Morgunblaðið - 13.07.1993, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. JÚLÍ 1993
í alvöru - er það ekki?
eftir Halldór Jónsson
Einn góður vinur minn söng
jafnan fyrir munni sér, þegar Jó-
hannes í Seðlabankanum kom í
sjónvarpið og tilkynnti um að
bankinn hefði ákveðið nýtt gengi
á gömlu krónuna, að höfðu sam-
ráði við ríkisstjórnina o.s.frv...
Lagið sem hann söng var „Happy
days are here again“, sem gæti
útlagst „hamingjan er aftur hér“.
Hann var líka góður grínisti þó
hann sæi oft lengra en margir
aðrir.
Ég var eiginlega hálf spældur
að við fengum ekki að sjá nýjasta
og hæfasta Seðlabankastjórann
flytja þuluna í sjónvarpið þann 28.
júní sl. Það var alltaf svo hátíðlegt
að hlusta á þetta eftir að ráða-
mennimir voru búnir að neita því
statt og stöðugt að til stæði að
fella gengið, meðan Sambandið
leysti út gjaldeyri, sem aðrir fengu
ekki.
Það er nú einhver munur núna
í þessu opna upplýsingaþjóðfélagi,
sem við lifum í, þegar allir vita
hvað til stendur með góðum fyrir-
vara, nema sumir ráðherrarnir.
Og öllum er sama nema bara
Guðmundi jaka. En hann hefur
tekið eftir því, að vextirnir virðast
vera orðnir óstöðvandi náttúrulög-
mál hjá bönkunum. Hann verður
að athuga það, að það kostar sitt
fyrir þá að gefa völdum fyrirtækj-
um hálfa milljarða ef þau vilja
ekki borga.
Svo sjáum við það líka, að bank-
arnir og sjóðirnir eru miklu flink-
ari við að reka atvinnufyrirtæki
en einkageirinn, sem alltaf er á
hausnum. Sól þeirra skín á hótel,
skipafélög, rækjusmiðjur og
steypugerði.
Ég held að ég hefði sungið
gamla lagið hans vinar mins þenn-
an dag ef ég hefði fengið nýja
bankastjórann á skjáinn með þul-
una góðu þennan júnídag.
Hamingjan aftur hér!
Nú fáum við aftur verðbólguna
og þau upplífgunaráhrif sem henni
fylgja. Við verðum bara að drífa
okkur í að afnema lánskjaravísi-
töluna svo að hún þvælist ekki
fyrir framförum í landinu. Hann
Guðmundur í Lífeyrissjóðnum ætl-
ar hvort sem er að fara að kaupa
hlutabréf erlendis svo hann þarf
ekki á henni að halda lengur til
þess að tryggja lífeyrinn minn.
Enda þarf hann líka að vinna upp
milljarðinn, sem hann er langt
kominn með að tapa á að fjárfesta
í innlendum hlutabréfum. Það ger-
ist sko ekki í útlandinu að hluta-
bréf lækki svona. Mikið er nú
gott að hafa útvalin fjármálaséni
í lífeyrissjóðum landsmanna til
þess að hafa vit fyrir okkur, sem
myndum bara eyða aurunum í vit-
leysu.
Og mikið varð ég líka glaður,
þegar ég frétti að við hefðum líka
fundið þann hæfasta til að verða
sendiherra í Noregi. Og ég vona
líka að það sé satt, að það sé búið
að finna þann hæfasta til þess að
taka við Tryggingastofnuninni.
Mikið megum við annars meta
Alýðuflokkinn umfram aðra fyrir
það, hversu miklu meira mannvali
en aðrir flokkar hann hefur skilað
til forystustarfa fyrir þessa þjóð.
Ég tala nú ekki um ef miðað er
við kjörfylgið.
Og nú er Framsóknarflokkurinn
orðinn stærsti flokkur þjóðarinnar
án þess að Steingrímur sé kallaður
uppí útvarp. Þetta er maður sem
ekki kippir sér upp við smámuni,
myndi ekki fella gengið þótt á
móti blési og er ekki hræddur við
erlend lán. Þetta er maður að okk-
ar skapi, sem getur leitt okkur
framhjá óþægindum. Það þarf
ekki að skipta um karl í brúnni á
þeim bænum vegna aflaleysis.
