Morgunblaðið - 18.05.1993, Page 18

18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 18. MAÍ 1993
Ávöxtun og hið opinbera
eftir Rebekku
Bjarnadóttur
Þótt langt sé nú um liðið síðan
verðbréfamiðlunin Ávöxtun sf. fór
á hausinn og búið að sakfella eig-
endur þá er ýmislegt eftir, sem
vert er að fylgjast með.
Skaðabótakrafa á þau opinberu
embætti, sem með mál Ávöxtunar
sf. höfðu að gera er nú í gangi
og er Seðlabankinn efstur á blaði.
Það er ekki auðvelt að lögsækja
íslenzka embættismenn og enn
•erfiðara verður það, þegar hópur
manna hyggst standa saman að
lögsókninni.
Fyrsta úrræði okkar, sem fórum
illa út úr viðskiptum við Ávöxtun
sf., var að kæra málið til umboðs-
manns Alþingis og er þessi grein
m.a. byggð á gögnum frá honum.
Það fyrsta sem í ljós kom var
að bankaeftirlitið velktist í vafa. Á
þeim bæ vissu menn ekki í fyrstu,
hvort hafa bæri eftirlit með Ávöxt-
un sf. eða hvort einhver lög giltu
um sl’k fyrirtæki eða hvort fyrir-
tækið væri innlánsstofnun, svo
fátt eitt sé nefnt.
Ekki vantaði starfsfólk í Seðla-
bankann — talað var um stóð er
hafði ekkert annað fyrir stafni, en
að naga blýanta — og ef hann
getur ekki fylgst með verðbréfa-
fyrirtækjum vegna manneklu og
of mikils álags, hver á þá að gera
það. Bankaeftirlitið komst um síð-
ir að því, að starfsemi Ávöxtunar
sf. væri ólögleg innlánsstofnun og
kærði tvívegis. í fyrra skiptið, árið
1984, til viðskiptaráðuneytisins,
sem afgreiddi málið með misvís-
andi fyrirmælum, í öðrum var
Ávöxtun sf. veitt tiltal en hin voru
óljós. í síðara skiptið, árið 1986,
var kært til ríkissaksóknara, en
einmitt það ár voru samþykkt lög
um verðbréfamiðlun og var í þeim
m.a. skilyrði til rekstrarleyfis
hreint sakavottorð o.fl.
Þótt á þeim tíma væri sannan-
legt, eins og síðar kom í ljós, að
þeir félagar, Pétur Bjömsson og
Ármann Reynisson, hefðu verið
með smágrín eins og fjárdrátt,
skjalafals, bókhaldsbrot, skatt-
svik, umboðssvik auk brota á lög-
um um viðskiptabanka og hlutafé-
lög og laga um ólögmæta við-
skiptahætti, var ríkissaksóknari
ekki með neitt röfl og sagði við
Auglýsing
Vörusýningar vekja athygli i Kolaportinu.
Sveitadagar í Kola-
portinu um helgina
Um helgina verða „Sveitadagar" í Kolaportinu, sem munu
vafalaust koma mörgum borgarbúanum á óvart, því þar
verður lögð áhersla á að kynna nýjungar í íjölbreyttri at-
vinnustarfsemi sem tengist landbúnaði. Á annað hundrað
aðilar munu sýna og selja íjölbreyttan varning á þessari
tveggja daga sýningu sem Bændasamtökin standa fyrir í
samstarfí við Kolaportið. Sýningin verður á um 1.000 fer-
metra svæði, en í öðrum hlutum hússins verður áhugavert
markaðstorg að venju.
„Ég held að landbúnaðurinn
hafi ekki gert nógu mikið af því
að kynna sig, og hann þarf að
kappkosta að skapa sér góða
ímynd,“ segir Arnaldur Bjarna-
son, atvinnumálafulltrúi Stétt-
arsambands bænda. „Á undan-
förnum árum hefur orðið mikil
þróun í atvinnumálum í sveitum
og má þar sérstaklega nefna
ferðaþjónustu, en frekar hljótt
hefur verið um tugi annarra
verkefna sem tímabært er að
kynna.“
Sérstök sýningartilboð
Auk kynningar á handverki,
smáiðnaði og ferðaþjónustu,
verður lögð áhersla á matvæli á
sýningunni. Boðið verður upp á
hefðbundinn hákarl úr Bjarnar-
höfn og af Ströndum, brodd og
margvíslega útbúna bleikju, en
einnig verða kynntar ýmsar nýj-
ar útgáfur af lambakjöti. Gestir
á Sveitadögum munu líka geta
gert góð kaup, því margir sýn-
ingaraðila verða með sérstök
sýningartilboð.
