Morgunblaðið - 07.07.1993, Side 15

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 7. JÚLÍ 1993
15
Vítin eru til að varast
Reynsla Breta af einkavæðingu strætisvagna
eftir ÚlfarHillers
Að undanförnu hefur farið fram
umræða í fjölmiðlum um áform um
að breyta Strætisvögnum Reykja-
víkur í hlutafélag. Þetta er þörf
umræða og þarf að verða miklu
meiri áður en ákvörðun er tekin um
að fara út á þessa braut því reynsl-
an erlendis frá segir okkur að hér
sé um örlagaspor að ræða.
Fyrir hálfu öðru ári birtist blaða-
viðtal við Douglas Smith, breskan
íhaldsmann og fyrrverandi borgar-
stjóra í einni af útborgum Lundúna,
en hann var þá staddur hér á landi
á vegum tengslafyrirtækisins
Kynningar og markaðar til að flytja
erindi um einkavæðingu, þær hug-
myndir sem að baki búa og reynsl-
una af henni.
í blaðviðtalinu víkur Duglas
Smith sérstaklega að almennings-
samgöngum og þar kemur fram að
hann helgaði sig einkum sam-
göngumálum í störfum sínum að
sveitarstjórnamálum. Hann bendir
á að alls staðar í ríkjum Evrópu-
bandalagsins verði stjómvöld að
styrkja almenningssamgöngur og
er röksemdin sú að hagvöxtur og
atvinnuþróun byggist á því að hægt
sé að flytja fólk og varning hratt
og örugglega milli staða. Þess
vegna sé eðlilegt að styrkja þessa
starfsemi. Þegar upp sé staðið
hagnist allir á því að vegakerfið sé
ekki ofnotað.
Breskur borgarstjóri vitnar
Orðrétt segir í viðtalinu sem birt-
ist í Morgunblaðinu 8. október árið
„Þessir menn hafa ekki
verið í nokkrum tengsl-
um við raunveruleik-
ann og tekur hann sér-
staklega sem dæmi
ákvörðun um að einka-
væða strætisvagnana
en hún hafi átt rætur
að rekja til „geysilega
hægri sinnaðs prófess-
ors í einhverjum fíla-
beinsturninum“.“
1991: „Böm, gamalt fólk og fátækl-
ingar geta ekki ekið um í eigin bíl-
um. Hvernig á þetta fólk að kom-
ast til borgarinnar ef það býr uppi
í sveit? Við höfum einkavætt sam-
göngurnar og uppskerum nú sífellt
færri strætisvagnaferðir, hækkandi
farmiðaverð og sjáum að fyrirtækin
selja mannvirki og einkum lóðir sín-
ar sem oft em verðmætar. Reyni
einhver að hefja samkeppni í
smáum stíl beita fyrirtækin öllum
mætti sínum til að brjóta viðkom-
andi á bak aftur, þá er skyndilega
nóg af ferðum á leiðum samkeppn-
isaðilans og verðið lágt. Sá sem
■reynir að byrja með einn eða tvo
vagna er einfaldlega of veikur til
að hefja baráttu gegn þessum ein-
okunarferðum með lögsókn og læt-
ur því í minni pokann. Strætis-
vagnafyrirtækin em orðin gróða-
fyrirtæki. Ég get nefnt sem dæmi
að einkaaðilar keyptu fyrirtæki fyr-
ir 900 þúsund pund (um 90 milljón-
ir ÍSK) af sveitarfélagi sem ég þekki
vel. Eignir fyrirtækisins vom metn-
ar á sjö milljónir punda (700 milljón-
ir ÍSK). Þeir héldu áfram rekstrin-
um, fækkuðu smám saman leiðum,
breyttu sumum hverfastöðvum sín-
um í skrifstofuhús og græddu of
fjár á braskinu. Nýju eigendumir
eru fy'órir menn sem stjórnuðu fyrir-
tækinu þegar það var í opinberri
eigu. Hvar hafa þeir eiginlega feng-
ið þetta fé annars staðar en úr vös-
um mínum og annarra skattgreið-
enda? Þetta er hættan við einka-
væðingu. Þessi ráðstöfun var and-
stæð öllu sem heitir heilbrigði skyn-
semi.“
Byrjaði með skynsemi
endaði í rugli
Svo mörg voru þau orð þessa
breska íhaldsmanns um einkavæð-
ingu strætisvagna í Bretlandi.
