Morgunblaðið - 13.10.1993, Side 22

22
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. OKTÓBER 1993
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. OKTONER 1993
23
plí>r0minMal»ii
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Kringlan 1, 103 Reykjavík. Símar: Skiptiborð 691100. Auglýsingar:
691111. Áskriftir 691122. Áskriftargjald 1400 kr. með vsk. ó mánuði
innanlands. í lausasölu 125 kr. með vsk. eintakið.
Kosningarnar
í Grikklandi
Niðurstöður þingkosninganna í
Grikklandi á sunnudag urðu
þær, að Sósíalistaflokkurinn Pasok
fékk tæp 47% atkvæða í kosning-
unum og hreinan meirihluta á
þingi. Þar með er orðið Ijóst, að
Andreas Papandreou, leiðtogi
flokksins, verður næsti forsætis-
ráðherra Grikklands og mun hann
taka við embætti í dag.
Papandreou, sem er 74 ára gam-
all, hefur komið mikið við sögu
grískra stjómmála undanfarna
áratugi og var hann forsætisráð-
herra á árunum 1981-1989.
Grikkir höfðu nýverið fengið aðild
að Evrópubandalaginu er Pap-
andreou varð forsætisráðherra og
tók hann upp harða stefnu gegn
bandalaginu. Þá barðist hann einn-
ig gegn aðild Grikkja að Atlants-
hafsbandalaginu, veru bandarískra
hermanna í Grikklandi og þótti að
auki ekki leggja sitt af mörkum í
baráttunni gegn alþjóðlegum
hryðjuverkum. Margsinnis tók
hann afstöðu með róttækum
þriðjaheimsríkjum og ríkjum Aust-
ur-Evrópu gegn bandalagsþjóðum
sínum í NATO og EB.
Þótt Papandreou hafi í orði bar-
ist gegn EB lærði hann samt fljót-
lega að nýta sér sjóði bandalagsins
til að standa undir kostnaði við
stefnu sína. Sú stefna byggðist
fyrst og fremst á erlendum lántök-
um, fyrirgreiðslu og stórfelldri út-
þenslu ríkisútgjalda. Undir lok síð-
asta áratugar var efnahagur lands-
ins kominn í algjört óefni. For-
sætisráðherrann sjálfur var einnig
rúinn trausti.
Það voru því fáir, sem töldu að
Papandreou myndi eiga aftur-
kvæmt, er hann lét af embætti
árið 1989. Við tók ríkisstjórn
hægriflokksins Nýs lýðræðis undir
stjórn Konstantins Mitsotakis.
Meginmarkmið þeirrar stjórnar
var að draga úr ríkisafskiptum og
nútímavæða grískt efnahagslíf.
Gallað kosningakerfi, sem stjórn
Papandreous hafði komið á, gerði
það hins vegar að verkum að þrátt
fyrir öruggan kosningasigur hlaut
Mitsotakis mjög nauman þing-
meirihluta. Það reyndist því erfið-
ara að knýja umbæturnar í gegn
en ella. Mitsotakis mótaði samt
sem áður stranga aðhaldsstefnu í
efnahagsmálum til þriggja ára sem
átti að rétta við efnahagslífið. Sú
stefna hefur skilað ^öluverðum
árangri. Verðbólga er nú tæp
þrettán prósent og hefur ekki ver-
ið lægri í tvo áratugi og dregið
hefur verið úr ríkisútgjöldum. Þessi
árangur hefur hins vegar kostað
töluverða lífskjaraskerðingu fyrir
almenning og virðist sem það hafi
ráðið úrslitum í hugum margra
Grikkja.
Átökin á Balkanskaga og deilur
Grikkja við hið nýstofnaða lýðveldi
Makedóníu settu einnig strik í
reikninginn fyrir Mitsotakis. Auk-
innar áherslu á þjóðernishyggju
hefur gætt í grískum stjórnmálum
undanfarið ár og leiddi það til þess
að valdamikill áhrifamaður í Nýju
lýðræði, Antonis Samaras, fyrrum
utanríkisráðherra, sagði sig úr
flokknum og stofnaði til framboðs.
Gengu tveir þingmenn Nýs lýðræð-
is til liðs við Samaras og var þing-
meirihluti Mitsotakis þar með úr
sögunni.
Það sem varð Mitsotakis að falli
í kosningunum var líklega frekar
hið erfiða efnahagsástand og
klofningsframboð Samaras en
miklar vinsældir Papandreous.
„Kosningasigur Papandreous sýnir
enn einu sinni hversu stutt stað-
reyndir staldra við í minni kjós-
enda,“ sagði til að mynda Alain
Juppé, utanríkisráðherra Frakk-
lands, er hann var spurður álits á
kosninganiðurstöðunni. Engu að
síður er ósigurinn mikið áfall fyrir
Mitsotakis, sem líkt og Papandreou
hefur verið viðloðandi stjórnmál í
marga áratugi. Hann hefur nú lýst
því yfir að hann hyggist hætta
opinberum afskiptum af stjórnmál-
um.
Það er full ástæða til að hafa
áhyggjur af því hvert Grikkland
muni stefna undir stjórn Pap-
andreous. Vissulega hefur mál-
flutningur hans breyst mikið á
undanförnum árum og er hann nú
orðinn einn af ötulustu stuðnings-
mönnum Evrópubandalagsins í
Grikklandi. í kosningabaráttunni
hét hann því aftur á móti að stöðva
einkavæðingaráform stjórnar
Mitsotakis og rifta samstarfssamn-
ingum við erlenda aðila varðandi
ýmsar stórframkvæmdir. Má þar
nefna áform um að einkavæða
gríska símafyrirtækið og 200 millj-
arða króna samning við þýska
einkaaðila um sameiginlega gerð
nýs flugvallar í Aþenu. Papandreou
var Iíka óspar á loforð um að hann
myndi láta af aðhaldsstefnu Mitso-
takis, hrinda í verk viðamiklum
félagslegum áætlunum og fram-
kvæmdum á sviði samgöngumála.