Búist við metaðsókn
Þetta er þriðja vörusýningin sem
Kolaportið stendur fyrir eftir
breytingar í vetur og hafa fyrri
sýningar tekist mjög vel. Margir
fastagestir Kolaportsins hafa
varla þekkt húsið á sýningar-
dögum, því þá breytir það mjög
um svip. Settir eru upp hvítir
sýningarveggir, teppi á gólf og
lýsing aukin verulega til að
skapa viðeigandi umhverfi fyrir
vörusýningu. Gestafjöldi hefur
farið í rúmlega 30 þúsund á
sýningarhelgi, en á Sveitadög-
um búast Kolaportsmenn við
metaðsókn og allt að 40 þúsund
manns.
þá félaga: „Gjörið þið svo vel, el-
skurnar, og stofnið verðbréfamiðl-
un.“
Bankaeftirlitið þóttist hneyksl-
að á þessari afgreiðslu og taldi
önnur en fagleg sjónarmið hafa
ráðið afstöðunni.
Afgreiðsla ríkissaksóknara er
frá 11. september 1986 og Ávöxt-
un sf. fær síðan rekstrarleyfi frá
viðskiptaráðherra hinn 16. sept-
ember 1986.
Ávöxtun sf. hafði breyst úr
ólögmætri innlánsstofnun í löglegt
verðbréfafyrirtæki; að vísu hélt
gamla ólöglega starfsemin áfram.
En breyttist eftirlitið við þessar
leyfisveitingar?
Hér er brot úr yfirlýsingu
bankastjómar Seðlabankans — en
í upphafi hennar er tíundað hve
vel þeir hafa athugað allt mögu-
legt — og hljóðar hún svo orðrétt:
„Til viðbótar framanskráðu aflar
Seðlabankinn mánaðarlega upp-
lýsinga úr efnahagsreikningum
verðbþéfasjóða, en þar er meðal
annars óskað eftir ákveðinni sund-
urliðun á verðbréfaeign sjóðanna."
Því miður er ekki satt orð í
þessari yfirlýsingu og ef hægt er
að umsnúa staðreyndum svona —
hvað er þá ekki hægt? Sumarið
1988 skrifar Þórður Olafsson, for-
stöðumaður bankaeftirlitsins, svo-
hljóðandi bréf til Jóhannesar Nor-
dals. „Ég hef beðið þijá starfs-
menn að skoða starfsemi Ávöxtun-
ar sf. og hafa skýrslu tilbúna,
þegar ég kem aftur. Samkvæmt
ársreikningi Ávöxtunar sf. er eigið
fé neikvætt um rúmlega 4 milljón-
ir króna pr. 31.12.1987. Ennfrem-
ur er starfsemi ávöxtunarsjóðs
fyrirtækisins vafasöm, svo ekki sé
meira fullyrt."
Þrátt fyrir þetta taldi aðal-
bankastjóri Seðlabankans ekki
neina ástæðu til aðgerða og þann
VINKLAR Á TRÉ
HVERGI LÆGRI VERÐ
ÞÝZKIR GÆÐAVINKLAR
OG KAMBSAUMUR
ÁVALLT FYRIRLIGGJANDI
EINKAUMBOÐ
88 Þ.Þ0RGRÍMSS0N & C0
Ármúla 29 - Reykjavík - sími 38640
ARTUNSHOFÐI
OPIÐ
TIL 2330
Rebekka Bjarnadóttir
„Við skulum standa
saman og ekki aðeins
að koma þessu máli í
gegnum íslenzka dóm-
skerfið heldur einnig til
mannréttindadómstóls-
ins...“
21. ágúst 1988 er eftir honum
haft í Morgunblaðinu, að vel sé
fylgst með verðbréfasjóðum og að
ekkert liggi fyrir af því tagi, sem
Ólafur Ragnar ræði um, en hann
hafði sagt ástand sumra sjóðanna
hrikalegt og gjaldþrot væri fram-
undan. Aðalbankastjórinn hvatti
engan til að fjárfesta í sjóðum
Ávöxtunar sf. en samt er svona
yfirlýsing dálítið vafasöm miðað
við þá vitneskju er lá fyrir. Eitt-
hvað hefur samviskan nagað, því
að Seðlabankinn greiddi bréfaeig-
endum kr. 100 milljónir og fengu
þeir með því 20-30% innstæðna
sinna.
Það vantaði ekki geislabauginn
á Ávöxtun sf. Stjórnarformaður
var dr. Páll Sigurðsson, lagapró-
fessor, en á honum höfðu margir
Traust, sumir mikið, og ráðlögðu
öðrum að leggja fé í sjóðinn.
