsbjargar-
hópa, sem byggjast á tólf reynslu-
sporum í anda AA-samtakanna
(Alcoholic anonymous). Þetta fólk
hefur einnig kallað sig meðvirkt, (co-
dependent) sem þýðir að viðkomandi
lifir „hækjuífí". Fíknin verður að
hjálpartæki sem ekki er hægt að
vera án.
Það kom í ljós að fullorðin böm
alkóhólista hafa tilhneigingu til ár-
áttuhegðunar. Þau verða fíklar og
lenda oft aftur og aftur í aðstæðum
sem valda vanlíðan. Þau eru ekki fær
um að tengjast öðrum nánum tilfínn-
ingaböndum, einangra sig eða verða
háð öðrum á óheilbrigðan hátt. En
þegar betur var að gáð sást að þetta
ástand einskorðaðist ekki við fullorð-
in böm alkóhólista, heldur átti það
almennt við um fóík sem ólst upp
hjá áráttukenndum foreldrum eða
foreldrum sem ekki voru til staðar
fyrir börnin tilfinningalega. Við köll-
um það „fullorðið barn“, vegna þess
að það fékk ekki að vera bam og
gat þess vegna ekki lokið þeim
þroskaþætti sem felst í því að vera
barn. Viðkomandi lifir barnalegu til-
fmningalífí sem fullvaxinn einstakl-
ingur.
Aflið á bak við fíknina mun vera
skömm, en sagt hefur verið að
skömmin og fíknin séu síamstvíbur-
ar. Barn sem elst upp við þær að-
stæður að tilfmningaþörfum þess er
ekki mætt, þar sem foreldrar eru of
uppteknir við fíkn sína, eða of fjar-
lægir sjálfum sér til að mæta þessum
þörfum. Það er vanrækt eða því mis-
boðið á einhvern hátt. Það fínnur að
það er eitthvað að og þar sem það
er of skelfilegt ef eitthvað er að for-
eldrunum þá afgreiðir bamið málið
með því að segja: „Það er eitthvað
að mér.“ — Skömmin tekur sér ból-
festu með því að barnið fer að
skammast sín fyrir þarfír sínar og
tilfinningar. Það afneitar þeim og
þar með sjálfu sér. Með langvarandi
afneitun tilfinninga rofna tengslin
milli tilfínninga og hugans, þannig
að viðkomandi fer að „lifa í höfðinu
á sér“. Hann fær hluti, atburði eða
fólk á heilann og kemur þar með í
veg fyrir að hann fínni fyrir og teng-
ist sjálfum sér. Hann horfist þvf ekki
í augu við eigin raunveruleika og líf-
ið líður hjá án þess að því sé raun-
veralega lifað.
í heilbrigðri fjölskyldu er það ein-
staklingurinn sem skiptir máli. Hann
fær að njóta sin og vera virtur sem
einstök persóna. Fjölskyldan þrosk-
ast saman með því að hver og einn
getur talað ftjálslega um tilfínningar
sínar, þarfír og upplifanir. í skamm-
arfullu fjölskyldunni eru hins vegar
mjög strangar reglur, þó það sjáist
oft ekki í fljótu bragði. Fjölskyldan
stendur saman um að afneita vanda-
málinu, einstaklingarnir geta ekki
Affi og amma
Allt fyrir minnsta barnið.
Sórfrœðiþjónusta og góður magnafsláttur.
Verslið þar sem úrvaliö er mest.
Áttu von á barni?
Sérfrœðiþjónusta.
Pabbi og mamma
Allt fyrir nýfædda barnið
ÞUMALÍNA,
Leifsgötu 32, s. 12136.
talað saman um tilfínningar sínar
og þarflr og þroskast þar af leiðandi
ekki eðlilega. Böm eru skömmuð
fyrir að hafa þarflr, fyrir að gráta,
sýna reiði o.s.frv. Bömum em sem
sagt gefln þau skilaboð að þau eigi
ekki að vera eins og þau em. „ Vertu
ekki þú“. Við þessar ófullnægjandi
uppeldisaðstæður læra bömin þijár
megin reglur: „Talaðu ekki“,
„Treystu ekki" og „Finndu ekki tii“.
Bam sem elst upp við slíkar að-
stæður er þó ekki tilbúið að gefa
þarfír sínar upp á bátinn og reynir
í sífellu að fá þeim fullnægt með
klækjum og leikjum og festist í
ákveðnum hlutverkum. Þau helstu
eru:
„Hetjarí' sem verður „litia mamm-
an“ eða „litii pabbinrí‘ á heimilinu,
hegðar sér vel og er alvarleg. „Hetj-
an“ gefur fjölskyldunni sjálfsvirðingu
og stolt.
„Svarti sauðurinrí‘ nær athygli
með því að vera til vandræða. Hann
tekur athyglina af hinu raunvemlega
vandamáli á heimilinu.
„Týnda barnicf' er einfari og lifír
mikið í dagdraumum. Það er verð-
launað með smámolum hér og þar.
