Morgunblaðið - 14.08.1993, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. ÁGÚST 1993
29
Minning
Jón Þ. Pálsson bóndi
Prestsbakka á Síðu
Fæddur 18. september 1917
Dáinn 7. ágúst 1993
í dag verður til moldar borinn á
fyrrum prestssetrinu að Prests-
bakka á Síðu, húsbóndinn þar Jón
Þórarinn Pálsson. Hann fæddist á
Keldunúpi á Síðu, sonur hjónanna
Páls Jónssonar og Guðrúnar Jóns-
dóttur.
Tveggja ára að aldri var hann
tekinn í fóstur af hjónunum á
Keldunúpi, Bergi Jónssyni og
Guðnýju Brynjólfsdóttur. Hjá fóst-
urforeldrum sínum ólst hann upp
og varð síðan bóndi þar til ársins
1953 er hann, ásamt konu sinni
Sigríði Jónsdóttur, keypti prests-
setrið Prestsbakka á Síðu. Nokkr-
um árum áður en Jón og Sigríður
keyptu jörðina mátti segja að hún
væri nokkurs konar hjálega frá
annarri jörð hér í hreppnum. Á
Prestsbakka hafa þau hjón búið síð-
an, byggt upp og ræktað ásamt
syni sínum er búið hefur þar nú
hin síðari ár. Prestsbakki er nú orð-
inn ein af stærstu og bestu býlum
á Síðunni og rekinn þar myndarbú-
skajDur.
Á Keldunúpi var tvíbýli þegar Jón
hóf þar búskap með fóstursystur
sinni og svo var alla búskapartíð
hans þar. Jörðin var lítil og oft erf-
itt um heyöflun áður en tilbúinn
áburður og seinni tíma tækni kom
til sögunnar. Oft þurfti því að leggja
hart að sér til að afla heyja og
stundum langt frá heimajörð. Jón
var duglegur heyskaparmaður og
sérlega góður sláttumaður þegar
allt þurfti að slá með orfí og ljá.
Undirrituðum eru minnisstæðar
vikur tvær er við unnum saman við
heyskap á engjum á Brunasandi.
Var þá sofið í tjaldi, oft ekki langan
tíma nætur. Oft var því snemma
risið og skáraförin mágs mín á
Keldunúpi voru dijúg í morgunrekj-
unni.
Vegna lítils jarðnæðis og þar af
leiðandi takmarkaðrar bústærðar
réðst Jón snemma í að kaupa sér
vörubíl, sem hann um mörg ár vann
með í vegagerð til að afla heimilinu
tekna. í mörg ár voru þeir einu
vörubílstjórarnir hér í Hörgslands-
hreppi, hann og nafni hans í
Hörgsdal.
Jón á Prestsbakka gerði ekki víð-
reist á ævigöngu sinni. Hann fædd-
ist í einum fegursta hvammi Síðu-
fjallanna, ólst þar upp í skjóli fóst-
urforeldra sinna, lifði þar sína
bemsku og æskuár, varð þar bóndi
um hríð en flytur svo á miðjum
aldri tveimur bæjum vestar á Síð-
una þar sem afkomumöguleikar
voru margfalt meiri.
Hann unni þessum stöðum báð-
um og ég veit að hann vildi taka
undir orð listaskáldsins góða: „Hér
vil ég una æfi minnar daga, alla
sem guð mér sendir."
Sú kynslóð sem fæddist á árum
fyrri heimstyijaldar og ólst upp á
tímum kreppunnar um og uppúr
1930 varð fljótt að vinna það sem
orkan megnaði. Lokið er löngum
vinnudegi og erfíðri sjúkdómslegu.
Mági mínum og vini þakka ég góð
kynni og bið honum blessunar á
nýjum vegum þar sem verður meira
að starfa guðs um geim.
Systur minni, bömum þeirra,
bamabörnum og tengdabömum svo
og öllum öðrum aðstandendum
votta ég mína dýpstu samúð.
Blessuð sé minning Jóns Þ. Páls-
sonar á Prestsbakka.
Ólafur J. Jónsson.
í dag fer fram frá Prestsbakka-
kirkju á Síðu útför Jóns Pálssonar
bónda á Prestsbakka, en hann lést
á heimili sínu laugardaginn 7. ág-
úst eftir langvarandi vanheilsu. Jón
Þórarinn Pálsson fæddist á Keldu-
núpi 18. september 1917 og var
því á 76. aldursári er hann lést.