Þegar nálgaðist strand tók
prófessor Páll pokann sinn og lab-
baði í land.
Aðalsjónarspilið er þó eftir.
Umfjöllun dómstóla.
Samkvæmt nýlegri skoðana-
könnun er traust þjóðarinnar á
dómstólum afar lítið. í útvarps-
fréttum gat að heyra eftirfarandi:
Hinn 9. mars 1992 segir Davíð
ÁRNAÐ HEILLA
Ljósm. Jóhannes Long
HJÓNABAND. — Gefin voru sam-
an í hjónaband í Árbæjarkirkju
þann 17. apríl sl. af sr. Guðmundi
Þorsteinssyni, Sjöfn Guðnadóttir og
Snorri Hermannsson. Heimili þeirra
er í Spóahólum 18.
Oddsson: „Mér hefur stundum
fundist Hæstiréttur taka of lítið
tillit til stjórnarskrárinnar og að
hagsmunir ríkisins séu settir ofar.“
Hinn 9. mars 1992 segir Orat-
or, félag laganema: „í dómafram-
kvæmd hér á landi hefur verið
mikil tregða að leggja bótaábyrgð
á opinbera aðila vegna meintra
yfirsjóna starfsmanna þess.“
Ef þessar yfirlýsingar eru á
rökum reistar má fara nærri um
niðurstöðuna í væntanlegu bóta-
máli.
Ljós punktur í þessu öllu er þó
umboðsmaður Alþingis. Hann
fjallaði vel og heiðarlega um mál-
ið. Þegar samfélag er svo gegnrot-
ið, sem hið íslenzka, óttast maður,
að jafnvel umboðsmaður Alþingis
sé kerfisvarðtík; lík lýsingunni á
dómstólunum. Ég vil þakka um-
boðsmanni hans hlut í þessu máli
og vona að þar sitji ætíð heiðarleg-
ur maður. Rétt þykir mér að nefna
efnislega nokkur atriði úr skýrslu
umboðsmanns. Seðlabanka bar
ótvírætt að hafa eftirlit með verð-
bréfasjóðum, eftirlit átti að vera
markvisst og skipulagt, á. því átti
að vera föst tilhögun, svo sem að
vitja gagna og heimsækja stofnan-
ir. Bankaeftirlitið hafði miklar efa-
semdir um hæfni eigenda Ávöxt-
unar sf. Upplýsingum og vísbend-
ingum um ástandið fjölgaði stöð-
ugt og gáfu brýnt tilefni til ræki-
legrar úttektar á rekstrinum.
Umboðsmaður tekur ekki af-
stöðu til bótaskyldu hins opinbera.
„Einstaklingar tóku tvímælalaust
áhættu." Og er vandasamt að
meta hvort tjón er afleiðing eftir-
litsskorts.
Og þá að okkur „tapistum"; við
hefðum átt að standa betur sam-
an. Allir vilja fá sitt en fáir beij-
ast fyrir því við kerfið.
Nokkrir „tapistar" stofnuðu fé-
lag til að rétta hlut sinn og er
greinarhöfundur í stjórn. Ekki eru
allir ánægðir með stjórnina, því
að fátt hefur hún afrekað, ennþá
a.m.k. Skilanefnd ávöxtunarsjóð-
anna neitaði allri samvinnu og
hafnaði m.a. að láta stjórnina fá
nafnalista bréfeigenda.
Ég er ekki aðili að bótakröfu
þeirri er ég nefndi í upphafí, því
að málið er rekið í nafni eins
manns. Mér finnst þetta mál sækj-
ast seint og það vantar upplýs-
ingar um stöðu þess. Ég er þess
fullviss að margir vildu taka þátt
í kostnaðinum á málarekstrinum
fengju þeir greinargóðar upplýs-
ingar um í hvaða farvegi það væri.
Við skulum standa saman og
ekki aðeins að koma þessu máli í
gegnum íslenzka dómskerfið held-
ur einnig til mannréttindadóm-
stólsins, því að full ástæða er til
að kynna vinnubrögð hinna svo-
kölluðu æðstu embættismanna ís-
lenzka ríkisins.
Höfundur er húsmóðir
Ljósm.stofan Nærmynd
HJÓNABAND. — Gefin voru sam-
an í hjónaband í Kópavogskirkju
þann 26. desember sl. af sr. Ægi
Fr. Sigurgeirssyni, Sigrún Skafta-
dóttir og Ásgeir Ægisson. Þau eru
búsett í Bandaríkjunum.