Því það er þó barn sem ekki þarf
að hafa áhyggjur af.
„Trúðurinn“ er krúttið á heimilinu.
Hann þarfnast vemdar og er orku-
fullur. „Trúðurinn" dregur úr spenn-
unni á heimilinu með húmor og
skemmtilegheitum.
Bamið velur sér oftast eitt aðal-
hlutverk, en getur skipt um hlutverk
ef það þarf á því að halda. Einnig
eru fjögur önnur hlutverk sem hver
og einn hefur, en þau em „bjargvætt-
urinn,“ „ásakandinn", „fómariamb-
ið“ og „sá hlutlausi“. Þau em notuð
eftir þörfum og getur einstaklingur-
inn skipt um hlutverk á svipstundu.
„Það er ekki fyrr en við-
komandi kemur út í lífið
sem fullorðinn einstakl-
ingur að vandræðin byrja.
Fullorðna barnið reynir
þá að fá þörfum sínum
mætt á sama hátt og áður
en það gengur ekki upp.“
Þó hefur hann vanalega eitt hlut-
verkanna að leiðarljósi. Öllum hlut-
verkunum sem hér er lýst fylgir mik-
il innri vanlíðan.
Sagt er að viðbrögð bamsins séu
heilbrigð viðbrögð gegn óheilbrigð-
•um aðstæðum. Þau henta baminu
vel meðan á uppeldinu stendur. Það
er ekki fyrr en viðkomandi kemur út
í líflð sem fullorðinn einstaklingur
að vandræðin byija. Fullorðna barnið
reynir þá að fá þörfum sínum mætt
á sama hátt og áður en það gengur
ekki upp.
Við sjáflsafneitun myndast innri
tómleiki sem fullorðna bamið leitast
við að uppfylla með utanaðkomandi
hlutum. Það leitar að hamingju og
sjálfsvirðingu hjá öðm fólki, eignum,
stöðutákni eða með öðra athæfí.
Fullorðna barnið er uppfullt af til-
finningum eins og skömm, reiði, sorg
og ótta sem það bælir eða flýr á
áráttukenndan hátt. Þessi flótti frá
sjálfum sér getur birtst í ýmsum
myndum. Hveijar sem afleiðingamar
era þá ver fíkillinn sig með afneitun
og endurtekur hegðun sína. Reyni
hann hins vegar að stoppa, „fer í
bindindi,“ þá fara óuppgerð mál og
sársauki að leita upp á yfírborðið og
undirmeðvitundin krefst athygli. Við-
komandi þarf þá að taka á sínum
málum. Hann þarf að læra að „tala,
treysta og fínna til“, tengjast sjálfum
sér, tilfínningum og þörfum. Geri
hann það ekki fínnur hann sér nýja
leið til flótta eða „detturí aftur í sína
fyrri fíkn. Sjálfsflótti sá sem lýst er
í ofansögðu erfíst síðan kynslóð fram
af kynslóð sé ekkert að gert.
Höfundur er byggingameistari og
ráðgjafi.
'/ 7
-
. / / / / / 7/ ) r i ir i i i ii-i i-i
/ , z / , I I I I t I I l I I1 1 1 1
/• 'r '/ /
A M B R -A
ÞAR SEM VERÐ OG GÆÐI
FARA EKKI SAMAIU
V.
Þú færð mun meira en þú borgar fyrir þegar þú kaupir AMBRA tölvur, því þær
eru vandaðri og öflugri en verðið gefur til kynna.
Það er því engin furða hvað AMBRA hefur verið gríðarlega vel tekið, bæði af
fyrirtækjum og einstaklingum. Komdu í Nýherja og kynntu þér hvað þú færð
stórkostleg gæði fyrir skemmtilega lágt verð.
LOKSINS FÆRÐU TÖLVU ÞAR SEM VERÐ OG GÆÐI FARA EKKI SAMAN
Tegund Örgjörfi Tiftiðni Minni Diskur Skjár Tengi- raufar Stgr. verð
AMBRA Sprinta 386SX 25MHz 4MB (16MB) 85MB 14* SVGA 3 98.000 <
AMBRA Hurdla 386SX 25MHz 4MB (16MB) 170MB 14'SVGA 6 131.000 -
AMBRA Sprinta 486SX 25MHz 4MB (32MB) 107MB 14“ SVGA 3 138.000 ■o
AMBRA Sprinta 486SX 25MHz 4MB (32MB) 212MB 14“SVGA 3 157.000 »-
AMBRA Sprinta 486DX 33MHz 4MB (32MB) 107MB 14“ SVGA 3 166.000 o
AMBRA Hurdla 486DX 33MHz 4MB (32MB) 107MB 14“SVGA 6 173.000
AMBRA Hurdla 486DX 50MHz 4MB (32MB) 107MB 14“SVGA 6 199.000

(D
m
A IVI B R -A
RaAgreibslur GREIÐSLUSAMNINGAR
NÝHERJI
SKAFTAHLlÐ 24 • SlMI 69 77 00 S 69 77 77
AUtof skrefi á undan