Foreldrar hans voru hiónin Guðrún
Jónsdóttir og Páll Jónsson, bæði
Skaftfellingar að ætt og uppruna.
Þau bjuggu víða þar eystra, lengst
af i Blesahrauni (Efri-Mörk) en
fluttu þaðan 1943 til Hveragerðis.
Jón var næstelstur sex systkina en
eftirlifandi systkini hans eru: Guðný
nú búsett á Akureyri, Ragnar á
Kirkjubæjarklaustri, Guðjón og
Ingólfur í Hveragerði og Hulda í
Reykjavík. Jón ólst upp hjá Guðnýju
Brynjólfsdóttur og Bergi Jónssyni
á Keldunúpi, ásamt einkadóttur
þeirra Solveigu. Hann kvæntist Sig-
ríði Jónsdóttur frá Teygingalæk
9.júlí 1950 og tóku þau þá við búi
fósturforeldra hans en fluttust 1953
að Prestsbakka. Guðný var þá látin
en Bergur og Solveig fluttust með
þeim. Bergur lést sama ár en Sol-
veig andaðist 1973.
Prestsbakki er kirkjustaður og
allt til 1931 sat sóknarprestur-þar,
síðastur séra Magnús Bjarnarson
sem þjónaði þar frá 1896. Móður-
systir Sigríðar Guðrún Auðunsdótt-
ir og Guðbrandur Guðbrandsson
maður hennar bjuggu þar 1931-
1947 og síðar Guðlaugur Ólafsson,
en síðustu árin áður en Jón og Sig-
ríður fluttust þangað var jörðin í
eyði. íbúðarhúsið sem var byggt
af séra Magnúsi fyrir aldamót var
í slæmu ástandi, ekkert rafmagn
og eitt útihús uppistandandi. í það
settu þau eina kú og kvígu og ekki
blés byrlega þegar þær drápust
báðar á básum sínum fyrsta vetur-
inn. En það var ekki siður þeirra
hjóna á Prestsbakka að gefast upp,
hvorki þá eða síðar. Hafist var
handa við að laga íbúðarhúsið,
byggja upp útihús og heimarafstöð
var byggð 1954. Jón var með þeim
fyrstu í Hörgslandshreppi sem eign-
uðust vörubíl og stundaði hann
vegavinnu árlega auk ýmissa flutn-
inga svo sem áburðarflutninga frá
Reykjavík austur á Síðu. Þessi
vinna bætti fjárhaginn en jók auð-
vitað vinnuálagið heima fyrir hjá
þeim báðum. Áfram var haldið að
búa í haginn á Prestsbakka, túnin
stækkuðu ár frá ári, bætt var við
útihúsin og nýtt íbúðarhús reist
1980. Samlíf þeirra hjóna var fag-
urt og alltaf virtist Jóni það efst í
huga að gera konu sinni og bömum
allt til geðs.
Börn þeirra em: Gunnar Bragi
búsettur í Vík kvæntur Sigríði D.
Árnadóttur og eiga þau þijú börn
og eitt barnabarn; Jón sem búið
hefur í samvinnu við foreldra sína
á Prestsbakka, kona hans er Sigrún
Böðvarsdóttir og eiga þau tvær
dætur; Guðríður Steinunn gift Ólafí
Oddssyni og búa þau í Mörtungu
og eiga þijú böm; yngstur er Rún-
ar Páll búsettur á Kirkjubæjar-
klaustri kvæntur Rannveigu
Bjarnadóttur og eiga þau tvo syni.
Ég hygg að leitun sé að meira
ljúfmenni en Jón mágur minn var.
Hann var einstaklega hógvær mað-
ur, tranaði sér aldrei fram og ekki
heyrði ég hann mæla illa til nokk-
urs manns þótt hann hefði gaman
af græskulausu gamni. Allt fram á
síðasta ár sá maður bregða fyrir
glettnisglampa í augum hans.
Greiðvikinn var hann og þær vom
ófáar ferðirnar sem hann fór á bíln-
um sínum fyrir nágranna og vini,
ýmsa snúninga milli bæja, út að
Klaustri eða með bamaskara til
beija. Allt var gert með sömu ljúf-
mennskunni og án þess að ætlast
til borgunar. Um þetta og allt ann-
að voru þau sammála systir mín
og Jón. Gestrisnin á Prestsbakka
er landsþekkt, stundum hefur
eflaust rignt ofan í flekkinn meðan
þau sátu í stofu með gestum sínum.
