Morgunblaðið - 27.04.1993, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ VIDSKIPIIAIVINNULÍF ÞRIÐJUDAGUR 27. APRÍL 1993
>
Orkumál i
Samkeppni um
sölu raforku
eftir Þorleif Finnsson
Samband íslenskra rafveitna
(SÍR) er 50 ára á þessu ári. í til-
efni þess stendur SIR fyrir ýmsum
atburðum sem meðal annars eiga
að leggja áherslu á það við rafveitu-
menn að íslendingar standa ekki
síður á tímamótum nú en þegar
sambandið var stofnað árið 1943.
Markaðsmál eru ofarlega á
baugi í raforkuheiminum, ekki síð-
ur hér á landi en í grannlöndunum
þar sem samkeppni raforkufyrir-
tækja hefur hafið innreið sína.
Samkeppnin hefur á margan hátt
gjörbreytt hugsunarhætti raforku-
manna, bæði í jákvæðum og nei-
kvæðum skilningi. Allar þessar
breytingar þurfa íslenskar raforku-
veitur að kynna sér rækilega, bæði
stjómir og starfsmenn. Nýta þarf
hið jákvæða og sníða hjá því nei-
kvæða þannig að breytingar í
skipulagi raforkumála hérlendis
verði til framtíðar hagkvæm fyrir
framleiðendur, seljendur og kaup-
endur raforku.
En hver er staðan nú? Markaðs-
ráð SÍR, sem er eitt af sérfræðiráð-
um sem starfar innan SÍR, efndi
nýverið til ráðstefnu um markaðs-
sókn raforkuveitna. Megin mark-
mið ráðstefnunnar var að auka
umræðu um markaðsmál raforku-
fyrirtækjanna og veita ferskum
straumum erlendis frá inn í þá
umfjöllun.
Aðalfyrirlestur ráðstefnunnar
hélt Mr. Ben Tyrie markaðsstjóri
Rafveitu Lundúnarborgar (London
Electricity). Bretar hafa verið í far-
arbroddi í Evrópu um þróun sam-
keppni um sölu raforku og einka-
væðingar raforkufyrirtækja síðan
þeir innleiddu með lögum sam-
keppni í þessari grein. I kjölfarið
komu Norðmenn með breytingar í
svipaða átt hvað varðar samkeppni
raforkufyrirtækja og má vænta
breytinga á næstu misserum í fleiri
löndum. Mr. Tyrie skýrði á fróðleg-
an hátt þær breytingar, sem Raf-
veita Lundúnarborgar hefur gengið
í gegum í kjölfar frjálsrar sam-
keppni á orkumarkaðnum og breyt-
ingum í rekstri og á eignarhaldi
fyrirtækisins.
Nauðsynlegt er að aðgreina á
skýran hátt breytt rekstrarform
raforkufyrirtækja annars vegar og
samkeppni á orkumarkaði hins veg-
ar.
Breytt rekstrarform
Breyting á rekstrarformi raf-
orkufyrirtækja og e.t.v. eignaraðild
(því miður oft sameinað í orðinu
„einkavæðing") hefur að stærstum
hluta áhrif á innviði fyrirtækisins.
Höndlað er með hlutabréf á frjáls-
um hlutabréfmarkaði; fjármálaráð-
gjafar og fjármagnseigcndur
ákveða frá degi til dags kaup og
sölu hlutabréfanna. Lítilsháttar
breyting á afkomu getur valdið því
að fyrirtækið sé keypt eða selt.
Markmið eigenda eru því nokkuð
önnur, þ.e. fyrst og fremst fjár-
hagslegur arður til skemmri eða
lengri tíma, en ekki markmið tengd
búsetu og atvinnuuppbyggingu til
lengri tíma, sem eru meira ríkjandi
hjá ríki og sveitarfélögum. Arð-
semiskrafa fjárfestingar er meiri
og afskriftir til skemmri tíma.
Þetta er einn megin gallinn á
breyttu rekstrarformi og breyting-
um á eignarhaldi. Kosturinn er hins
vegar sá að krafa um hagkvæmni
verður meira afgerandi við stjórnun
og hún því markvissari, það leiðir
til lægri rekstrarkostnaðar. Breytt
rekstrarform raforkufyrirtækja er
ekki á nokkurn hátt forsenda þess
að innleiða samkeppni á raforku-
markaðnum heldur aðferð (tækni)
til að ná betri árangri. Það er einn-
ig ljóst að hægt er að ganga mis-
jafnlega langt í átt til „einkavæð-
ingar“, frá því að breyta fyrirtækj-
unum í hlutafélag í eigu ríkis
og/eða sveitarfélags til þess að
selja hlutabréf hæstbjóðanda og
skrá þau á almennum hlutafjár-
markaði.