Úlfar Hillers
Reyndar fjallaði hann einnig um
reynslu af einkavæðingu á öðrum
sviðum. Hann segir að einkavæð-
ingin í Bretlandi hafi byijað á skyn-
samlegum nótum en endað sem al-
gert rugl svo hans orð sé notað.
Smith segir að einkavæðingar-
áformin hafi ekki orðið til vegna
umræðu innan íhaldsflokksins held-
ur hafi forsætisráðherrann og aðrir
valdamenn falið svokölluðum hug-
myndabönkum sem höfðu á að
skipa mjög hægri sinnuðum mönn-
um að gera tillögur um einkavæð-
Tryggjum framtíð SYR með
vönduðum vinnubrögðum
Hrannar Björn Arnarson
vinnu, hvað þá samþykkt réttkjör-
inna fulltrúa borgarbúa.
Þessir einstaklingar eru sjálfsagt
mesta ágætisfólk, um það stendur
málið ekki, heldur hitt að enn einu
sinni er hér efnt til tilefnis tor-
tryggni, samtryggingar og grun-
semda um samansúrraða einka-
vinavæðingu.
Sjálfstæðisflokkurinn er orðinn
svo valdalúinn að hann hefur ekki
einu sinni næga dómgreind til að
forðast auðsæja spillingarpytti eins
og hér um ræðir. Flokkurinn verður
fórnarlamb eigin lögmála, lögmála
um langvarandi völd og spillingu.
Systurflokkar Sjálfstæðisflokksins,
valdaflokkarnir í Japan og á Ítalíu,
hafa brugðist við því með að leggja
sjálfa sig niður. Það kann að vera
ráð fyrir íslenska flokkinn líka.
Samt sem áður leyfi ég mér að ef-
ast um viðbragðsflýti sjálfstæðis-
manna i þeim efnum. Borgarstjórn-
arkosningar eru nú í nánd og miklu
skiptir að einstaklingar, flokkar og
samtök myndi öflugan valkost gegn
hinum þreytta og einráða Sjálf-
stæðisflokki og sameinist um að
senda Sjálfstæðisflokkinn í siðferði-
lega endurhæfingu.
Höfundur er fulltrúi Nýs
vettvangs í atvinnumálanefnd
Rcykja víkurborgar.
eftirMarías
Sveinsson
Óvandaður og mótsagnakenndur
málflutningur dæmir sig sjálfur og
verður að taka honum með öllum
fyrirvörum segir borgarstjóri í grein
í Morgunblaðinu 23. júní. Hér er
borgarstjóri að vitna til samþykkta
og skrifa starfsmanna Strætis-
vagna Reykjavíkur um áform borg-
arstjóra og samstarfsmanna hans
um að breyta fyrirtækinu í hlutafé-
lag. Ekki færir hæstvirtur borgar-
stjóri rök fyrir þessum áfellisdóm-
um og er það miður því að sjálf-
sögðu er það rétt hjá honum og
mergur málsins að hafa ber það sem
sannast er í hveiju máli og forðast
mótsagnakenndan og óvandaðan
málflutning.
Staðreyndin er hins vegar sú að
málflutningur einkavæðingarsinna
í Sjálfstæðisflokknum með sjálfan
borgarstjóra, Markús Örn Antons-
son, og stjórnarformann SVR,
Svein Andra Sveinsson, í broddi
fylkingar, gagnvart okkur starfs-
mönnum SVR, er í hæsta máta loð-
inn, óvandaður og mótsagnakennd-
ur. Honum ber því að taka með
efasemdum og fyllsta fyrirvara. Og
hvað varðar greinargerðina sem
ekið var með til okkar starfsmanna
í leigubílum að kvöldi dags hinn 7.
júní, þá er hún hrákasmíð hin
mesta, uppfull af fullyrðingum sem
enga stoð eiga í raunveruleikanum.