LÍU og hvalírnir
Alveg stend ég forviða yfir því,
hvað hann Jakob á Hafró er góður
í reikningi. Þarna reiknar hann
út uppá hár fyrir okkur, að ef LIU
veiðir 175 þúsund tonn úr þor-
skauðlindinni sinni, þá minnkar
stofninn. En ef þeir veiða 155
þúsund tonn þá stækkar stofninn
einhverntíma. Já, þetta er fínt stillt
hjá honum.
Þó hefði ég gaman af því, ef
einhver vildi einhverntíma spyrja
þennan Jakob, hvort það sé rétt,
að hér við land sé um ein og hálf
milljón tonn af hvölum? Líka hvort
það sé rétt, að þessi tonn af hvöl-
um éti kannske nærri 7 milljónir
tonna á ári? Líka væri gaman að
vita, hvort almenn friðun hvalanna
leiði til fjölgunar þeirra og aukinn-
ar fæðuöflunar, ef til vill 350.000
tonna með 5% fjölgun?
Líka hvort það sé ekki alveg
víst, að ekkert af þessu áti sé
þorskur og þorskseiði? Það væri
nefnilega laglegur fjandi ef hval-
urinn væri að snuða hann Kristján
í LIU með því að éta frá honum
kvótann.
Svo segja sumir, að það séu um
4.000 tonn af sel hér við land.
Fáir nenna víst að veiða selinna
lengur eftir að Hringormanefnd
hætti að borga. Þessir selir eru
sagðir hafa lyst á að éta um
60.000 tonn af fiskmeti á ári.
Þeim fjölgi um 2-3% á hveiju ári.
Kannske getur Jakob útskýrt
hvernig standi á því, að selirnir
skuli ekki éta neitt það af Hafró-
þorski, sem hafi áhrif á reiknilík-
anið?.
Að byggja upp fiskstofna
Það er annars ánægjulegt að
vita, hversu vel er staðið að því,
að vernda fiskimiðin okkar fyrir
LÍU og byggja upp fiskistofna
fyrir þá. Til dæmis með vel aug-
lýstum svæðalokunum svo togar-
arnir geti verið mættir í opnunina
allir saman.
Ef þessir rányrkjusinnar á fiski-
flotanum væru ekki passaðir svo
Halldór Jónsson
„Svo sjáum við það líka,
að bankarnir o g sjóð-
irnir eru miklu flinkari
við að reka atvinnufyr-
irtæki en einkageirinn,
sem alltaf er á hausn-
um. Sól þeirra skín á
hótel, skipafélög,
rækjusmiðjur og
steypugerði.“
af yfirvöldum, þá myndu þeir bara
veiða allt í botn. Og þá fengist
fljótlega svo lítið í halinu á hveij-
um togara, að veiðin hætti að
borga sig. Fyrirhyggjuleysi þess-
ara manna verður ekki hamin á
annan hátt en með svona þjóðará-
taki. Og það þrátt fyrir það, að
þjóðin sé búin að gefa þeim fiski-
miðin um aldur og ævi. Þvílíkar
vanmetakindur er þetta lið annars.
Ef fískimennirnir væru látnir
sjálfráðir, þá væri sama hversu
oft og mikið gengið yrði fellt, það
væri ómögulegt að reka útgerðina
með hagnaði. Einhveijar útgerðir
færu bara lóðbeint á hausinn. Það
myndi líklega fækka snarlega í
togaraflotanum, sem er víst allur
í skuld. Þvílík skelfing og þvílík
landauðn myndi þá ekki blasa við,
ef fækkaði í félaginu hjá Krist-
jáni? Kannske er líka best að bank-
arnir geri sjálfir út án milliliða?
Það yrðu fljótlega svo margir
ferkílómetrar af landhelgi á hvern
eftirlifandi útgerðarmann, að þeir
bara kæmust ekki yfir að toga
allstaðar. Þá yrðum við alfarið að
treysta á hvalina til þess að sjá
til þess, að þorskurinn gysi ekki
upp aftur.
Hvað skyldi hann Hannes
Hólmsteinn annars segja um það,
að láta samkeppni stjórna fram-
boði veiðiskipa á takmörkuðum
fiskimiðum? Spara þetta Hafró og
þessa gæslu alla saman. Láta hlut-
ina stýra sér sjálfa. Og láta útgerð-
armennina byggja skip fyrir eigin
reikning og áhættu? Er víst að
þetta yrði nokkuð verra? Allavega
yrði það ódýrara í framkvæmd.