Samkeppni
Samfara einkavæðingu raforku-
fyrirtækjanna voru í Bretlandi sett-
ar reglur um fijálsa samkepppi
fyrirtækja um framleiðslu og sölu
á raforku. Samkeppnin fellst í því
að orkukaupanda yfir ákveðinni
stærð (nú 1000 kW, en mun lækka
í 100 kW) er fijálst að gera orku-
kaupasamning við það raforkufyr-
irtæki, sem hann óskar. Rafveita,
sem sér um dreifingu á svæðinu,
er skuldbundin til að flytja orkuna
til viðkomandi aðila á ákveðnu
föstu verði. Þannig gæti t.d. not-
andi í Reykjavík keypt orku af
Rafveitu Akureyrar (RA), en Raf-
magnsveitu Reykjavíkur (RR) væri
skylt að flytja raforkuna um sitt
dreifikerfi til notanda gegn
SMURSTOO
FRÍR ÞV0TTUR
VESTURVOk-KuPAVOGI
-II-
AðalsaínaðarfuDdur Sellasóknar 1993
veróur haldinn í Kirkjumiðstöðinni miðvikudaginn
5. maí kl. 20.30.
Venjuleg aðalfundarstörf.
Sóknarnefnd Seljakirkju.
Aðalfundur
Aðalfundur Granda hf.
verður haldinn föstudaginn
30. apríl 1993 í matsal fyrir-
tækisins að Norðurgarði,
Reykiavík, og hefst fundur-
inn kl. 17.00.
Dagskrá:
1. Venjuleg aðalfundar-
störf skv. 18. gr. sam-
þykkta félagsins.
2. Tillaga um breytingu á
ákvæðum samþykkta um
boðun til hluthafafundar.
3. Önnur mál, löglega upp
borin.
Grandi hf., Norðurgarði, 101 Reykjavík
1993
Q
GRÍlNDI
Þorleifur
ákveðnu gjaldi. RA sendi notandan-
um í Reykjavík reikning fyrir orku-
notkunina en RR sendi RA reikning
fyrir flutning raforkunnar. Rafveit-
ur eru því í beinni samkeppni um
sölu raforku og geta verið með
sölustarfsemi á orkuveitusvæði (í
dreifikefi) hvor annarrar.
Reynsla Breta
Raforkufyrirtækin eru gjör-
breytt frá því sem áður var og
sækja ákaft inn á markaði í sam-
keppni við kol, gas og olíu. Mögu-
leikar til aukinnar sölu raforku eru
miklir í atvinnurekstri. Þegar sam-
keppni hóf innreið sína fyrir fjórum
árum var tekið til við að gera samn-
inga við stóra orkukaupendur um
sölu á raforku. Ekki er alltaf hægt
að bera saman raforkuverð milli
fyrirtækja, því stundum getur þurft
að gera talsverðar breytingar á
orkuflutningskerfinu. Áður höfðu
gjaldskrár verið ráðandi eins og er
víðast þar sem samkeppni hefur
ekki verið fyrir hendi.
í byijun voru orkusamningarnir
mun hagkvæmari fyrir orkukaup-
andann en gjaldskrárverð, sem
áður var miðað við. Síðan hefur
þróunin jafnt og þétt verið sú að
samningsverð hefur verið stöðugt,
en þó hækkað eilítið. Gjaldskrár-
verð hefur hins vegar lækkað og
verðmunur þessara tveggja söluað-
ferða minnkað. Þannig hefur sam-
keppnin einnig leitt til lækkunar
raforkuverðs fyrir hinn almenna
raforkunotanda, sem kaupir raf-
orku samkvæmt gjaldskrá. Við
samkeppnisaðstæður þurfa raf-
orkuveitur að þjóna kaupendum
sínum vel, annars eiga þær á hættu
að missa þá til samkeppnisaðila.
Þetta krefur fyrirtækin um betri
skilgreiningu á þjónustunni og
hvernig þeirra samskiptum er hátt-
að við viðskiptavini. Meðan pólitísk
stefna réði héldu menn að hag-
kvæmni væri eingöngu fólgin í
sparnaði. Nú vita menn að mark-
aðssókn leiðir til aukinnar fram-
leiðni, nýrra framleiðsluvara, auk-
inna söíumöguleika og bættrar
nýtingu kerfisins. Ráðgjafar raf-
orkufyrirtækjanna eru sérfræðing-
ar í möguleikum raforkunotkunar.
Þeir heimsækja fyrirtæki og kynna
þeim hvað hægt sé að gera, breyta
orkunotkun og benda á nýjar leið-
ir. Hvar sem annars konar orka
er notuð eru menn að leitast við
að fínna hvernig raforkan geti leyst
hana af hendi.
