Morgunblaðið - 30.06.1993, Side 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 30. JÚNÍ 1993
27
Safnaþankar úr Stokkhólmi
eftir Nönnu
Hermansson
Bruni báta Þjóðminjasafns íslands
er missir úr menningarsögu. Að báta-
skýlinu var ekki nægilega vel búið,
þó að menn hafi unnið að sjóminja-
safni í hálfa öld. Ragnhildur Vigfús-
dóttir bendir í grein sinni í Morgun-
blaðinu 30. apríl á hve mörgu sé
ábótavant á söfnunum og að þau
hafi aldrei orðið forgangsverkefni
stjórnvalda. Af hverju ekki? — Ég
hef oft velt því fyrir mér.
Þegar Sigurður málari vakti máls
á stofnun fornminjasafns urðu við-
brögð snör og safnið var stofnað
1863. Ein ástæða þess var sú að
senda átti nýfundnar fornminjar til
Hafnar. Varla er það tilviljun að forn-
minjaiög voru sett 1907 á tíma bar-
áttu um sambandið við Danmörku.
Nýja safnahúsið tengdist lýðveldis-
stofnun 1944, en sýningar Þjóð-
minjasafns voru opnaðar 1952.
A þeim tíma voru menn að losa
sig við torfbæina og varð Mark
Watson fyrstur til að vekja máls á
varðveislu Glaumbæjar. Gestsaugað
sá gersemi hversdagsleikans og
fyrsta byggðasafnið myndaðist.
í Reykjavík var það Lárus Sigur-
bjömsson sem bjargaði húsum úr
Kvosinni með stofnun Árbæjarsafns.
í mínu starfí þar kynntist ég byggða-
söfnunum og áhuganum að baki
þeim. Skilningur stjómmálamanna
sýndist oft lítill, en fornleifar mættu
mun meiri áhuga. Landnámsleifar
við Aðalstræti voru taldar mun merk-
ari en það sem eftir var af húsum
Innréttinganna. Hvað þá um Fjala-
köttinn, Aðaistræti 8, vitnisburð
umbrotatíma 19. aldar? Bernhöfts-
torfunni var bjargað, en mér er minn-
isstæð heift leigubílstjóra í hennar
garð. „Danskar fúaspýtur," sagði
hann um stærsta fyrirtækið sem
áður gaf brauð í fleiri merkingum.
Sagan er í hugum margra öll í
sauðalitum. Gersemar kirknanna
sem til em í Þjóðminjasafni rúmast
þar ekki, né tískuklæði heldri kvenna
fyrri alda. Mín var ánægjan að kynn-
ast söðuláklæðum 19. aldar í Árbæj-
arsafni og horfa inn í litsterkan heim
þar rósir dafna og jafnvel hirtir
spranga eins og á miðaldadúkum
meginlandsins. Söðuláklæði var eign
konu þótt hún ætti hvorki söðul né
hest og gat hún breitt það á rúmið
í sjálfu sér litlausri baðstofu. Þar gat
þó verið tréskurðarlist, stundum í
sterkum litum, eins og söðuláklæðin
forn, þjóðleg og einstök.
Þetta nefni ég til að benda á auð
sem víða er til í söfnunum ef að er
gáð. Munimir tengjast málinu, þjóð-
háttum, örnefnum, sögu einstakl-
inga, byggðar og þjóðar og í þeim
vefi er hægt að horfa á þá og hugsa
sitt.
Söguáhugi er nú mikill í Svíþjóð,
þar sem mörg söfn eiga rætur að
rekja til áranna upp úr 1860 og eru
tengd átthagafélögum. Mikil um-
ræða hefur verið um hvernig kenna
eigi sögu í skólunum og um fjölda
stunda. Þá hafa bækur eins og t.d.
um bardagann við Poltava 1712
fengið metsölu og alls konar ævisög-
ur orðið vinsælar í útgáfu, sem ekki
var lengi vel.
Hin stóru söfn Statens historiska
museum og Nordiska museet hafa
gert átak: „Den svenska historien“.
Þau taka fyrir úrval atburða úr sögu
Svíþjóðar og sýna muni í nýjum bún-
ingi með aðstoð leiktjalda, ljóss og
hljóma og jafnvel leikara. Sýningin
var opnuð í marsmánuði og var vel
tekið bæði af fjölmiðlum og almenn-
ingi. Átakið nær um allt land, léns-
söfnin fjalla flest um sögu sins hér-
aðs og þau á Skáni sýna tengsl lands-
hlutans við Danaveldi fram til 1658.