Svo væri líka hægt að hlusta á
hann Önund og beina stærri
skipunum dýpra en skeljunum
grynnra. Líka án útreikninga og
gæslu. En það þykir þeim í LÍU
sjálfsagt alltof lummó.
I
(
(
(
Þakklæti til yfirvaldanna
Mikið megum við íslendingar t
vera þakklátir fyrir þá menn sem
geta stillt þetta allt svona hárfínt
fyrir okkur hin. Reiknað út gengi
uppá tvo aukastafi, reiknað út
fiskinn í sjónum og atvinnu á
næsta ári og sett okkur lög, sem
hvergi finnast önnur þvílík að
mati alþjóðadómstóla. Enda ber
brýnni nauðsyn til þess að byggja
nýtt slot yfir Hæstarétt svo hann
geti dæmt betur heldur en tugthús
yfir ræningja og ofbeldismenn.
Allt frá Áshildarmýri til þessa
ömudega atvinnuleysissumars
hafa íslendingar munað eftir því,
að elska sín réttu yfirvöld. Svo t
reyni ég að gera í anda mínum ■"
og fel þeim alla mína forsjá.
Ég vona að einhver sé samt í
ekki að gera grín að mér. Þetta
er allt í alvöru, er það ekki?
Höfundur er verkfræðingur.
„Fast þeir sóttu sjóinn ...“
Nokkrar staðreyndir um fiskveiðar á fyrri öldum
eftir Siglaug
Brynleifsson
Skúli Magnússon skrifar í „For-
sög til en kort Beskrivelse af Is-
land“ 1786: „Timburskorturinn
næst fólksfæðinni er mesta hindr-
unin fyrir bættu ástandi“ (Biblio-
theca Arnamagnæana Vol. V. bls.
60). Bjarni Halldórsson á Þingeyr-
um nefnir mannfæðina sem frum-
ástæðuna fyrir fátækt landsmanna
svo og ísaldar-veðráttu og drep-
sóttir. Bjarni lýsir ástandinu sem
vítahring kulda, fátæktar og
mannfæðar „sem ég sé engin ráð
til að bæta úr“ eins og segir i rit-
gerðum Bjama til Landsnefndar-
innar (Landsnefndin 1770-71. II.
bindi. Sögufélag 1961).
Samkvæmt manntalinu 1703
tók Skúli Magnússon saman töflu
um skiptingu mannfjöldans eftir
framfærendum, þ.e. bændum og
sjávarbændum. Eftir töflunni hafa
um 2/3 mannfjöldans lifað af land-
búnaði eingöngu, eða 69%, en
stundað verferðir og róðra jafn-
framt árstíðabundið. 15% hafa
stundað nokkurn sjávarútveg jafn-
framt búskap og 16% talist til sjáv-
arbænda, þar sem sjávaraflinn var
meginstoð búskaparins. Með lækk-
andi skreiðarverði á 17. og 18. öld
„var slakað á eignaskyldu þurra-
búðarmanna, og loks var þurra-
búðarvist leyfð með alþingisdómi
1679. Fjölgaði þá mjög í helstu
verstöðvum ... skv. manntali 1703
virðast þurrabúðir einna þéttastar
á Snæfellsnesi.. . en þar bjuggu
um 200 fjölskyldur þurraþúðar-
manna af um 340 í landinu" (Ein-
ar Laxness: íslandssaga. Menning-
arsjóður 1977. II. bindi). Þessi ráð-
stöfun getur e.t.v. hafa að ein-
hveiju leyti orsakast af flakki, sem
var stöðugt umkvörtunarefni og
var landinu til „hinna mestu
þyngsla". Þjóðfélagið þoldi ekki
iðjuleysi verkfærra manna á tímum
takmarkaðrar fæðuöflunar. Með
linun á eignaskyldu þurrabúðar-
manna leitaði vergangsfólk að
sjávarsíðunni, þar sem því gáfust
einhveijir úrkostir og ánauð var
létt af sveitunum.
