Morgunblaðið - 30.05.1993, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 30. MAÍ 1993
eftir Þorfinn Ómarsson
ÞAÐ ER nánast sama hvar drepið er niður fæti í Vestur-Evrópu, sósíal-
istar eða vinstrimenn eiga hvarvetna í miklum hugmyndafræðilegum
og tilvistarlegum erfiðleikum. Enginn vafi leikur á að skilin á milli
hægri og vinstri hafa minnkað. Spænskir sósíalistar eru sakaðir um
„Thatcherisma", og hægri- og vinstrimenn í Frakklandi beita nánast
sömu efnahagsráðstöfunum. Vinstrimönnum tekst illa að fóta sig í
nýjum heimi stjórnmálanna eftir að ,járntjaldið“ féll, og kjósendur sjá
varla lengur mun á hægri- eða vinstriumferð.
Almenningur á Spáni og
í Frakklandi kveður
upp dóm sinn á valda-
tíð sósíalista í meira
en áratug. Allt bendir
til þess, að spænskir
kjósendur refsi sósíalistum á sama
hátt og franskir kjósendur gerðu í
þingkosningunum í mars, enda hefur
pólitík sósíalista í báðum þessum
löndum verið oftast á skjön við hefð-
bundna vinstristefnu. Þveröfugar
aðstæður hafa verið í Þýskalandi og
í Bretlandi síðasta áratuginn, þar
sem vinstrimenn hafa setið allan
þann tíma utan stjómar. Það breytir
hinsvegar litlu um vandamál sósíal-
ista. Eina von þýskra sósíaldemó-
krata til að auka fylgi sitt í þingkosn-
ingum á næsta ári virðist vera að
færa sig um set nær miðju í pólitíska
litrófinu. Þannig hafa sjónarmið
þeirra í ýmsum grundvallarmálum
fengið nýja og áður óþekkta stefnu,
til dæmis varðandi breytingar á
stjómarskránni til að minnka straum
innflytjenda til iandsins. Breskir
vinstrimenn eru varla í skárri aðstöðu
en félagar þeirra í Þýskalandi. Þrátt
fyrir margþættan vanda ríkisstjómar
hægrimanna, undir forsæti John
Majors, mistókst Verkamanna-
flokknum enn einu sinni að vinna
sigur í kosningunum í fyrra og mikl-
ar efasemdir eru um framtíðarstefnu
flokksins.
Margt líkt með skyldum
Sósíalistar eða sósíaldemókratar
eiga hvarvetna í sambærilegum
vandræðum. Oft hefur verið gripið
tii þeirrar einföldu skýringar, að
leggja fall Berlínarmúrsins og enda-
lok kommúnismans í Austur-Evrópu
annars vegar að jöfnu við vandamál
sósíalista í Vestur-Evrópu hinsvegar.
Þessi skýring er oft ákaflega fjarri
raunveruleikanum, enda eiga vest-
rænir vinstrimenn yfirleitt fátt sam-
eiginlegt með fyrrverandi kommún-
istum í Austur-Evrópu.
Sósíalismi í Vestur-Evrópu hefur
hinsvegar verið annar í orði en á
borði. Kjósendur vinstrimanna hafa
ekki fengið það sem þeir væntu fyr-
ir atkvæði sitt og þurfa því að leita
annað. Sósíalistar 68-kjmslóðarinnar
töldu sig frelsara vestrænnar menn-
ingar og vissulega má færa rök fyr-
ir því að stefna þeirra hafi verið á
ýmsan hátt mannúðlegri en fijáls-
hyggjustefna nýríku uppanna. En sé
það rétt, hvers vegna njóta sósíalist-
ar þá ekki meira fylgis á ný í kjölfar
mildara hugarfars almennings með
í nafni mannúðar og nýaldar? Ástæð-
una má einkum fínna í því, að nær
undantekningalaust hefur sósíalist-
um, sem komist hafa til valda, mis-
tekist að hrinda stefnu sinni í fram-
kvæmd.
Það er annars merkilegt, að þótt
sósíalistar eða sósíaldemókratar hafi
hvarvetna afneitað kommúnisman-
um fyrir löngu, hafa þeir samt sem
áður átt erfitt uppdráttar eftir að
kommúnisminn féll. Þar ræður
kannski miklu áköf áróðursstefna
hægriafla, sem setur vestrænann
sósíalisma og verstu mynd kommún-
ismans undir sama hatt. Margaret
Thatcher tókst sérstaklega vel upp
í þessari tækni og tókst að rýra traust
almennings á vinstrimönnum í Bret-
Iandi, og það sama hefur verið gert
í ýmsum öðrum löndum. Hægrimenn
hér í Frakklandi hafa þó aldrei vogað
sér inn á slíka braut. Þeir eiga reynd-
ar fullt í fangi með að afneita öfga-
hægristefnu, sem er orðin hættuleg-
asta ógn vestræns samfélags.