í Bohusléni er fjallað um Noreg. í
Suðurmannalandi, þar sem ég bý,
er athygli vakin á konungnum Karli
IX, sem þaðan stjórnaði ríkinu. Þar
brunnu varðeldar víða, (gömul miðl-
unartækni), þegar sýningin var opn-
uð, og stóðu átthagafélögin fyrir
því. Þau fylgja „Den svenska histori-
en“ með námshringjum, menningar-
sögulegum ferðum og allskonar
uppákomum...
Oft hefur verið sagt að söfnin,
eins og sagan, séu tekin fram þegar
þörf er á. Nú er oft rætt um slæmar
afleiðingar þjóðernisstefnu, en um
leið um þörfina á að brýna þjóðar-
stolt eða vitund um einkenni eigin
héraðs þegar Efnahagsbandalagið
er ógn sumra, en von annarra. Orðið
Nanna Hermansson
„Heima er almennur
áhugi á sögu og landi,
máli og þjóðháttum.
Það lægi beint við að
söfnin yrði betur notuð
á tímum efnahags-
kreppu og óöryggis en
á uppgangstímum.“
„identitet" er þar oft nefnt. Sagan
er í stóru söfnunum bæði stakir at-
burðir, valdabarátta og víðari menn-
ingarsaga, eign allra, einnig nýbúa.
Alla vega er vakin umræða, umhugs-
un og forvitni, menn streyma að.
Gaman er að spurningunum i sýn-
ingu borgarminjasafnsins um 18.
öldina. Þar er mikill fjársjóður úr
silfri, grafinn í gólf um 1743, fund-
inn 1937 og menn undrast að engu
hafi verið hægt að treysta þá. í því
sama húsi bjó Hannes Finnsson, síð-
ar biskup, 1772 og lýsir hann í Stokk-
hólmsrellu m.a. spamaði ríkisins.
Áður voru þeir þrír að rannsaka fom-
sögur, en nú er aðeins einn og hann
á lægri launum. Þá var rifist um
styrki ríkis til innréttinga, fyrirtæki
hrundu og konungur stofnaði hluta-
veltu til að bjarga ríkissjóðnum.
Margt hljómar eins og úr daglegum
fréttum okkar. í fræðsluhlutverkinu
liggur að vekja hugsun um hvað
gerist, hvað gerist nú og hvemig
getur orðið. Söfn og sýningar eru
andsvar við sveiflum þjóðfélagsins
og nú eru stofnuð æ fleiri söfn. Þeg-
ar íþróttafélögin eru farin að þjást
af áhugaleysi er opnað íþróttasafn í
Stokkhólmi. Um það gildir eins og
önnur söfn að aðgangseyrir stendur
ekki undir rekstri. Það gerist ekki
einu sinni í Vasasafninu, þar sem
yfir milljón gestir koma árlega til
að dást að þessu heimsfræga skipi
frá 1628.
Samstaða er í Svíþjóð um að veija
almannafé í söfnin, þó ekki hve
miklu. Heildarstefna safna og forn-
minjavörslu ríkisins var samin 1974
og vill menntamálaráðherra á næsta
ári fá að vita hvemig til hefur tek-
ist. Úttektin á að vera grundvöllur
að stefnu næstu ára. Yfir söfnin
dynja hagræðingartillögur og niður-
skurður eins og á öðrum stofnunum.
Þó er skýrt í Stokkhólmi að ef borg-
in á að vera menningarhöfuðstaður
Evrópu 1998 þá verði söfnin að eiga
stóran þátt í því.
Heima er almennur áhugi á sögu
og landi, máli og þjóðháttum. Það
lægi beint við að söfnin yrði betur
notuð á tímum efnahagskreppu og
óöryggis en á uppgangstímum þegar
allir beijast við að bæta sinn hag.
Um allt land' eru stórkostleg söfn
muna frá ýmsum sviðum þjóðlífsins
og fleiri menningarsöguleg söfn eru
í þéttbýlinu. Af hveiju skortir Þjóð-
minjasafn yfirlitssýningar? Mér er
hugsað til Kjarvalsstaða 1974 þar
sem þróunarsýningin vakti verð-
skuldaða athygli. Það lægi beint við
að tengja sögusýningar Þjóðminja-
safns þekkingu Náttúrufræðisafns.
Nú má segja að það sé auðvelt að
sitja hér úti og hugsa um hvað
mætti gera heima. Sjálf er ég þakk-
lát fyrir að fá bráðum tækifæri til
að sýna hópi úr vinafélagi borgar-
minjasafnsins, Safnfundet S:t Erik,
eitthvað af þeim gersemum sem dylj-
ast í sýningum íslenskra safna.