Samkvæmt kenningum borgar-
stjóra sjálfs ætti hún því að dæma
sig sjálf. Það á reyndar eftir að
reyna á það í borgarstjórn þegar
endanlega kemur að afgreiðslu
málsins þar.
Hins vegar liggur þegar fyrir
dómur starfsmanna á þeim mál-
flutningi sem borgarstjóri og stjórn-
arformaður SVR höfðu í frammi á
starfsmannafundum um þessi
áform. í kjölfar fundanna var sam-
þykkt ályktun og síðan undirrituð
af nær öllum starfsmönnum SVR
þar sem borgarstjórn var hvött til
þess að fara sér hægt og sam-
þykkja ekki þessar tillögur nema
að rækilega athuguðu máli.
Mótsagnir og ófullnægjandi
svör
Á fundunum fengust mjög ófull-
nægjandi svör við einföldustu
spurningum og hver mótsögnin rak
aðra. Þannig stendur til dæmis orð-
„SYR er þjónustufyrir-
tæki sem ekki kemur
til með að starfa á sam-
keppnismarkaði nema
að litlu leyti og mun fá
rekstrarfjármuni úr
borgarsjóði um ókomna
framtíð.“
rétt í fundarboðinu fyrir starfs-
mannafundina, sem undirritað var
af borgarstjóra og stjórnarformanni
SVR: „Forsenda þessara breytinga
er að allir starfsmenn SVR haldi
störfum sínum og laun og réttindi
þeirra verða þau sömu fyrir og eftir
breytingarnar. “
Ékki fengust greinargóð svör um
hvernig ætti að útfæra þetta og í
skýrslu sem síðar var lögð fyrir
Borgarráð og ber heitið Reykjavík-
urborg og breytingar á rekstrar-
formi SVR, kemur fram í kafla
fimm þar sem fjallað er um málefni
starfsmanna, að þeim starfsmönn-
um sem ætla að nýta sér réttindi
sín um biðlaun, verði ekki boðið
starf hjá hinu nýja félagi. Reyndar
er gengið svo langt að segja að
hyggist menn nýta sér þessi áunnu
réttindi þá verði litið á það sem
uppsögn af þeirra hálfu. Þarf frekar
vitnanna við?
Mörg önnur dæmi mætti taka
um mótsagnir og yfirlýsingar sem
ekki standast. Til dæmis má benda
á, að í einu orðinu er fullyrt að
samningsréttur okkar breytist ekk-
ert en síðan er klykkt út með því
að við komum ekki til með að heyra
undir réttindi og skyldur opinberra
starfsmanna heldur samningsrétt-
arkerfi sem gildir á almennum
vinnumarkaði. Vandséð er hvernig
borgin ætlar að virða samnings-
bundin atriði á borð við veikinda-
rétt, uppsagnarákvæði, lífeyrisrétt-
indi, starfsöryggi og önnur atriði
sem eru frábrugðin hjá okkur því
sem tíðkast á almennum vinnu-
markaði ef raunverulega á að gera
SVR að hlutafélagi og færa okkur
undir annað samningsréttarkerfí.
Allt voru þetta og eru atriði sem
við vildum ræða og fá greinargóð
svör við en án árangurs. Fullyrðing-
ar borgarstjóra og samstarfsmanna
hans standast hreinlega ekki. Og
þar með eru þær forsendur brostnar
sem borgarstjóri segir breytingarn-
ar byggja á og vitnað var til hér
að framan. Eða ætlar borgarstjóri
ekki að standa við þessi orð sín?
Borgarstjóri segir okkar mál-
flutning byggja á misskilningi. Ef
svo er væri nær fyrir hann að skýra
mál sitt í stað þess að setja fram
órökstuddar dylgjur og áfellisdóma.
