Morgunblaðið - 08.08.1993, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. ÁGÚST 1993
21
Mikil spenna á landamærum Tadsjikistan og Afganistan
Fyrsta stríð nýs Rúss-
lands í uppsiglingu?
MIKIL spenna hefur myndast á landamærum Tadsji-
kistan og Afganistan þar sem hersveitir stjórnarinnar
í Dushanbe berjast við múslimska skæruliða studda
af afgönskum trúbræðrum sínum. Rússneskir hermenn
eru staddir í Tadsjikistan, með stuðningi yfirvalda
þar, og hafa dregist inn í átökin. Sljórnvöld í Kreml
eru tvístíga í stöðunni sem gæti magnast upp í meiri-
háttar átök. Styrjöldin í Afganistan er Rússum í fersku
minni og almenningsálitið krefst þess að leitað verði
friðsamlegrar lausnar.
13. júlí var ráðist á 12. búðir rússneskra hermanna á
landamærum Tadsjikistan og Afganistan og biðu Rússam-
ir mikinn ósigur. Fyrstu viðbrögð stjórnvalda í Kreml voru
að lofa hetjudáð hermanna sinna og saka afganska og
tadsjikska „glæpamenn" um árásina. Orður voru veittar
öllum rússnesku hermönnunum hvort sem þeir týndu lífi
eða ekki. Yfirmenn í rússneska hernum eru sammála um
að engar hetjudáðir hafi verið drýgðar og 19. júlí hafði
Pjotr Deinikin, yfirmaður flughersins, þetta að segja um
atburðinn: „Landamæraverðirnir eru gagnslausir. Þeir lifa
á fornri frægð er þeir notuðu hunda til
að elta uppi liðhlaupa og smyglara. Þeir
höfðu fengið vitneskju um fyrirhugaða
árás en gerðu engar sérstakar ráðstafan-
ir heldur fóru bara að sofa. Landamæra-
verðirnir eru ekki í stakk búnir til að
heyja nútímastríð. Foringjar þeirra ráða
ekki við aðstæður og vita ekki hvað á að gera næst.“
Óánægja herforingjanna barst til eyrna Borís Jeltsíns
Rússlandsforseta og 27. júlí rak hann yfirmann landamæra-
sveita öryggisráðuneytisins Vladimír Slíaktin herforingja.
Daginn eftir rak hann svo Viktor Barannikov öryggismála-
ráðherrann sjálfan, persónulegan vin og stuðningsmann til
lengri tíma.
15 þúsund manna herlið
Allir rússneskir hermenn í Tadsjikistan að landamæra-
vörðum meðtöldum, lúta nú stjórn Gratsjovs varnarmála-
ráðherra. Liðsstyrkur hefur verið sendur þangað ásamt
orrustuvélum og þyrlum. Talið er að Rússar hafi nú um
15 þúsund hermenn í Tadsjikistan. Þessar ráðstafanir geta
stuðlað að jafnvægi til styttri tíma litið en frumkvæðið er
í höndum andstæðinganna. Þeir geta valið stað og stund
til árása en Rússarnir hafa lítið svigrúm til að svara fyrir
sig. Á hveijum degi berast fréttir af skærum á landamærun-
um er skæruliðar freista þess að koma inn í landið frá
Afganistan.
I Tadsjikistan búa rúmlega fímm milljónir manna. Land-
ið liggur að Úsbekistan, Kirgisistan, Afganistan og Kína.
í fýrra geisaði þar borgarstyijöld sem kostaði 20 þúsund
mannslíf og hafði bein áhrif á líf hálfrar milljónar til viðbót-
ar. Til valda komust gamlir kommúnistar en múslimar sem
höfðu setið við stjómvölinn í samsteypustjórn flýðu margir
til Afganistan. Þaðan hafa þeir síðan heijað inn í landið.
Ólíkt öðrum fyrrum sovétlýðveldum hafa Tadsjikar ekki
komið sér upp eigin her svo heitið geti. Rússneskir landa-
mæraverðir eru staddir þar í velþóknun yfirvalda. Lýðveld-
ið var, á pappírum a.m.k. talið það fátækasta í Sovétríkjun-
um. Rússar hafa áhyggjur af því sem þeir telja sókn mú-
slimskra bókstafstrúarmanna og ýmislegt minnir á Afgan-
istan t.d. ættbálkakerfið.
