Morgunblaðið - 15.09.1993, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. SEPTEMBER 1993
15
Frelsi er dýrmætt
eftir Guðmund Þ.
Jónsson
Greinar um meint mannréttinda-
brot verkalýðshreyfmgarinnar hafa
verið tíðar í fjölmiðlum að undan-
förnu. Þessi meintu „mannréttinda-
brot“ eru skylduaðild að verkalýðs-
félögum. Það sem vekur athygli í
þessu sambandi er einkum þrennt:
I fyrsta lagi að skrifararnir eru flest-
ir fræðimenn, starfsmenn samtaka
atvinnurekenda eða ungir menn sem
hyggja á frama í stjórnmálum. í
öðru lagi að greinar frá meintum
„fórnarlömbum mannréttindabrota"
verkalýðshreyfingarinnar eru fátíð-
ar. I þriðja lagi er forsendan fyrir
skrifunjum - að skylduaðild sé að
verkalýðsfélögum - röng.
Enginn er skyldugur til að vera í
verkalýðsfélagi þótt fólk greiði til
þess. Verkalýðsfélög eru hinsvegar
skyldug til að taka sem félagsmenn
alla þá er vinna þau störf sem við-
komandi verkalýðsfélög semur fyrir.
Þannig geta allir launþegar haft
lýðsræðisleg áhrif á þá stefnu og
starfshætti sem verkalýðsfélag setur
hér. Kjarasamningar tryggja öllum
launamönnum lágmarksréttindi, líka
þeim er standa utan verkalýðsfé-
laga. Kjarasamningar eru þannig
einskonar almannagæði sem notuð
eru sem almenn viðmiðun í þjóðfé-
laginu um'kaup og kjör.
Veikindaréttur, helgidagalaun og
orlof eru dæmi um það sem verka-
lýðshreyfingin hefur áorkað fyrir
félagsmenn sína og launafólk al-
mennt. Þetta eru réttindi sem öllum
þykja sjálfsögð í dag, þó hafa „frels-
ispostularnir" ekki séð ástæðu til að
prédika um mikilvægi frelsis til þess
að taka sumarfrí. Ríkisábyrgð á
vangreiddu orlofi og ríkisábyrgð á
launum hjá gjaldþrota fyrirtækjum
eru önnur dæmi um mikilvægi
sterkrar verkalýðshreyfíngar til að
vernda það frelsi sem skiptir launa-
fólk máli, nefnilega frelsi til þess
að eiga skilyrðislausa kröfu á oríofs-
laun (frelsi til að geta nýtt orlof)
og rétt til fullnaðaruppgjörs á van-
greiddum launum frá fyrirtækjum
við gjaldþrot (frelsi til að eiga til
hnífs og skeiðar þó atvinnurekandi
fari á hausinn). Það er þetta já-
kvæða frelsi sem hlýtur að teljast
mikilvægt við mat á hagsmunum
launþega, frelsi til mannsæmandi
lífs án sífelldrar óvissu um afkomu
sína og sinna nánustu.
En það er ekki nóg að ná einu
sinni fram ákveðnum réttindum, það
verður stöðugt að standa vörð um
fengið frelsi. Til þess eru verkalýðs-
félög ekki síður nauðsynleg. Mikið
af starfi verkalýðsfélags snýst ein-
mitt um að tryggja það að launþeg-
ar nýti sér þessi réttindi sín - þetta
frelsi sitt - hvort sem um er að
ræða að gera kröfu í ríkisábyrgðar-
sjóð launa vegna gjaldþrots eða til
félagsmálaráðuneytis um innlausn á
vangreiddri orlofskröfu. Þetta eru
réttindi sem oft er tímafrekt að
standa í því varla á færi launafólks
ásamt því sem þessu fylgir kostnað-
ur vegna lögfræðiaðstoðar sem
verkalýðsfélög greiða nú. Verkalýðs-
félög eru þannig mikilvæg til þess
að standa á bak við verkafólk þegar
eitthvað bjátar á. Verkalýðsfélögin
eru einnig mikilvæg til að miðla
reynslu og þekkingu á hinum misj-
öfnu aðstæðum sem upp koma í
samskiptum verkafólks og yfir-
manna á vinnustöðum. Þau taka á
sig að fullu þann kostnað sem felst
í því að leita réttar starfsmanns
þegar á honum er brotið. Það er
einmitt þessi kostnaður við eftir-
rekstur réttindamála sem oftar en
ekki myndi fæla launafólk frá því
að leita réttar síns, ög slíkt væri
atvinnurekendum líklega ekki á
móti skapi. Frelsið getur nefnilega
verið dýrt í krónum talið og sterk
verkalýðsfélög tryggja öllum frelsi,
ekki bara þeim sem á nóg af krón-
unum. Atvinnuleysistryggingasjóður
er annað skýrt dæmi um mikilvægi
sterkrar verkalýðshreyfingar. At-
vinnuleysistryggingasjóði var komið
á í kjarasamningum þar sem verka-
lýðshreyfingin, í krafti síns styrks,
náði fram gríðarlega mikilvægu rétt-
indamáli launafólks sem stjórnmála-
menn höfðu fyrst vakið máls á 30
árum fyrr. Hvert væri frelsi þeirra
launþega sem í dag hefðu ekki vinnu
ef ekki nyti við atvinnuleysistrygg-
ingasjóðs? „Frelsið" gæti e.t.v. verið
falið í því að bjóða starfskrafta sína
á t.d. 30 þús. kr. á mánuði, þ.e. að
bjóða sig niður fyrir lágmarkskjör.
