Morgunblaðið - 15.09.1993, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. SEPTEMBER 1993
MS og sjúkraþjálfun
eftir Tómas Maríuson
í dagvist MS-félags íslands við
Áland er starfandi lítil en sérhæfð
sjúkraþjálfunardeild. Innan þess
ramma, sem núverandi þekking á
MS setur, er sjúkraþjálfun mjög
öflugt tæki til að aðstoða fólk með
þennan sjúkdóm.
Röskun sú sem MS veldur í starf-
semi líkamans getur verið afar
breytileg eftir einstaklingi. Fyrstu
einkenni sem sjúkraþjálfarinn getur
tekið á eru truflun á jafnvægi, skort-
ur á stöðugleika og öryggisleysi í
hreyfingum. Flestir einstaklingar
þekkja þetta meira eða minna vel
af eigin reynslu því áfengisáhrif (á
ísl.: að vera kenndur) valda svipuðum
einkennum: hreyfíngarnar verða
klaufskar, erfítt er að ganga beint,
ósamræmdum augnhreyfingum
fylgja tvísýni og svimi. Við MS getur
svo einnig myndast kraftleysi í ein-
stökum vöðvum og eðlilegt samspil
vöðvanna truflast. Þetta getur til
lengdar haft áhrif á stoðkerfið, vald-
ið vöðvabólgu og eymslum í vöðva-
festum (gjaman í herðum og mjöðm-
um), rýmun á vöðvamassa og jafn-
vel hryggskekkju með öllum sínum
afleiðingum. Til að byija með stunda
margir MS-sjúklingar heilsurækt af
einhveiju tagi, fara í sund, göngu-
ferðir eða leikfími/líkamsrækt. í
sjálfu sér er það auðvitað gott og
ekkert við því að segja, en MS-sjúkl-
ingar þurfa að gæta sín. í fyrsta
lagj má nefna þreytu sem ásamt
úthaldsleysi fylgir iðulega MS-sjúk-
dómnum. Hvort tveggja veldur því
að jafnvel frískur MS-sjúklingur án
sjáanlegrar fötlunar hefur skert út-
hald og getur fundið fyrir auknum
einkennum eftir tiltölulega stutta
áreynslu. Ekki má gleyma að margir
stunda vinnu og reynir hún oft mik-
ið á þolforðann. Þolþjálfun („fítu-
brennslunámskeið"), líkamsrækt,
aerobic, einnig sund og gönguferðir
krefjast úthalds. MS-sjúklingur sem
stundar slíka þjálfun, verður að vita
/WVJ~ |
nákvæmlega hvar þreytumörk hans
eru og hægja á sér í tæka tíð (þótt
allir hinir í hópnum haldi áfram!).
í öðru lagi er spumingin, hvort
MS-sjúklingur græðir eitthvað á því
að vera í þol- eða kraftæfingum.
MS-sjúklingar nú á dögum eru ekki
síður en aðrir fómarlömb hreyfínga-
leysis og vissulega hafa þeir gagn
af almennri þjálfun. En sé spurt eft-
ir sérhæfðum árangri er svarið að
þolþjálfun og markviss MS-meðferð
eru jafn ólíkar og til að mynda kapp-
akstur og ökuleikni. Að æfa sig að
„taka Kambana á 150“ gerir mann
ekki hið minnsta færari að bjarga
sér við erfiðar aðstæður. Sem sagt:
þol- og kraftþjálfun eykur ekki endi-
lega fæmi þess sem æfír. Hættan
er hins vegar sú að röng hreyfimynst-
ur og óæskilegar meðhreyfíngar fest-
ist enn frekar í sessi. Listin er að
finna veika hlekkinn í keðjunni og
styrkja hann og þannig er farið að
við sjúkraþjálfun. Takist það er með-
ferðin markviss.
í þriðja lagi fylgir álagi aukin
hætta á „kasti“. MS kemur gjaman
í köstum, eins og allir MS-sjúklingar
vita. Sjúkdómurinn tekur sig upp
öðru hvom, fólki iíður verulega verr,
það er þreytt, máttlaust og slappt.
Það ástand kallast kast. Í kasti
versna einkennin iðulega en skána
þó aftur þegar frá líður. Oft fylgir
þó hveiju kasti einhver varanleg
skerðing á getu. Álag af öllu tagi -
andlegt og líkamlegt - getur aukið
hættu á kasti og er líkamsþjálfun
ekki undanskilin þessu. Hér skal síst
mælt gegnt því að MS-sjúklingar séu
í góðri almennri þjálfun. En hafa ber
þó í huga að hún miðast nær ein-
göngu við svokallað heilbrigt fólk.