Ætíð leitast menn við að ná fram
sem mestri hagkvæmni í dreifingu
og sölu raforkunnar. Sama dreifi-
veita þarf því að beita mörgum
aðferðum til að ná fram þessu
markmiði sínu. T.d. er reynt að
selja meiri orku á þeim svæðum,
þar sem dreifikerfið er vannýtt, en
þar sem dreifikerfið er full nýtt
selja menn notendum „orkusparn-
að“ og fresta þannig kostnaðar-
sömum Ijárfestingum vegna styrk-
ingar dreifikerfisins.
Samkeppnisumhverfið hefur
gjörbreytt raforkufyrirtækjunum.
Þau þurfa að aðlaga sig nýjum við-
horfum og geta brugðist skjótt við
breytingum. Skipulag fyrirtækj-
anna verður að vera einfaldara,
stuttar boðleiðir og ábyrgð innan
þeirra að dreifist á margra hendur.
Starfsmenn og fyrirtæki hafa fleiri
tækifæri til að standa sig en nokkru
sinni.
Stjórnendur fyrirtækjanna
standa dag hvern frammi fyrir
vandamálum, sem þeir þekktu ekki
fyrir nokkrum árum þegar stjórn
þeirra var pólitísk og samkeppni
var við aðra orkugjafa, sem einnig
lutu pólitískri stjórn. Það kostar
mikið að þróa nýja möguleika og
nýja notkun. Stjórnendur þurfa að
ákvarða hvort þeir eigi að kosta
þessu eða hinu til og reiða sig á
að fjárfesting skili sér í auknum
tekjum.
íslenskar aðstæður
Þótt rekstur íslenskra raforku-
veitna sé allur annar en breskra
þurfa íslenskir raforkumenn að
horfa fram á við, temja sér ný
vinnubrögð og búa sig undir að
mæta beinni samkeppni, hvenær
sem að henni kemur. Þróunin í
veröldinni gengur öll 1 þá áttina.
Nauðsynlegt er að skoða hvaða
skipulagsbreytinga er þörf innan
íslenska orkugeirans þannig að
heilbrigð samkeppni geti orðið að
veruleika.
Mikið hefur áunnist í því að auka
notkun innlendra orkugjafa, þar á
meðal raforku, á kostnað inn-
fluttra. Þessi sókn hefur farið fram
á þann hátt, að reiknimeistarar
stjórnvalda og orkufyrirtækja hafa
reiknað út samkeppnisfært verð
raforku miðað við olíu og síðan er
rafmagnið niðurgreitt og styrkir
veittir til breytinga. Þótt þær hug-
myndir, sem liggja að baki þessari
markaðssókn raforku séu að öllu
leyti jákvæðar, veit í raun enginn
hve langt er hægt að ganga í þess-
um efnum áður en þjóðhagslegur
hagnaður breytist í þjóðhagslegt
tap.
Hér þarf að virkja samkeppnis-
öflin. Raforkufyrirtækin eiga að
vera óhrædd við að fara í beina
samkeppni við aðra orkugjafa á
eigin forsendum. Fyrirtækin eiga
að geta boðið orkuverð í sam-
keppni með lágmarks hagnaði til
að vinna nýja markaði. Á þann
hátt næst fram hámarks hag-
kvæmni í orkugeiranum og besta
nýting raforkukerfisins á hveijum
tíma.
Það eru miklar breytingar fram-
undan. Því er nauðsynlegt að
stjórnendur sem og allir starfse-
menn raforkufyrirtækjanna líti
með opnum hug til framtíðar og
nýti sér reynslu annarra þjóða, sem
þegar hafa stigið skref til fijálsrar
samkeppni um sölu raforku.
Porlcifur Finnsson er forstöðu-
maður markaðsmála Rafmagns-
veitu Reykjavíkur og formaður
markaðsráðs SÍR.
Framleiðsla
íslenska heilsusaltið
komið á markað
Faxbdnaður íyi TRAUST LAUSN TRYGG FRAMTÍÐ pir Novellnet, einmennings- og heimilistölvur Staðgreiðsluverð frá kr. 14.845,- o/inoðin
tíUUblNU AUSTURSTROND 12 • SÍMI: 612061 • FAX: 612081
FRAMLEIÐSLA íslenska salt-
félagsins á heilsusaltinu, Saga-
salt, gengur vel. Hollenska fyr-
irtækið Akzo sér um markaðs-
setninguna og er sala á heilsu-
saltinu nú þegar hafin í Skand-
inavíu.
íslenska salfélagið er í eigu Saga
Food Ingredients (SFI) og að sögn
Wilmars F. Fredriksen fram-
kvæmdastjóra SFI gekk rekstur
félagsins samkvæmt áætlun. Ekki
er hægt að fá uppgefnar afkomutöl-
ur félagsins fyrir sl. ár enda var
saltverksmiðjan aðeins rekin síðari
hluta ársins.