Það gekk fyrir öllu að taka vel á
móti frændfólki og vinum. Öll börn
hændust að Jóni, bæði skyld og
vandalaus. Ég hugsa að sumarbörn-
in sem dvalist hafa hjá honum fylli
heilan tug og jafnvel meir. Flest
þessara barna hafa haldið sambandi
við Sigeru og Jón og sýnt þeim mikla
vinsemd.
Á sjöunda áratugnum var ég í
skjóli þeirra á túninu á Prestsbakka
með syni mína unga, nokkrar vikur
á hveiju ári. Þá var barnahópurinn
þar stór og öll fengu þau að taka
þátt í því sem fram fór á búinu.
Jón keyrði inn heyið á græna Bed-
fordinum og aldrei brást það, að
áður en hann æki af stað gengi
hann hringinn í kringum bílinn, já
stundum marga hringi, til að full-
vissa sig um að öll börnin væru á
öruggum stað. Takmarkalausa um-
hyggju á þessum árum og svo
margt og margt vil ég og fjölskylda
mín þakka af alhug. Eiginkonu,
afkomendum og venslafólki vottum
við samúð og biðjum þeim velfarn-
aðar.
Góður maður er genginn, kær
vinur hefur kvatt.
Blessuð sé minning Jóns Pálsson-
ar.
Ólöf Jónsdóttir.
Jón Pálsson bóndi á Prestbakka
á Síðu lést á heimili sínu 7. ágúst
síðastliðinn 75 ára að aldri.
Vil ég minnast æskuvinar míns
nokkrum orðum.
Jón var fæddur á Keldunúpi á
Síðu og ólst þar upp sem fóstur-
barn hjónanna Bergs Jónssonar og
Guðnýjar Brynjólfsdóttur. Dóttir
hjónanna, Sólveig, var uppeldissyst-
ir Jóns.
Foreldrar Jóns voru Páll Jónsson,
fæddur á Maríubakka í Fljóts-
hverfi, og Guðrún Jónsdóttir frá
Skaftárdal á Síðu. Jón var einn af
sex systkinum.
Keldunúpur er næsti bær við
Breiðabólstað þar sem sá er þetta
ritar ólst upp. Þótt Jón væri tveim-
ur árum eldri urðum við snemma
leikbræður og tvo vetur samtímis í
barnaskóla að Múlakoti. Margt er
minnisstætt frá þessum árum. Ég
gerði tíðreist að Keldunúpi, um 15
minútna gáhg, til að leika mér við
Jón vin minn.
Leiðin í skólann að Múlakoti var
um 40 mínútna gangur frá Breiða-
bólstað og gengum við ávallt þessa
leið þegar fært var fyrir veðri. í
vesturbænum á Keldunúpi slóst í
förina jafnaldri minn og síðar ferm-
ingarbróðir, Olafur Jónsson, sonur
bóndans Jóns Bjamarsonar. Jón
bóndi hafði tekið að sér að selflytja
okkur strákana yfír Hörgsá, ef ein-
hver vöxtur var í ánni. Þetta var
atburðaríkur og eftirminnilegur
tími. Jón Pálsson var bráðþroska
og fór því snemma að taka þátt í
störfum fullorðna fólksins, svo sem
kraftar leyfðu.
Bergur bóndi fatlaðist snemma
vegna slitgigtar, sem háði honum
við hin erfiðari störf. Raunar mátti
sama segja um Sólveigu einkadótt-
ur Bergs og Guðnýjar.
En fyrr en varði var Jón orðinn
fuilgildur vinnumaður og sá sem
mest mæddi á við hin erfiðari störf.
Jón var snemma mjög verklaginn
og verkhygginn. Þetta sáum við
Breiðabólstaðarmenn glöggt, en
menn fylgdust gjarnan með hvernig
störfín gengu hjá nágrönnunum.
Oft undraðist ég afköstin á hinu
fáliðaða Keldunúpsheimili um slátt-
inn, ekki síst í stórhirðingum. Ann-
ars voru þetta erfiðir tímar í sveit-
inni, því kreppan var í algleymingi.
Hafa ber í huga að á fæstum
bæjum voru vinnuvélar á þessum
tíma til að létta störfín við heyskap-
inn.
Sláttuvélar voru þá nýfarnar að
ryðja sér til rúms og síðar rakstrar-
vélar.
Árið 1950 kvæntist Jón Sigríði
Jónsdóttur frá Teygingalæk, mikil-
hæfri konu. Var þetta mesta gæfu-
spor Jóns í lífinu, því að hjónaband
þeirra varð í alla staði hamingjuríkt
og farsælt. Ástúð og gagnkvæm
virðing ríkti milli þeirra alla tíð.