Höfundur er borgarminjavöröur í
Stokkhólmi og var 1974 - 84
borgarminjavörður í Rcykjavík
Fjórðungsmótið á Vindheimamelum
Fjölbreytt dagskrá í fimm daga
____Hestar
, Valdimar Kristinsson
í hestaþætti í gær var sagt frá
fjórðungsmótinu á Vindheima-
melum sem hefst í dag en vegna
plássleysis reyndist ekki unnt að
birta dagskrá mótsins en hún er
sem hér segir:
Miðvikudagur 30. júní.
Kl. 13: Byggingadómar kynbóta-
hrossa.
Fimmtudagur 1. júlí.
Kl. 9: Byggingadómar kynbóta-
hrossa.
Kl. 9: B.fl. gæðinga, dómar.
Kl. 10: Yngri flokkur unglinga,
dómar.
Kl. 12-13: Matarhlé.
Kl. 13: Hæfileikadómar kyn-
bótahrossa.
Kl. 13: B.fl. gæðinga, dómar,
frh. Yngri fl. unglinga, dómar frh.
Föstudagur 2. júlí.
K1 9: Hæfileikadómar kynbóta-
hrossa.
Kl. 9: A.fl. gæðinga, dómar.
Kl. 10: Eldri flokkur unglinga,
dómar.
Kl. 12-13: Matarhlé.
Kl. 13-15: Hæfileikadómar kyn-
bótahrossa frh. A.fl. gæðinga,
dómar frh. Eldri fl. unglinga, dóm-
ar frh.
Kl. 15.30-16: Kaffihlé.
Kl. 16-18: Töltkeppni, forkeppni.
Kl. 18-20: Hlé.
Kl. 20-22: Ræktunarbú.
Kl. 23-3: Dansleikur. Hljómsveit
Geirmundar Valtýssonar.
Laugardagur 3. júlí:
Morgunblaðið/Valdimar Kristinsson
Olil Amble verður meðal þátttakenda í nýrri grein sem reynd verður á mótinu og kallast gæðinga-
íþróttir. Mætir hún með Sörla frá Skjólbrekku sem stóð efstur A-flokksgæðinga á fjórðungsmótinu
á Kaldármelum í fyrra.
Kl. 10-12: Kynbótahross, kynn-
ing. Dómar opnir.
Kl. 12-13: Matarhlé.
Kl. 13-15: Kynbótahross, kynn-
ing, dómar opnir.
Kl. 15.30-16: Kaffihlé.
Kl. 16-18: Skeið, úrslit. Verð-
launaafhending.'
Kl. 18-19.30: Hlé.
KI. 19.30-20.30: Tölt, úrslit.
Kl. 20.30-22: Gæðingaíþróttir,
kynning.
Kl. 23-3: Dansleikur. Hljómsveit
Geirmundar Valtýssonar.
Sunnudagur 4. júlí.
Kl. 10.30-11.45: Hópreið. Ávörp
gesta.
11.45-12.30: Matarhlé.
12.30-14.30: Kynbótasýning.
Úrval: 5 efstu hryssur. 3 efstu
hestar. Afkvæmahross.
Kl. 14.30-15: Yngri flokkur
unglinga, úrslit.
Kl. 15-15.30: Kaffihlé.
Kl. 15.30-16.15: B.fl. gæðinga,
úrslit.
Kl. 16.15-17: Eldri flokkur ungl-
inga, úrslit.
Kl. 17-18: A.fl. gæðinga, úrslit.
Kl. 18: Mótsslit.
BIFHEIÐAR & LANDBÚNABARVÉLAR HF.
Suðurlandsbraut 14,
s. 681200, beinn s. 814060.
Toyota Camry GLi 2000, árg. '87,
sjólfsk., 4 d.t grásans, ek. 108 þús.
Verð 760 þús.
Hyundai Elantru 1600, árg. '92, 6
g., 4 d., grásans, ek. 20 þús.
Verð 960 þús.
MMC Colt GLX 1500, árg. '85,
sjálfsk., 3 d., hvítur, ek. 68 þús.
Verð 320 þús.
Hyundai Excel 1500, árg. '88. 5 g.,
4 d., rauöur, ek. 74 þús.
Verð 460 þús.
Daihatsu Feroza, árg. '90, 5 g.,
rauður/grár, ek. 44 þús.
Verð 930 þús.
MMC Lancer 1500, árg. '90, sjálfsk.,
5 d., hvítur, ek. 33 þús.
Verð 870 þús.
MMC Lancer GLX 1500, árg. '88,
g., 4 d., hvítur, ek. 90 þús.
Verð 520 þús.
5 g., 4 d., hvitur, ek. 14 þús.
Verð 570 þús.