Hver og einn veit að sjálfsögðu best
hvar þolmörk hans liggja og einnig
hvort hann fínnur þá bót sem hann
ætlaði sér. Ef sá sem stundar al-
menna leikfími gerir sér grein fyrir
áhættunni og sínum eigin takmörk-
unum og hagar þjálfun sinni sam-
kvæmt því getur hann haft mjög
gott af henni.
En hver er meðferð sjúkraþjálfara
á MS? Fyrsta skrefíð er viðtai við
skjólstæðinginn, farið er yfír sögu
sjúkdómsins, vandamál sem honum
fýlgja og almennt heilsufar. Nánari
skoðun leiðir þá í ljós getu einstakl-
ingsins. Áherslan liggur á starfrænni
(funktional) skoðun sem sýnir hvem-
ig skjólstæðingurinn bjargar sér við
einstök atriði daglegs lífs. Næsta
skref er að setja upp markmið og
meðferðaráætlun. Erfítt er að spá
um árangur meðferðar og alls ekki
víst hvort settum markmiðum verður
náð; nær væri að tala frekar um
meðferðarstefnu en markmið.
Ákveðinni stefnu er fylgt eins lengi
og framfarir sjást, stöðvist þær verð-
ur að snúa sér að öðru eða taka
hvíld. Tíðni endurkomu er afar mis-
jöfn, allt frá því einu sinni í viku
(viðhaldsmeðferð) upp í daglega
meðferð (uppbygging) í ákveðinn
tíma.
Að síðustu skal lýst nokkrum æf-
ingum sem beitt er. Jafnvægisæfing-
ar eru gerðar ýmist sitjandi eða
standandi.
Sjúklingur á að teygja sig í ýmsa
hluti, bæði upp fyrir og niður fyrir
sig. Miðast það allt við þarfír dag-
legs lífs. Þegar á því stigi reynir
æfingin ekki eingöngu á jafnvægi
heldur þjálfar hún þætti eins og
hreyfístjóm, stöðuskyn og vöðva-
samspil (samhæfingu). Svo er farið
í ýmsa leiki: boltaleiki, „frisbí" og
griptennis, svo eitthvað sé nefnt. Það
krefst einnig snerpu og þjálfarinn
stjómar hraðanum skv. getu skjól-
stæðings. Gönguæfingar em annar
kafli í æfingunum og er skjólstæð-
ingurinn látinn ganga, hlaupa eða
Tómas Maríuson
„Innan þess ramma,
sem núverandi þekking
á MS setur, er sjúkra-
þjálfun mjög öflugt
tæki til að aðstoða fólk
með þennan sjúkdóm.“
hoppa á sléttu gólfí. Tæki eins og
jafnvægisspýta, pallar í ýmsum hæð-
um og vöggubretti reyna enn meira
á hreyfígetu og jafnvægi.
Þjálfarinn er aldrei langt undan
og ávallt tilbúinn að rétta hjálpar-
hönd ef með þarf en annars er reynt
að haga æfingunum þannig að skjól-
stæðingi rétt tekst að gera þær án
aðstoðar. Stöðubreytingar t.d. fara
fram úr rúmi, reisa sig upp af gólfí,
standa upp úr stól virðast í fljótu
bragði ekki flóknar en samt er það
veruleg frelsisskerðing að geta ekki
framkvæmt þær einn. Fyrir einstakl-
ing er afar mikilvægt að geta fram-
kvæmt þessar athafnir án hjálpar.
Einnig er mjög mikilvægt fyrir ein-
stakling með jafnvægistruflun að
geta staðið upp af gólfi, einn eða
með aðstoð.
Milli æfínga notar þjálfarinn
15. september - 15. október
Norræn trimmlandskeppní
fyrir fatlaða og aldraða
eftir Önnu Karólínu
Vilhjálmsdóttur
„Ef hægt væri að forrita áhrif lík-
amlegrar hreyfíngar í töfluform,
væri sú tafla notuð meira en nokk-
urt annað læknameðal." (Bandarísk-
ur læknir.)
Læknavísindin hafa með óta)
rannsóknum sýnt fram á að mark-
viss líkamleg hreyfíng getur í flestum
tilfellum haft mjög jákvæð áhrif á
líðan fólks, jafnt líkamlega sem and-
lega líðan.
Áhrif markvissrar hreyfíngar eru
mikilvæg, bæði hvað varðar endur-
hæfingu þeirra er búa við skerta
hreyfifæmi og/eða eiga við geðræn
vandamál að stríða og ekki síður sem
fyrirbyggjandi þáttur í heilbrigðis-
kerfinu.
Keðjuverkandi áhrif hreyfíngar-
innar eru jákvæð, líkamlegt álag nær
fram jákvæðri útrás sem leiðir til
þess að einstaklingnum líður betur
og þannig verður til hringrás endur-
hæfíngar sem getur skipt sköpum í
daglegu lífí.