Ungu hjónin tóku við búi af Bergi
og Guðnýju á Keldunúpi 1950 og
bjuggu þar til 1953, en Jón fékk
þá jörðina Prestbakka á Síðu. Þá
var Guðný látin en Bergur og Sól-
veig fluttust með þeim að Prest-
bakka.
Prestbakki var kirkjujörð og
prestsetur til 1931 er prestsetrið
fluttist að Kirkjubæjarklaustri.
Landkostir voru þar góðir, dágóð
beitilönd, slægiur góðar þegar vel
áraði og jörðin vel fallin til ræktun-
ar.
Jón og Sigríður hófu búskapinn
á Prestbakka af mikilli atorku og
búnaðist alla tíð vel, enda samhent
í öllu sem þau tóku sér fyrir hend-
ur. Með tíð og tíma endurreistu þau
húsakost allan af miklum myndar-
skap.
Jafnframt var unnið að jarðar-
bótum af miklum krafti, túnið
stækkað ár frá ári og er nú með
stærstu og fegurstu túnum sveitar-
innar.
Auk bústarfanna stundaði Jón
um árabil vörubílaakstur ýmist við
vegaframkvæmdir eða vöruflutn-
inga til Víkur og Reykjavíkur. Akst-
urinn var lýjandi og oft kom Jón
örþreyttur heim eftir löng ferðalög,
en á þessum tíma voru vegir oft
og tíðum ógreiðfærir. Ekki bætti
úr skák að Jón kenndi snemma á
ævi bakveiki, sem ágerðist með
árunum.
Jón og Sigríður eignuðust fjögur
mannvænleg börn, sem öllum hefur
farnast vel, þau eru: Gunnar Bragi,
fæddur 6. júní 1952; Jón, fæddur
11. janúar 1954; Guðríður Stein-
unn, fædd 6. janúar 1956; og Rún-
ar Páll, fæddur 25. júlí 1961.
Fljótt kom í ljós að Jón yngri
hafði mikinn áhuga á búskapnum
og tók við hluta búsins á Prest-
bakka fyrir allmörgum árum á
móti foreldrum sínum. Hann er
bóndi góður og fetar dyggilega í
fótspor föður síns.
Við Jón héldum alla tíð sambandi
okkar frá æskuárunum. Ég og kona
mín, Karólína, höfum á undanföm-
um áratugum gert tíðreist að Prest-
bakka, venjulega gist eina eða fleiri
nætur í senn og notið ólýsanlegrar
gestrisni.
Þessum heimsóknum fjölgaði
þegar sonur okkar Snorri Páll kom
til sögunnar. Frá 7 ára aldri var
hann í sumarvist á Prestbakka
skemmri eða styttri tíma næstu 5
árin. Þetta var ómetanlegur tími
fyrir hann og áreiðanlega fyrir öll
hin bömin frá Reykjavík og víðar
sem vom í sumardvöl á Prest-
bakka. Oft undraðist ég umhyggju
og þolinmæði húsbændanna við
barnaskarann. Oft var mannmargt
á Prestbakka á sumrum á þessum
árum. Vandamenn barnanna og
vinir fjölskyldunnar bættust oft í
hópinn. Allt þetta skapaði mikið
álag á heimilið, ekki síst húsmóður-
ina. Ekkert var talið eftir, um-
hyggja, rausn og gestrisni ein-
kenndi allan heimilisbraginn.
Jón Pálsson var fremur hávaxinn
maður, grannur, fríður sýnum. Allt
látbragð hans einkenndist af still-
ingu, festu og hógværð. Hann var
ræðinn þegar málefni sveitarinnar
og búskapar bar á góma. Snemma
fannst mér mikið til koma hve vel
hann kunni skil á örnefnum öllum,
jafnt í byggð og í heiðarlöndum og
afréttum.
Síðustu árin átti Jón við vaxandi
vanheilsu að stríða og hrakaði
heilsu hans síðan ört á síðustu
mánuðum. Allan tímann naut hann
einstakrar umhyggju konu sinnar,
sem auðnaðist að annast mann sinn
og hjúkra á heimili þeirra til hinstu
stundar.
Ég kveð Jón vin minn með þakk-
læti og söknuð i huga. Blessuð sé
minning hans.
Við Karólína og börn okkar send-
um Sigríði og börnunum innilegar
samúðarkveðjur.
