Morgunblaðið - 13.10.1993, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. OKTÓBER 1993
11
Nýjar bækur
Tvíræður eftir
Þorgeir Þorgeirson
TVÍRÆÐUR heitir ný bók eftir
Þorgeir Þorgeirson. Útgefandi er
Leshús.
í kynningu útgefanda segir m.a.:
„Þorgeir Þorgeirson velur hér til
birtingar sex af fjölmörgurn ræðum,
sem hann hefur flutt, eða sem svar-
ar einni ræðu fyrir hvern áratug
ævinnar. Þær fjalla um grundvallar-
atriði eins og þjóðmenningu, réttarf-
ar og málfrelsi. Vikið er líka að fleiru
og rætt um: þýðingu þýðinga, svig-
rúm spennitreyjynnar, íhaldsemi rót-
tæklinga, uppskeru kvikmyndavors-
ins, hugarburð sannleikans og sann-
leika hugarburðarins, umhyggju lög-
reglunnar og elegans styijalda,
merkingu Eiffelturnsins og fleiri
sjálfsagða hluti.
Tvíræður heitir bókin m.a. vegna
þess að ræðurnar standa tvær og
tvær saman, ýmist sem hliðstæður
eða andstæður. Og þannig ræðast
þær við sín á milli og segja þá ýmis-
legt fleira og tvíræðara en komist
gat fyrir í hverri og einni þeirra.
Það gerir bókina að furðu heillegri
mynd af samtímanum; og raunar
líka af höfundinum sem á bak við
þetta uppgjör stendur. Engu síður
en hefðbundnari viðtalsbók mundi
gera.
Kápa bókarinnar.
Elsti textinn í bókinni er íslensk
menning í spennitreyju, ræða sem
flutt var árið 1966 í Málfundafélagi
sósíalista, skarpt uppgjör við páfana
í vinstri hreyfingunni, sem fróðlegt
er að skoða nú, röskum aldarfjórð-
ungi síðar.
Meðal nýrri texta er fyrirlestur,
Um þýðingu þýðinga, sem höfund-
urinn flutti við Háskólann á Akur-
eyri 1991. Þar er að fínna niðurstöð-
ur Þorgeirs um þetta efni eftir ára-
tuga starf við túlkun erlendra bók-
menntatexta, en hann er nú að
mestu hættur þeim störfum og mun
héðanaf einbeita sér að samningu
eigin verka.
Tvær málflutningsræður eru birt-
ar í bókinni, Réttarfar og tjáningar-
frelsi, sem flutt var fyrir Mannrétt-
indanefndinni í Strassborg, og Tján-
ingarfrelsi og réttarfar sem flutt var
fyrir Mannréttindadómnum. En Þor-
geir varð fyrstur íslendinga til að
reka mál fyrir þeim dómi og raunar
líka fyrsti ólöglærði einstaklingurinn
sem Mannréttindadómstóllinn heim-
ilaði málflutning þar.
Til mótvægis við þessar málflutn-
ingsræður í nafni hins einfalda sann-
leika er síðan birt endurskoðuð gerð
af fyrirlestrinum Um hugarburð
sannleikans og sannleika hugarburð-
arins, sem upphaflega var fluttur í
Félagi áhugafólks um heimspeki á
skírdag 1990.
Loks er birt hér vfðfræg ræða:
Hvað þýðir Eifellturninn?, sem flutt
var við setningu tíunda þings hor-
rænna fjöimiðlafræðinga haustið
1991. Þrjár af sex ræðum bókarinn-
ar voru upphaflega samdar og flutt-
ar á öðrum málum (ensku og
dönsku). Þær eru vitaskuld birtar í
þýðingu höfundarins sjálfs, en frum-
gerð þeirra er prentuð í bókarauka
ásamt tveim blaðagreinum Þorgeirs
frá 1983, sem báðar tengjast mál-
flutningnum í Strassborg.