En þessi ráðstöfun heppnaðist
ekki. A árunum 1685-1702 varð
aflabrestur og harðir vetur, afleið-
ingarnar mannfellir svo þúsundum
skipti og aukinn þurfamannafjöldi
og flakk. Ástandið í Evrópu á sama
tíma var ekki betra. Veturinn
1693-94 í Frakklandi var mann-
dauðavetur af hungri og annars
staðar í Evrópu réð hungur og
pestir, svo mjög að það getur um
mannát. Hér hefði ástandið orðið
mun verra ef þurrabúðarseta hefði
verið í einhveijum mæli á fiskleys-
isárum. í stað þess var ríkjandi
jafnvægi miilílandbúnaðar og sjáv-
arútvegs, bændur stunduðu hvort
tveggja og með þeim árangri að
þýðingarmesta útflutningsafurðin
var skreið allt frá því um miðja
14. öld. Landið varð aldrei verstöð,
svo er þessu jafnvægi fyrir að
þakka.
Sjávarbændur og þeir sem höfðu
sjávargagn að hluta virðast hafa
gætt þess vel að raska ekki fiski-
göngum með, að því er þeir álitu,
vafasömum veiðitækjum og veiði-
tækni og jafnframt að hlutaskipti
gætu gengið árekstralaust. Því var
amast við löngum færum, mark-
önglum og beitingu maðks. Stefna
stjórnvalda að banna vetursetu
erlendra kaupmanna í danska rík-
inu, þar á meðal hér á landi, forð-
aði því að hér kæmu upp erlend
sjópláss, sem hefðu raskað jafn-
vægi lífsbjargarinnar til lands og
sjávar. Og það sem meira er, ís-
lendingar voru mesta skreiðar-
framleiðsluþjóð um norðanvert
Atlantshaf á 15.-18. öld.
Um 1775 eru landsmenn innan
við 50 þúsund og útflutningur
skreiðar nemur ca. 1.500 lestum.
Norðmenn eru 718.000 árið 1775
(Heimild: The Cambridge Ec-
onomic History of Europe Vol. IV)
og útflutningur skreiðar þaðan var
miili 6-7.000 lestir. Hefðu þeir
haldið til jafns við íslendinga í
skreiðarútflutningi hefðu þeir átt
að flytja út rúmlega 20.000 tonn.
Samanburður við Nýfundnaland
bendir til stöðugt vaxandi útflutn-
ings saltaðs þorsks frá Nýfundna-
Siglaugur Brynleifsson
„Svo af þessu leiðir að
allur samanburður við
Nýfundnaland og Nýja
England er út í hött
hvað aflaverkun íbú-
anna snertir.“
landi átímabilinu 1675-1784 með-
an útflutningur héðan stóð í stað.
„Útflutningur íbúa Nýfundnalands
á fiski“ átti sér varla stað. íbúar
Nýfundnalands voru sárafáir,
1683-84 töldust þeir 120, 1754
3.400 og 1774 12.000. Það hljóta
að hafa verið afturgengnir íþúar
eða alþýða, sem verkaði allt það
fiskmagn sem barst þaðan til Eng-
lands, Hollands, Spánar og Mið-
jarðarhafslanda á þessu tímabili.
En svo var ekki. Nýfundnaland var
verstöð, aðstaða gafst fyrir árs-
tíðabundna dvöl meðan vertíð stóð,
en meginhluti þorskaflans var .
verkaður um borð í duggum og *
skipum á miðunum við landið og
fluttur beint á markað. Heimildir i
um veiðar á Nýfundnalandsmiðum '
eru gloppóttar. En í skrám frá
1773 eru „taldar 264 franskar a
duggur (25.000 tonn með 10 þús- *
und manna áhöfn). Frá 1775 eru
talin 400 ensk fiskiskip (36.000
tonn og 25 þúsund fiskimenn).
Samtals verður þetta 1.329 skip
og veiðin var áætluð um 80.000
tonn af fiski. Með því að bæta við
hollenskum fiskimönnum og fiski-
mönnum frá fleiri Evrópurikjum,
þá verða skipin á Nýfundnalands-
miðum um 1.500 og aflinn alls
90.000 tonn“ (Fernand Braudel:
Les Structures du Quotidien —
Civilisation materielle, Economie
et Capitalisme Tome I. Paris
1979). Svo af þessu leiðir að allur
samanburður við Nýfundnaland og t
Nýja England er út í hött hvað '
aflaverkun íbúanna snertir. Það
var íslensk valdastétt og Iandeig- |
endur, sem voru íslenskir bændur "
og sjávarbændur jafnframt, sem
stuðluðu að því að þjóðin lifði af |
og það voru sömu aðilar, sem áttu '
frumkvæðið þegar um hægðist.
Höfundur er rithöfundur.