Snorri Páll Snorrason.
í dag verður gerð frá Prests-
bakkakirkju á Síðu útför Jóns Páls-
sonar, bónda á Prestsbakka, sem
lézt á heimili sínu hinn 7. ágúst
síðastliðinn.
Þegar kvaddur er góður vinur
hrannast minningarnar upp.
Sá er þetta ritar var svo lánsam-
ur á unga aldri að komast í sveita-
dvöl. Það var árið 1949, fyrsta sum-
arið mitt í §veit hjá vandalausum,
í austurbænum á Keldunúpi á Síðu.
Jón Pálsson bjó þá enn í félagi
við aldraða fósturforeldra sína, þau
Guðnýju Brynjólfsdóttur og Berg
Jónsson, ásamt fóstursystur sinni,
Solveigu Bergsdóttur.
Mörg ungmenni höfðu á undan
mér verið í sumardvöl hjá þessu
góða fólki og notið umhyggju þess,
sumar eftir sumar, og í sex sumur
átti fyrir mér að liggja að njóta
þess líka.
En þegar ég kom í vistina annað
sumarið hafði Jón fundið sína ham-
ingjudís, Sigríði Jónsdóttur á Teyg-
ingalæk. Þau gengu í hjónaband
9. júlí 1950. Það var giftuspor
þeirra beggja. Um það b‘er sambúð
þeirra, samstaða í blíðu og stríðu
og gagnkvæm virðing.
Þau ungu hjónin tóku þá við
búsforráðum og bjuggu á Keldu-
núpi, sem þá var í tvíbýli. En 1952
fengu þau ríkisjörðina Prestsbakka
til ábúðar og fluttu þangað vorið
1953. Guðný fósturmóðir Jóns var
þá látin. Bergur lézt í maí skömmu
eftir að þau komu að Prestsbakka,
en Solveig bjó í skjóli þeirra Jóns
og Sigríðar til dauðadags í desem-
ber 1973.
Nokkrum árum eftir að þau
fluttu að Prestsbakka fengu þau
jörðina keypta. Jörð og hús á
Prestsbakka voru í mikilli niður-
níðslu, þegar þau komu þar að.
Þeirra beið því mikið starf við rækt-
un og uppbyggingu húsa. Samhent
lögðust þau á eitt, bæði tvö atorku-
söm, harðdugleg og ósérhlífin. En
þó vinnudagurinn við bústörfin
væri oftast langur var eftirtekjan
ekki alltaf í samræmi við það. Jón
stundaði því lengst af vörubílaakst-
ur samhliða búskapnum m.a. við
vegagerð, áburðar- og fjárflutn-
inga.
Þrátt fyrir landkosti á Prests-
bakka, voru þessi uppbyggingarár
sannkölluð frumbýlingsár. En þau
hjónin bjuggu frá fyrstu tíð af mik-
illi rausn. A heimili þeirra var jafn-
an mjög gestkvæmt og þau orðlögð
fyrir gestrisni. í tímans rás hafa
þau séð árangur erfíðis síns.
Börn þeirra Jóns og Sigríðar urðu
ijögur og bera öll foreldrum sínum
fagurt vitni.
Af þessum stiklum má sjá, að
sá er þetta ritar var fyrsta sumar-
dvalarbarnið í búskap þeirra Jóns
og Sigríðar og hefur alltaf átt ein-
stöku atlæti að inæta frá þeirra
hendi.
Öll þessi ár hef ég og fjölskylda
mín öll notið vináttu Prestsbakka-
fólksins, sem nú er þökkuð á
kveðjustund húsbóndans.
Jón Pálsson var hæglátur en þó
glettinn og lundin létt, kærleiksrík-
ur og skapstilltur, en gat verið fast-
ur fyrir þegar við átti. Hann var
góður maður, sannur mannkosta-
maður.
Síðustu misserin voru honum erf-
ið, en þá kom samstaða fjölskyld-
unnar best í ljós, sem gerði honum
kleift með góðra manna hjálp, að
vera heima til hinztu stundar.
Að leiðarlokum þökkum við Erla,
börn okkar og fjölskyldan öll, Jóni
Pálssyni samfylgdina og vottum
ástvinum hans öllum okkar dýpstu
samúð
Blessuð sé minning Jóns Pálsson-
ar.
Valur Páll Þórðarson.
LEGSTEINAR
)ÁL17ASTEIN1Ntf
720 Borgarfirði eystra,
sími 97-29977. fax 97-29877