Múslimska andspyrnuhreyfingin í Tadsjikistan er studd
af hinum íslamska flokki Afganistan undir stjórn Gúlbúdd-
íns Hekmatjars, skæruliðaforingjans þekkta sem áður barð-
ist gegn sovésku innrásarsveitunum. Afganskir trúbræður
hafa hjálpað Tadsikum við að koma sér upp bækistöð í
Kúndúse í norðurhluta Afganistan þar sem nú situr útlaga-
stjórn Tadsjikistan.
En meginhluti hers Hekmatjars er staddur kringum
Kabúl, höfuðborg Afganistan, og berst
þar við sveitir Ahmads Ahahas Masuds.
Hann er upprunalega frá Tadsjikistan
en styður ekki andspyrnumenn þar.
Annar valdamikill herforingi, Dustum,
sem ræður í norðurhluta Afganistan og
einnig hlutum landamæra Úsbekistan
og Tadsjikistan er líka hlutlaus.
„Jíhad“ gegn vanbúnum herafla?
En staðan getur breyst á skömmum tíma og Rússar
hafa hótað hefndaraðgerðum vegna árása múslima á landa-
mærastöðvar þeirra í Tadsjikistan. Gratsjov og fleiri hafa
sagst ætla að refsa „glæpamönnunum" og heyrst hafa
raddir um að ráðast ætti inn í Afganistan. Ef svo yrði
gæti það leitt til þess að skæruliðar þar sameinuðust á ný
í „Jíhad“, eða heilagu stríði gegn Rússum. Og rússneski
herinn hefur ekki bolmagn í nýtt stríð.
Meirihluti landhersins er alls ekki reiðubúinn til bar-
daga. Til eru nokkrar varasveitir en þær gæti allt eins
þurft að senda til annarra átakasvæða eins og Abkasíu,
Ossetíu, Ingúsetíu o.s.frv. Mið-Asíu-lýðveldin, jafnvel þó
þau vildu, gætu ekki aðstoðað Rússa að verulegu leyti því
herir þeirra eru enn verr settir.
Rússar geta ekki bætt liðsstyrk sinn í Tadsjikistan án
þess að kalla til varalið, t.d. námsmenn, aðgerðir sem yrðu
illa séðar í augum almennings. Á sama tíma geta tadsjisk-
ir skæruliðar og afganskir trúbræður þeirra náð saman
allt að 100 þúsund hermönnum. Afganir eru sjóaðir í hern-
Nýtt Afganistan?
RUSSNESKIR hermenn á landamærum Afganistans
og Tadsjikistans. Jeltsín hefur raunar kallað þau landa-
mæri Rússlands en hvort þau verða varin með tilliti
til þess á eftir að koma í ljós.
aði eftir styijöldina við sovéska herinn og þekkja fjallahér-
uð Mið-Asíu betur en hinir ungu rússnesku hermenn.
Rússar leita nú diplómatískra leiða til að leysa ástandið
á landamærum Afganistan og Tadsjikistan. Jeltsin forseti
hefur sent háttsetta erindreka til Kabúl og fyrrverandi
sovétlýðvelda sem eiga landamæri að Tadsjikistan. Þetta
eru Úsbekistan og Kirgisistan en einnig hafa stjórnvöld í
Kasakstan áhyggjur af þróun mála. Rússar hafa einnig
verið í Teheran, höfuðborg íran, því þeim er málið skylt.
Tunga Tadsjika er mjög lík tungumáli írana og einnig er
menning þeirra nátengd. Jeltsín hefur vakið athygli Örygg-
isráðs Sameinuðu þjóðanna á landamæradeilunum og hvatt
til að sendir verði eftirlitsmenn á vegum þeirra. Hann vill
einnig að rússnesku hermennirnir sem staddir eru í Tadsji-
kistan fái hlutverk friðargæslusveita. Forsetinn hefur sett
Kosirev, utanríkisráðherra, yfir málið en hann er ekki hátt
skrifaður hjá rússneskum herforingjum sem saka hann um
undirlægjuhátt gagnvart Vesturlöndum. Sem dæmi um hve
alvarlegum augum Rússar líta á málið þá hefur Jeltsín
sagt opinberlega. að landamæri Tadsjikistan séu í raun
landamæri Rússlands. Hvort hér eru leifar síðustu styijald-
ar Sovétríkjanna eða upphaf fyrsta stríðs hins nýja Rúss-
lands á eftir að koma í ljós.
BAItSVIÐ
eftir Lárus Jóhannesson
Saucony
ATHLETIC FOOTWEAR
Loksins á íslandi fást hinir margverðlaunuðu
heimsþekktu Saucony hlaupa- og íþróttaskór.
Heildsöludreifing Útsölustaðir
Kleppsmýrarvegi 8,
sími 688085