Og hvað varðar þá fullyrðingu hans
að við séum á móti breytingum þá
er það alrangt. Við viljum breyting-
ar, en við viljum að tryggt sé að
þær séu til góðs, ekki aðeins fyrir
okkur starfsmenn heldur ekki síður
fyrir farþega okkar og útsvars-
greiðendur, eigendur SVR.
Hlutverk stéttarfélaga
Borgarstjóri og formaður SVR
hafa reynt að gera starfsmannafé-
lag okkar, Starfsmannafélag
Reykjavíkurborgar, BSRB og for-
mann þess sérstaklega tortryggileg
bæði í umræddri grein og á fundum
með starfsmönnum með ýmsum
hætti en þessir aðilar hafa unnið
sér það eitt til saka að sinna félags-
legum skyldum sínum. Hvert í
ósköpunum ættum við að leita ef
ekki til okkar samtaka þegar vegið
er að kjörum okkar og starfsör-
yggi? Þetta eru nú einu sinni okkar
samtök og fyrr mætti nú vera ef
við ekki mættum leita til þeirra.
Borgarstjóri minnist líka á BÚR-
Granda í grein sinni. Þetta hefði
borgarstjóri betur látið ógert því
fólk er ekki svo grænt að það muni
ekki eftir björgunaraðgerðum borg-
arstjórnar fyrir Isbjörninn hf. sem
kostuðu ófáar milljónimar og fjölda
manna atvinnuna. Það skiptir þó
máli að leggja ekki þessi fyrirtæki
að jöfnu að því leyti að annað er
framleiðslufyrirtæki sem starfar á
- ávallt
skammt undan
ingu. Þessir menn hafa ekki verið
í nokkrum tengslum við raunveru-
leikann og tekur hann sérstaklega
sem dæmi ákvörðun um að einka-
væða strætisvagnana en hún hafi
átt rætur að rekja til „geysilega
hægri sinnaðs prófessors í einhveij-
um fílabeinsturninum".
Það er ekki alveg laust við að
bjöllur hringi við upprifjun á þessu
viðtali. Þannig kemur fram að hinir
hægri sinnuðu hugmyndasmiðir
voru frumkvöðlar umbreytinga, án
efa hvattir áfram af hagsmunaaðil-
um. Þetta virðist einnig vera uppi
á teningnum hér. Spurningin er
hins vegar hvort menn af þessu
sauðahúsi eigi nokkra samleið með
hinum almenna manni hvar svo sem
í flokki hann stendur.
Ein ástæðan fyrir því hve langt
einkavæðingin gekk í Bretlandi er
sögð vera hið mikla miðstýrða vald
sem Margareth Thatcher og aðrir
lykilmenn íhaldsflokksins, sem
komu úr hennar armi, höfðu þegar
kom að stefnumótun og ákvarðana-
töku. Þess vegna fóru menn út af
teinunum og enduðu í því sem
íhaldsmaðurinn breski kallar rugl
sem hafi náð hámarki með einka-
væðingu strætisvagna. Spumingin
er nú sú hvort það sé einmitt þar
sem Reykvíkingar ætli að taka upp
þráðinn, að einkavæða einmitt þar
sem síst skyldi.
Höfundur er vagnstjóri og fulltrúi
starfsmanna ístjórn SVR.
Marías Sveinsson
samkeppnismarkaði, hitt, þ.e. SVR,
er þjónustufyrirtæki sem ekki kem-
ur til með að starfa á samkeppnis-
markaði nema að litlu leyti og mun
fá rekstrarfjármuni úr borgarsjóði
um • ókomna framtíð. Það kemur
okkur öllum við hver mun halda
utan um þá fjármuni. Þess vegna
þarf að vanda til allra verka þegar
framtíð SVR er ráðin. Við skulum
þess vegna vona að borgarstjóri
reynist sannspár þegar hanns segir
að óvönduð vinnubrögð dæmi sig
sjálf.
Höfundur er vagnstjóri hjá SVR.
ÞJÓNUSTA
Loftnet
Rofhlödur
Nlótórar
Tónhausar
Hverfisgötu 18,
gegnt Þjóðleikhúsinu,
101 Reykjavík, sími: 28636.