Morgunblaðið - 30.05.1993, Blaðsíða 10

Mo-
Bt»n íám ,of. fiiMjtmgQjiöM
MOKGONBLAÐIÐ - SUNNUDAGUK30.
T993'
KJÓSENDUR ERU ORÐNIR LAUSIR í RÁSINNI
OG FLOKKARNIR GETA EKKI LENGUR TREYST Á FASTAFYLGIÐ
eftir Ólaf t>. Stephensen
NIÐURSTÖÐUR skoðana-
könnunar um fylgi stjórn-
málaflokkanna, sem Morg-
unblaðið birti í liðinni viku,
hafa vakið atliygli, einkum í
ljósi hrikalegrar útkomu
Sjálfstæðisflokksins, sem
hefur misst þriðjung fylgis
síns frá í kosningunum 1991
og er orðinn næststærsti
flokkur landsins á eftir
Framsóknarflokknum. Þessi
könnun er ein birtingarmynd
þróunar, sem átt hefur sér
stað á Vesturlöndum undan-
farna áratugi; flokkshollusta
er á undanlialdi, kjósendur
eru lausir í rásinni og flokk-
ar geta ekki lengur treyst á
aö eiga stóran stuönings-
mannahóp, sem styður þá
hvað sem á dynur. Fastafylg-
ið er dvínandi stærö. Að
þessu hafa margir flokkar,
sem héldu að þeir væru
óhagganlegar stofnanir í
samfélaginu, komizt.
að er ekki nýtt fyrirbæri
að lausung sé á fylgi
flokkanna. Rannsóknir
bæði austan hafs og
vestan hafa sýnt að
flokkshollusta kjósenda fer minnk-
andi. Þeir menn, sem flokkamir
velja til forystu, og þau stefnumál,
sem þeir leggja áherzlu á, virðast
í auknum mæli hafa áhrif á val
kjósenda. Flokkakerfi, sem virtust
sæmilega stöðug, til dæmis í Sví-
þjóð, hafa riðlazt og valdahlutföll
flokkanna breytzt á síðustu árum.
Kosningaúrslit og niðurstöður skoð-
anakannana breyttust lengi vel lítið
í Svíþjóð, en þegar betur var að
gáð voru kjósendahópar flokkanna
sífellt að breytast. Með öðrum orð-
um voru kjósendur sífellt á ferð og
flugi milli flokka, en hreyfanleikinn
jafnaðist yfirleitt nokkurn veginn
út. Sænska kerfið var hins vegar
tilbúið fyrir breytingar, sem nú virð-
ast vera að eiga sér stað. Lýðskr-
umsflokkurinn Nýtt lýðræði hefur
til að mynda náð fótfestu og yfir-
burðavaldastaða Sósíaldemókrata-
flokksins er úr sögunni, að minnsta
kosti í bili.
Sömu sögu er að segja frá fleiri
Evrópuríkjum, þar sem flokkakerfi,
sem menn héldu jafnvel að væru
orðin rígföst í skorðum, verða að
láta undan þrýstingi nýrra flokka
eða breytingum á valdahlutföllum.
Stórir flokkar, sem setið hafa einir
að völdum eða skipt þeim með öðr-
um stórum flokkum, eru víða í
vandræðum. Sem dæmi má nefna
báða stóru flokkana í Þýzkalandi,
ítalska flokkakerfið, sem er í upp-
lausn, og þrengingar sósíaldemó-
krata á Norðurlöndum.
Breytt þjóðfélag
Menn eru ekki á einu máli um
ástæður þess að kjósendur eru
lausari í rásinni. Bent er á að flokks-
hollusta sé fyrst og fremst félags-
legt fyrirbæri, sem byggist á tilfinn-
ingum í garð ákveðinna flokka, og
mótist meðal annars af fjölskyldu,
stétt og stöðu.
Þjóðfélagið hefur tekið umskipt-
um á margan hátt, staða stjóm-
„Allir kannast við
framsóknarmann-
inn í þrjár kynslóð-
ir, eðalkratann,
Vesturbæjaríhald-
ið og stéttvísa sós-
íalistann. Félags-
gerdin hefur hins
vegar verið að
breytast og áhrif
fjölskyldu og stétt-
ar á gerðir og við-
horf einstaklinga
eru minni en áður.M
málaflokkanna hefur veikzt og að-
staða þeirra til að hafa áhrif á kjós-
endur sína breytzt, til dæmis vegna
umbyltinga í fjölmiðlaheiminum.
Nútímakjósandinn hefur fleiri upp-
lýsingar að velja úr en kjósandi um
miðja öldina og mat hans á flokk-
um, mönnum og málefnum er sjálf-
stæðara. Margir fræðimenn vilja
halda því fram að val á stjómmála-
flokki stjórnist í auknum mæli af
mati manna á beinum hagsmunum
sínum fremur en tilfinningalegri
tengingu við stjórnmálaafl.
Aukinn hreyfanleiki kjósenda
eftir 1970
Á íslandi jókst hreyfanleiki kjós-
enda milli flokka vemlega upp úr
1970. Þá lauk gullöld fjórflokka-
kerfísins, sem staðið hafði í um það
bil fjörutíu ár lítt haggað. Síðan
1971 hafa fjórir „utangarðsflokk-
ar“ náð verulegu fylgi í kosningum
til Alþingis. Þrír þeirra voru
skammtímafyrirbæri; Samtök
frjálslyndra og vinstri manna,
Bandalag jafnaðarmanna og Borg-