DSERO0NŒRAMICA
-Stórhöfða 17 vlö Gullinbrú, sími 67 4* 44
Þessa vitneskju hafa endurhæf-
ingarlæknar, geðlæknar og aðrir
þeir sem vinna að bættri líkamlegri
og andlegri líðan fólks lagt aukna
áherslu á hin síðari ár. Nú eru starf-
andi á Reykjalundi þrír íþróttakenn-
arar sem skipuleggja markvissa
hreyfíngu sjúklinga, göngur, leik-
fími, sund og fleira í samráði við
lækna og sjúkraþjálfara. Einstak-
lingar fá hvatningu til að halda slíku
lífsmunstri áfram eftir að meðferð
lýkur og það er einmitt slík hvatning
sem getur skipt sköpum varðandi
árangur meðferðar og endurhæfíng-
ar þegar fram líða stundir.
Orð bandaríska læknisins eiga énn
erindi til allra þjóða, jafnt til almenn-
ings sem starfsfólks heilbrigðis- og
menntakerfisins.
Markmið alþjóðaheilbrigðismála-
stofnunarinnar WHO er „Heilbrigði
árið 2000“. Ef læknavísindin telja
að markviss hreyfing sé æskilegt
meðferðarform innan heilbrigðis-
kerfísins, geti stuðlað að bættri
heilsu almennings og þannig að gíf-
urlegum sparnaði í heilbrigðiskerf-
inu, virðist mjög eðlilegt og árang-
ursríkt að leggja aukna áherslu á
þennan þátt bæði innan heilbrigði-
skerfísins, skólakerfisins og í þjóðfé-
laginu almennt.
„Nord Hif“, Nordiska Handikapp-
idrottsförbundet, sem eru samtök
íþróttasambanda fatlaðra á Norður-
löndum, hafa frá árinu 1981 staðið
fyrir Norrænni trimmlandskeppni
fyrir fatlaða og ófatlaða. Keppni fer
fram annað hvert ár á öllum Norður-
löndunum, en markmið með þessu
samnorræna verkefni er að efla
áhuga fatlaðra og aldraðra á líkams-
rækt og útivist.
Nú verður keppnin haldin á ís-
landi á tímabilinu 15. september tii
15. október 1993. Viðurkenndar
greinar keppninnar eru ganga,
hlaup, sund, hjólreiðar, hesta-
mennska, róður, hjólastólaakstur,
leikfimi/líkamsrækt. Ganga með að-
stoð göngugrindar, æfingar rúm-
liggjandi sjúklinga og annað sem
tekur mið af aðstæðum fólks er við-
urkennt sem framlag til keppninnar.
Keppnin er þrískipt
1. Keppni milli einstaklinga.
Dregin verða út 10 nöfn þeirra ein-
staklinga sem vinna sér inn fleiri en
20 stig pg hljóta þeir sérstök verð-
laun. Aðeins er hægt að vinna sér
inn 1 stig á dag fyrir 30 mín. hreyf-
ingu.
2. Keppni milli héraðssambanda.
Stigahæsta héraðssambandið miðað
við íbúafjölda hlýtur „Flugleiðabikar-
inn“ sem gefínn var af Flugleiðum
árið 1991.
3. Keppni milli Norðurlandanna.
Það land sem sýnir mesta þátttöku-
aukningu frá keppninni 1991 hlýtur
að launum „Trimmhomið" sem gefíð
var af Flugleiðum árið 1987. Árið
1991 varð Island í 4. sæti!
Úrslit í Norrænu trimmlands-
keppninni frá upphafi
Stig eru reiknuð út samkvæmt
ákveðnum margföldunarstuðli fyrir
hvert land. 1981 ísland - 1983 ís-
Iand - 1985 ísland - 1987 Finnland
- 1989 Færeyjar - 1991 Danmörk.
Auk hefðbundins keppnisfyrir-
komulags hafa stofnanir sett á fót
keppni milli hinna ýmsu deilda sem
er hvetjandi og skemmtilegt fyrir-
komulag og á nokkrum stöðum hafa
verið settir upp sérstakir göngudag-
ar.
Árið 1991 vakti frammistaða þátt-
takenda frá Hrafnistu í Hafnarfirði
mikla athygli en sá hópur undir stjóm
Lovísu Einarsdóttur íþróttakennara
safnaði óteljandi stigum fyrir ísland.
Við nánari eftirgrennslan kom í ljós
að markviss hreyfíng hefur verið einn
af mikilvægustu þáttum í daglegu
lífí fólksins á Hrafnistu í Hafnarfírði
um árabil. Hafnfírðingar eiga þar
heiður skilinn!