Þetta er líklega það „frelsi" sem
sumir atvinnurekendur a.m.k.
myndu ekki slá hendi á móti sem
og ýmsir talsmenn þeirra eins og
dæmin sanna. Það sem einnig er
alvarlegt er að þetta „frelsi“ til að
bjóða kjör sín niður verður til þess
að aðrir launþegar hafa verri samn-
ingsstöðu; „frelsi“ eins getur þannig
þýtt helsi annars. Hér myndu rök
„frelsispostulanna" líklega vera þau
að kaupin og kjörin eigi einmitt að
gerast svona; á markaði. Þá er því
til að svara að samningsstaða laun-
þega og atvinnurekenda er hreint
ekki jöfn og því fáranlegt að tala
um fijálsa samninga í beinum sam-
skiptum atvinnurekenda og launa-
fólks. „Frelsið" væri allt atvinnurek-
anda megin; frelsi hans til að ákveða
einhliða kaup og kjör starfsmanna.
Að halda því fram að starfsmaður
og atvinnurekandi hafi sömu mögu-
leika og þannig sömu samningsstöðu
er ekki bara út í hött heldur lýsir
það skilningsleysi á kjörum og að-
Guðmimdur Þ. Jónsson
„Það er okkur öllum
nauðsynlegt að skoða á
gagnrýninn hátt og af
yfirvegun hugmyndir
og rök fyrir frelsi og
réttlæti. Hinsvegar ber
okkur að forðast að
falla í þá gryfju að taka
slagorð um frelsi og
réttlæti alvarlega sem
augljóslega miða að því
að veikja samtök verka-
fólks í sífelldri baráttu
fyrir þeim sjálfsagða
rétti að geta lifað
mannsæmandi Iífi.“
stæðum launafólks almennt. Þeir
sem gera sig seka um slíkt skilnings-
leysi hafa ekki þann þroska til að
bera sem hlýtur að vera frumskil-
yrði þess að ræða opinberlega um
kjara- og verkalýðsmál; og enn síður
ættu slíkir menn að fjölyrða um
frelsi. Verkalýðsfélög eru einmitt til
þess að launafólk hafi svipaða samn-
ingsstöðu og atvinnurekendur, að
aðilar geti mæst á jafnréttisgrund-
velli og náð ásættaníegum samning-
um fyrir heildina.
Frelsi er dýrmætt, svo dýrmætt
að ungir menn á uppleið eða málpíp-
ur atvinnurekendasamtaka ættu,
þrátt fyrir ákafa og metorðagirnd,
að leggja meiri metnað í umfjöllun
um efnið. Oft er talað um jákvætt
og neikvætt frelsi, en frelsi á sér
fleiri víddir. Frelsi fyrir alla verður
ekki náð án tillits manna á milli,
frelsi frumskógarins þar sem sá
sterki hefur frelsi til að traðka á
þeim sem minna mega sín erekki
það frelsi sem íslenskt launafólk
kýs. Mörg dæmi eru um að menn
hafi virt þennan almenna skilning á
frelsi yfir hinn þrönga skilning. Bí-
leigendur eru skyldugir til þess að
tryggja bílinn sinn, undan-því kom-
ast menn ekki meðan þeir eiga bíl.
Það er til þess að tryggja réttindi
og frelsi annarra sem e.t.v. verða
fyrir eigna- eða heilsutjóni af völdum
bíleigenda. Á sama hátt hafa menn
komist að þeirri niðurstöðu að krist-
in trú og boðskapur biblíunnar sé
það veganesti sem okkur einstakl-
ingum og þjóðfélagi farnist best að
lifa eftir. Þess vegna komast menn
ekki undan því að greiða þó svo
menn segi sig úr þjóðkirkjunni, þrátt
fyrir að hafa aldrei sótt um inn-
göngu.
Það er okkur öllum nauðsynlegt
að skoða á gagnrýninn hátt og af
yfirvegun hugmyndir og rök fyrir
frelsi og réttlæti. Hinsvegar ber
okkur að forðast að falla í þá gryfju
að taka slagorð um frelsi og rétt-
læti alvarlega sem augljóslega miða
að því að veikja samtök verkafólks
í sífelldri baráttu fyrir þeim sjálf-
sagða rétti að geta lifað mannsæm-
andi lífi.
Höfundur er formaður Iðju, félags
verksmiðjufólks, og
Landssambands iðnverkafólks.
Nú baelosl peningor í pollinn
fró Austurríki og Donmörku!
Sölu lýkur miðvikudog kl. 16:55
Dcinmörk 09 ísloncP
Auslurríki,
Svíþjóð,