Bókin er 147 bls. Ljósmynd á
kápu: Sigurgeir Siguijónsson. Prent-
un og band: Prentsmiðjan Oddi.
Verð í bókaverslunum 1.672 kr.
Verð til áskrifenda 1.400 kr.
Maður bít-
ur hund
Kvikmyndir
Sæbjörn Valdimarsson
Maður bítur hund („Man Bites
Dog“). Sýnd i Háskólabíói. Leik-
stjórn, handrit, kvikmyndataka
og leikur Rémy Belvaux, André
Banzel og Benoit Poelvorde.
Aðalhlutverk Vincent Tavier.
Belgía 1991.
Það vill henda að hundur bíti
mann (jafnvel maður mann) en að
maður bíti hund telst sem betur fer
harla óvenjulegt og það er hún
myndin sem dregur nafn sitt af
þeim kynduga atburði.
Þá belgísku Maður bítur hund
er erfítt að skilgreina. Kolgeggjaður
manndrápsfarsi í heimildarmynd-
arstíl gæti komið til greina. Ferill
hennar hófst fyrir röskum tveimur
árum á kvikmyndahátíðinni í Cann-
es, þar sem hún vakti athygli (eng-
in furða). Síðan hefur hún verið að
byggja sig upp, hægt og bítandi,
sem „cultmynd" beggja vegna Atl-
antshafsins.
Söguþráðurinn er ógeðfelldur,
svo ekki sé meira sagt. Hópur kvik-
myndagerðarmanna vinnur að
heimildarmynd um morðóðan kjaft-
ask. Fylgjast með honum, velta
fyrir sér hinum ólíklegustu hlutum
milli himins og jarðar á kankvísleg-
Allt sem
máli skiptir
Allt sem máli skiptir. Sýnd í
Háskólabíó
Leikstjóri Robert Glinski. Hand-
rit D. Ankiewicz-Nowowiejska.
Kvikmyndataka Jaroslaw Szoda.
Aðalleikendur Adas Siemion,
Ewa Skibinska, Krzysztof Glob-
isz. Pólland 1992.
Eftir að Járntjaldið hrundi hefur
íjöldi kvikmyndagerðarmanna í
Austur-Evrópu gert upp hug sinn
gagnvart herraríkinu í austri, hvæst
á það á tjaldinu. Létt á byrðum
hálfrar aldar kúgunar og borið á
eymslin. Allt sem máli skiptir er
ein sú máttugusta, einkar vel gerð
og að sjálfsögðu byggð á sannri
harmsögu.
Myndin hefst í byijun síðari
heimsstyijaldarinnar, þegar Hitler
og Stalín voru búnir að sneiða Pól-
land niður líkt og köku og deila
henni með sér. Austurhlutinn kom
í hlut Stalíns (sem þeir Hvítrússar
og Úkraínumenn njóta reyndar enn
góðs af) og eitt af fyrstu verkum
harðstjórans var að koma fyrir katt-
arnef eða hrekja í útlegð allt fólk
sem lét ekki kúgast. Þetta var eink-
um yfírstéttin í landinu, gagnrýnir
listamenn og gyðingar.
Söguhetjur myndarinnar eru
gyðingar; ungur sonur og foreldrar
hans, vel metnir og stæðir borgar-
ar. Hann rithöfundur í innsta hring
sem hafði áður verið hallur undir
kommúnismann en farinn að efast.
Nýju valdhafarnir fljótir að hola
honum niður í fangelsi austur í
Mið-Asíu. Þangað austur á flatn-
eskjur Kasakstan lá einnig leið
mæðginanna ásamt íjölda mennta-
og broddborgara. Segir myndin frá
an hátt — milli þess sem hann
murkar lífíð úr börnum og gamal-
mennum og öllum aldursflokkum
þar á milli. í tugum.