Tími Mitterrands liðinn
Sögulegur ósigur sósíalista í þing-
kosningunum hér í Frakklandi í
mars dró óvæntan dilk á eftir sér.
Pierre Bérégovoy, síðasti forsætis-
ráðherra sósíalista, svifti sig lífí í
maíbyijun, en hann hafði legið undir
þungum ásökunum vegna mistaka í
pólitík og í einkalífí. Eftir þenn-
an válega atburð voru
allir sammála um, að
ódrengilega hefði
verið vegið að
þessum stjóm-
málamanni,
sem var í hópi
ástsælustu
sósíalista
Frakklands.
Það auðvitað
auðvelt að
vera vitur eft-
ir á, en vissu-
lega er það rétt,
að efnahags-
stefna Bérégovo-
ys hafði skilað
ágætum árangri.
Reyndar er það at-
hyglisvert, að fyrstu
efnahagsráðstafanir
hægristjórnarinnar,
undir forsæti Edouards
Balladurs, hljómuðu einsog
beint frá Bérégovoy og öðrum
umbótasinnaðari sósíalistum.
í kjölfar kosninganna í mars hafa
forystumenn flokksins ákveðið að
stokka upp spilin og gefa upp á nýtt.
„Skilaboð þjóðarinnar eru ótvíræð.
Við getum ekki látið sem ekkert hafí
í skorist og haldið óbreyttri stefnu,“
sagði Laurent Fabius, sem var for-
maður sósíalistaflokksins þegar mest
á móti blés, þ.e. síðasta árið fyrir
þingkosningamar örlagaríku. Þessi
orð formannsins komu þó ekki í veg
fyrir að nokkrir armar í flokknum
mynduðu gegn honum bandalag og
nefndu Michel Rocard, fyrrverandi
forsætisráðherra, formann í hans
stað.
Þessi umskipti eru í raun fyrst og
fremst endalok tveggja áratuga
valdatíma Fran?ois Mittérrands í
sósíalistaflokknum. Þessi mikli
stjómmálaskörungur verður nú að
sætta sig við, að áhrif hans fara
dvínandi á öllum vígstöðum. Ástand-
ið er jafnvel verst innan flokksins. I
fyrsta skipti í áraraðir sameinuðust
liðsmenn Lionels Jospins (,jospinist-
ar“), Pierres Mauroys („mauroyens")
og Michels Rocards („rocardiens")
gegn þeim, sem forsetinn hefur alið
upp til að taka við stjóminni af sér,
þ.e. Laurent Fabius og fylgismönn-
um hans („fabusiens").
Michel Rocard hefur alla tíð verið
á skjön við Mitterrand forseta. Hann
kom inn í flokkinn árið 1974 og
reyndi árangurslaust að breyta hon-
um þar til Mitterrand gerði hann
óvirkan um tíu ára skeið. Hann
komst síðan til metorða í flokknum
er sósíalistar endurheimtu þingmeiri-
hluta sinn árið 1988 og komst Mit-
terrand ekki hjá því að tilnefna hann
forsætisráðherra. Samstarf þessara
tveggja valdamestu manna þjóðar-
innar gekk brösulega og var engu
líkara en um „sambúð" hægri- og
vinstrimanna væri að ræða.
SÓSÍALISTAR
OG VINSTRI
MENN EIGA
HVARVETNA
UNDIR HÖGG
AÐ SÆKJA
Í VESTUR-
EVRÓPU
Mitterrand kúplaði Rocard síðan burt
árið 1991 og gerði Edith Cresson
að forsætisráðherra, nokkuð sem var
flokknum ekki til góðs.
Hægri eða vinstri pólitík
Það er engu líkara en að franska
sagan endurtaki sig handan Pýr-
ennafjalla í júní þegar spænskir kjós-
endur ganga að kjörborðinu. Ákvörð-
un Felipe Gonzalez, forsætisráð-
herra, að flýta kosningunum um
nokkra mánuði breytir varla nokkru
vinstri mönnum í hag. Eftir rösklega
tíu ára valdatíð má sjá sömu ein-
kenni I spænsku samfélagi: vaxandi
atvinnuleysi, efnahagssamdrátt,
fjármálaspillingu, misbeitingu valds
og fleira. Það sem áður var talið
andsósíalískt er nú orðið einkenni á
valdatíma vinstrimanna.