Stjóm íþróttasambands fatlaðra
vill koma á framfæri sérstöku þakk-
læti til Flugleiða hf., sem eru aðal-
styrktaraðilar keppninnar 1993, og
til allra þeirra einstaklinga, stofnana
og samtaka sem lagt hafa hönd á
plóg við að kynna Norrænu trimm-
landskeppnina 1993.
Upplýsingar um keppnina og
skráningarkort hafa verið send til
íþróttafélaga fatlaðra, Samtaka fatl-
aðra og aldraðra, svæðisskrifstofa,
sambýla og sérskóla, héraðssam-
banda, sjúkrahúsa, elliheimila og
fleiri aðila um allt land.
Skráningarkort má einnig fá á
skrifstofu Iþróttasambands fatlaðra,
íþróttamiðstöðinni, Laugardal.
Fatlaðir og aldraðir íslendingar
eru hvattir til þess að leggja sitt af
mörkum og vinna að sigri Islands í
Norrænu trimmlandskeppninni árið
1993 á ári aldraðra.
Keppnin verður formlega sett mið-
vikudaginn 15. september kl. 18 við
gjaman nuddtæki á herðar sjúklings-
ins, bak og læri. Það slakar á vöðvum
og minnkar spasmann. Ef þörf er á
ítarlegri meðferð vegna vöðvaeymsla
beitir þjálfarinn fleiri aðferðum, t.d.
leysigeislum, hljóðbylgjum, heitum
eða köldum bökstrum og nuddi/þver-
nuddi ásamt vöðvateygjum og fleiri
aðferðum.
Til að fyrirbyggja spasma hafa
verið notaðar vöðvateygjur sem gefa
góða raun. Hins vegar þarf að gera
þær með tilfinningu til að valda ekki
áverkum. „Spasmi" kallast ósjálfráð-
ur vöðvasamdráttur (krampi) sem
fylgir ýmsum taugasjúkdómum, m.a.
MS. Hann getur komið eldsnöggt
þegar teygt er á vöðva. Gerist það
þarf þjálfarinn að slaka strax á
spennunni og leyfa vöðvanum að
hreyfa sig áður en teygt er á ný.
Sé það ekki gert heldur haldið stíft
á móti (sem að auki er mjög erfítt
og sárt fyrir skjólstæðinginn) er mik-
il hætta á meiðslum. Eins og oft
áður reynist mjúka aðferðin líka hér
að lokum árangursríkari. Þar að auki
er sjúkraþjálfarinn e.k. upplýsinga-
banki skjólstæðings. Komur til
sjúkraþálfara eru tíðar. Þar af leið-
andi myndast mikið trúnaðarsam-
band milli þjálfarans og skjólstæð-
ings og margar spurningar koma upp
sem þarf að svara.
Þetta gerir þá kröfu til sjúkraþjálf-
arans að hann viðhaldi þekkingu
sinni og einnig að hann miðli upplýs-
ingum, sé einskonar tengiliður milli
læknis og sjúklings. Það krefst stöð-
ugra samskipta við lækna og einnig
aðra meðferðaraðila s.s. félagsráð-
gjafa, iðjuþjálfara, Tryggingastofn-
un, stoðtækjasmiði og heimahjúkrun.
Innan stofnana er þetta leyst með
því að halda reglulega fundi, annars
er nauðsynlegt að hafa samband við
viðkomandi aðila sim- eða bréfleiðis.
Þá hlið vinnunnar sér skjólstæð-
ingurinn sjaldan en samt er hún
nauðsynleg og krefst tíma. En með
sameiginlegu markmiði og sam-
ræmdum aðgerðum næst miklu fyrr
sá árangur sem til er ætlast og það
er í þágu skjólstæðingsins.
Höfundur er sjúkraþjálfari hjá
MS-félagi íslands.
Anna Karqlína Vilhjálmsdóttir
yFatladir og aldraðir
Islendingar eru hvattir
til þess að leggja sitt
af mörkum og vinna að
sigri íslands í Norrænu
trimmlandskeppninni
árið 1993 á ári aldr-
aðra.“
íþróttamiðstöðina í Laugardal. Þar
verða flutt ávörp og síðan verður
farið í ratleik sem felst í því að fínna
þekktan íslending sem mun leynast
í Laugardalnum. Þorsteinn Einars-
son, fyrrverandi íþróttafulltrúi, og
samtökin „íþróttir fyrir alla“ aðstoða
ÍF við framkvæmd þessa ratleiks. I
lok ratleiksins verður öllum boðið upp
á aquarius-drykk. Allir þeir sem
áhuga hafa eru hvattir til að mæta í
Laugardalinn!
Höfundur er framkvæmdastjóri
íþrótta- og útbreiðslusviðs
Iþróttasambands fatlaðra.