Þó að allt sé þetta sett upp á
kaldhæðnislegan hátt þarf ekki að
velta vöngum yfír því að hér er
einstaklega ósmekklegur, nánast
sjúklegur, farsi á ferð sem þekkir
engin takmörk. Það hjálpar þó uppá
að hann er í svart/hvítu, annars
hefði einhveijum orðið bumbult af
tómatsósubaðinu. Áhorfendur
skiptust í tvo hópa. í öðrum krymti
þegar mannskepnan ætlaði allt að
drepa, hinn sat hvumsa undir
ósköpunum. Innihaldið er van-
skapningur, sálarfirrtur farsi sem
gæti verið byggður á Fjöldamorð-
ingjanum Henry, annarri miður
geðslegri en mun markvissari (kvik-
myndahátíðar-)mynd.
Engu að síður verður ekki fram-
hjá því gengið að það er ómældur
gálgahúmor í bland við slabbið og
Vincent Tavier, sem er nánast allt-
af í mynd í aðalhlutverkinu, er for-
kostulegur leikari. Og engu líkara
en hann spinni textann jafnóðum.
Og hópvinna „heimildarmynd-
argerðarmannanna" býsna trúverð-
ug og kostuleg.
íranska myndin Einu sinni var —
Bíó á ekkert annað sameiginlegt
með Maður bítur hund en að vera
í svart/hvítu. Mislukkuð mynd þar
sem fálmað er í smiðju meistara
Chaplins. Kynnt sem „óður til kvik-
myndagerðarinnar sjálfrar" í leik-
skrá. A-jæja.
því hvernig þessari þrautgóðu fjöl-
skyldu tókst að þrauka af vítisraun-
ir Gúlagsins og sameinast að lok-
um.
Það sem máli skipti var að gef-
ast aldrei upp. Missa aldrei trúna
á að upp birti í sortanum, halda í
vonina á hveiju sem gengi. Og
aðstaða mæðginanna, en myndin
rekur söguna með augum drengs-
ins, var sannkallað helvíti á jörðu.
Þrælandi í erfíðisvinnu útá mörk-
inni miðri, þolandi hverskyns nið-
urlægingu meðal herraþjóðarinnar
og illskárri frumbyggjanna, svo
fjarri ástvinunum, heimilinu, sinni
eigin menningu og umhverfí, soltin,
smáð og klæðlítil.
Það eru afbragðsleikarar sem
fara með erfíð hlutverk mæðgin-
anna. Mest mæðir á Ewu Skibinsku
í hlutverki móðurinnar, þessi glæsi-
lega leikkona skilar því eftirminni-
lega, líkt og Globisz syninum. Þátt-
ur húsbóndans er mun minni, hann
er lengst af í fangabúðum fjarri
ástvinum sínum, en er í traustum
höndum Adas Siemions. Minni hlut-
verk eru einnig einkar vel leikin,
enda eiga Pólveijar hafsjó góðra
leikara, engu síður en kvikmynda-
gerðarmanna. Myndin um þessa
ijölskyldu sem mátti svo sannarlega
muna tímana tvenna er einn af
hápunktum hátíðarinnar í ár. Upp-
gjör við harðstjórana og það mis-
'kunnarlausa gyðingahatur sem
blossaði upp meðal Pólveija á tím-
um stríðsins.
Önnur pólsk mynd er einnig á
boðstólum, Hvítt brúðkaup eftir
Magdalenu Lazarkiewich. Sögu-
hetjurnar eru tvær ungar stúlkur
sem eru að uppgötva kynhvötina.
Önnur frökk, hin hrædd. Þær lenda
á ferðalagi um tíma og rúm, sem
er draumur eða martröð einstakl-
inga í samfélaginu.
Létt og frískandi
fiói*
miolh
líkist léttmjólk hvaö varöar
lit og bragö og hún er fitulítil eins og
undanrenna. Þú getur því,
innihaldsins vegna, drukkiö mörg glös af
Fjörmjólk á hverjum degi. ~ f
Fjörmjólk - drykkur dagsins