Morgunblaðið - 30.05.1993, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. MAÍ 1993
23
STÓLL ÚR HVALBEINI
GLÍMUHORNIÐ
Einkar fagurlega smíðaður og út-
skorinn stóll úr búrhvalsbeini. Smíð-
aður af Stefáni Eiríkssyni mynd-
skera (1863-1924) og gefinn Þjóð-
minjasafni 1922. Setan er úr tré,
klædd hvítu loðnu kálfsskinni. Und-
ir henni er hólf til að geyma í. Fæt-
ur eru útskornir og hleinar og vargs-
hausar á, en í bakinu og undir hlein-
unum eru gagnskorin spjöld, og á
rimunum milli þeirra eru útskornar
vísur þrjár með höfðaletri; hinar
tvær efri eru eftir Guðmund Finn-
bogason og Þorstein Erlingsson.
Efst á burstinni er skorin rúnaáletr-
un um smíði stólsins, og á spjöldin
undir setunni eru skornar áletranir
um höfund og svo 17. júní 1911. Þá er aldar-
minning Jóns Sigurðssonar og opnunardagur
Iðnsýningar í Reykjavík.
Keppt var í Íslandsglímu á Alþing-
ishátíðinni 1930 og vann Sigurður
Thorarensen titilinn Glímukóngur
íslands. Jóhannes Jóhannesson
færði honum úrarhorn útskorið af
Ríkharði Jónssyni. Að Sigurði liðn-
um skyldi hornið ganga til Þjóð-
minjasafns. Hornið er stórt, út-
skorið og silfurbúið. Það hvílir á
herðum risa sem skorinn er í tré
og stendur á nokkurs konar þúfu
á ferstrendum fótstalli. Á honum
er merki Alþingishátíðarinnar.
Myndir af glímumönnum í ýmsum
stellingum eru skornar í sporöskju-
laga fleti á efri hluta hornsins.
Útskorið trélok er ofan á því og hnúður úr silfri
sem á standa glímumenn að leik. Nafn sigurveg-
ara og nöfn 15 annarra keppenda eru þarna
grafin í.
ELSTU HUÓÐRITANIR
RÁÐGÁTA
Elstu hljóðritanir í eigu Þjóðminja-
safnsins eru á vaxhólkum. Árið
1931 gaf Jón Pálsson safninu 130
hólka með upptökum frá árunum
1903-12 ásamt „fónograf" og
„diktafón". Þareru m.a. hljóðritan-
ir gamalla sálmalaga sungin af
Guðmundi Ingimundarsyni (1828-
1912) forsöngvara í Borgarkirkju á
Mýrum. Á árunum 1926 og 1928
ferðaðist Jón Leifs tónskáld um
landið og tók upp íslenska tónlist
á vaxhólka, mest rímnalög. Upptökurnar af-
henti Jón Þjóðminjasafninu, fyrst til varðveislu,
en síðan til eignar á aldarafmæli þess 1963.
Þær eru á 65 hólkum og eru skýrslur Jóns um
upptökurnar á prenti. Á sýningunni má sjá upp-
tökutæki á vaxhólka.
Karl og kona, skorin úr tré og
máluð, standa á tveimur liggjandi
kattardýrum. Þau eru mörgum
ráðgáta. Sé hugað að uppruna
verksins er fátt til stuðnings. Það
var Jón- Jónsson hreppstjóri á
Munkaþverá í Eyjafirði sem gaf
gripinn árið 1873. Honum fylgdi
engin saga en aldur má þó greina
að nokkru af klæðnaði fólksins.
Getur verið frá seinni hluta 18.
aldar. Kattardýrin gætu verið Ijón. Þau eru liggj-
andi, snúa hölunum saman. Ólíklegt er að líkön-
in hafi upprunalega staðið á Ijónaspýtunni. Ein-
hvern tíma hafa líkönin og Ijónaspýtan verið
máluð en nú er nær öll málning horfin af Ijónun-
um en fólkið ber ennþá greinilega liti.
ALTARI ÚR FLATEYJARKIRKJU VÍTABIKAR
Þjóðminjasafnið eignaðist þetta
stóra altari úr kirkjunni í Flatey á
hlaupársdag 1928. Altarið hafði
verið sýnt í safninu áður, en þá
orðið viðskila við brík sem átti
heima ofan á því. Altarið var dreg-
ið fram úr geymslum og gert klárt
fyrir 130 ára afmælissýninguna.
Er það nú sýnt heilt. Það er smíð-
að úr furu eða greni, málað brúnt
nú, en hefur upphaflega verið
skrautlega málað. Altari þetta var
í Flateyjarkirkju frá 1742 í nærri
tvær aldir. Þessi veglegi gripur
hefur verið þar í mörgum kirkjum,
síðast í þeirri sérkennilegu timbur-
kirkju sem reist var þar 1865 og
rifin 1926 til þess að rýma fyrir steyptu kirkj-
unni. Altarið var tillagt kirkjunni af ungum skóla-
pilti í Skálholti, Eggerti Ormssyni, syni Orms
Daðasonar sýsíumanns Barðstrendinga.
Svonefndur Vítabikar var skráður
í Þjóðminjasafnið 1865 sem leir-
kanna sérkennileg að gerð. Kann-
an er grá að lit með grófgerðu en
smekklegu blómskrauti framan-
vert. Neðri helmingur hennar er
hnöttótt bumba en hinn efri er
beinn og gagnskorinn með blóma-
mynstri þannig að þar eru 32 göt,
svo að í fljótu bragði virðist ekki
hafa verið auðvelt að drekka úr
henni. Enda til þess gerð og voru
slíkar könnur hafðar til skemmtun-
ar í veislum og látnar ganga manna
á meðal með öli og víni og þeir
sem ekki kunnu á þær sulluðu þá
niður á sig. Galdurinn við að
drekka úr leirkönnunni er sá að handarhaldið
er holt innan og endar í rennu umhverfis opið
sem tengist litlum stút á því framanverðu. Ef
könnunni er hallað afturávið á réttan hátt má
því sjúga innihaldið upp í gegnum stútinn. Þetta
er hins vegar ekki auðséð og í því felst grínið.
Mikið úrval af glæsilegum
álfelgum á Mitsubishi og
Volkswagen.
- VerS frá 8000 kr. stk.
HEKLA
Varahlutaverslun
- sími 695500