Peningar fyrir slíku eru einfaldlega
ekki til í Grikklandi í dag og því
líklegt að Papandreou muni rétt
eins og á síðasta áratug reyna að
fjármagna áform sín með styrkjum
frá EB. Grikkir fá nú þegar um
íjóra milljarða dollara á ári í fram-
lög frá bandalaginu og eiga þeir
kost á 20 milljörðum til viðbótar á
næstu fímm árum samkvæmt hinni
svokölluðu Delors 2 áætlun um
uppbyggingu í hinum fátækari
ríkjum EB.
Tvennt gerir þó að verkum að
framtíðarhorfur Grikkja eru ekki
jafn dökkar og ætla mætti. I fyrsta
lagi hefur EB á undanförnum árum
hert verulega reglur um úthlutun
úr sjóðum og má búast við að fram-
kvæmdastjórnin í Brussel setji það
skilyrði fyrir framlögum til ríkis-
stjórnar Papandreous að hún fylgi
áfram aðhaldsstefnu í efnahags-
málum. í öðru lagi hefur dregið
verulega úr mikilvægi Grikklands
í álfunni eftir að kalda stríðinu
lauk og raunar felst mesta hættan
í því í dag að með óábyrgri stefnu
á Balkanskaga muni Grikkir draga
bandalagsríki sín inn í þau átök.
Hátíðardagskrá í Þjóðleikhúsinu í tilefni aldarminningar Páls ísólfssonar
Höggmynd
afhjúpuð
HÁTÍÐARDAGSKRÁ í tilefni ald-
arminningar Páls ísólfssonar fór
fram í Þjóðleikhúsinu á vegum
Ríkisútvarpsins í gær. Flutt voru
ávörp og leikin tónlist eftir Pál.
Höggmynd af Páli ísólfssyni var
afhjúpuð og Sinfóníuhljómsveit
Islands flutti tvö verk eftir hann.
Margir þekktir tónlistarmenn
fluttu verk Páls á hátíðinni.
Jón Nordal afhjúpaði btjóstmynd
af Páli ísólfssyni en styttan var gerð
að tilstuðlan Tónlistarskólans í
Reykjavík og Tónlistarfélagsins.
Sinfóníuhljómsveit íslands flutti Há-
tíðarmarsinn og Passacaglíu eftir
tónskáldið undir stjórn Páls P. Páls-
sonar. Ólöf Kolbrún Harðardóttir
söng þtjú sönglög eftir Pál við undir-
leik Onnu Guðnýjar Guðmundsdótt-
ur. Þorsteinn Gauti Sigurðsson lék
píanóverkið Burlesque úr Þremur
píanóstykkjum eftir Pál. Jón Þórar-
insson tónskáld flutti hátíðarræðu
og nokkur ávörp voru flutt. Kynnir
var Þorkell Sigurbjörnsson og var
hátíðardagskránni útvarpað beint.
Morgunblaðið/Þorkell
Frá hátíðardagskránni
PÁLL P. Pálsson stjórnaði flutningi Sinfóníuhljómsveitar íslands á
tveim verkum eftir Pál ísólfsson. Á innfelldu myndinni er brjóstmynd-
in af Páli ísólfssyni sem afhjúpuð var í Þjóðleikhúsinu.
Fjármálaráðherra mælti fyrir fjárlagafrumvarpinu á Alþingi
Skatttekjur ríkissjóðs hafa
lækkað um átta milljarða
FRIÐRIK Sophusson fjármálaráðherra mælti fyrir fjárlagafrumvarpi
ríkissljórnarinnar á Alþingi í gær og kom fram í máli hans að vegna
samdráttar í efnahagslífinu hefðu skatttekjur rikissjóðs lækkað um 8
milljarða kr. að raungildi frá árinu 1991. Sljórnarandstöðu varð tíðrætt
um að svo virtist sem ekki væri samstaða innan ríkisstjórnarinnar um
fjárlagafrumvarpið og tveir þingmanna Sjálfstæðisflokksins, Lára Mar-
grét Ragnarsdóttir og Árni Mathiesen, gagnrýndu tillögur Guðmundar
Fjármálaráðherra nefndi það til
marks um árangur ríkisstjórnarinnar
í ríkisfjármálunum að með aðhaldsað-
gerðum hefðu árleg útgjöld ríkisins
verið lækkuð um 10 milljarða kr. frá
því sem var á árinu 1991, þar af
greiðslur til landbúnaðarmála um 4,5
milljarða og sparnaður í menntamál-
um hefði numið tveimur milljörðum kr.
Fjármálaráðherra sagði að gert
væri ráð fyrir í fjárlagafrumvarpinu
að skatttekjur ríkissjóðs lækkuðu um
1,5 milljarð kr. á næsta ári og að
raungildi hefðu þær ekki verið lægri
í sjö ár. Yfirlýst áform ríkisstjórnar-
innar vegna kjarasamninganna sl. vor
um að lækka virðisaukaskatt af mat-
vælum frá næstu áramótum fælu í
sér nærri 2,5 milljarða kr. tekjutap á
næsta ári og 400-500 milljónir kr. til
viðbótar árið 1995.
Herferð gegn skattsvikum
í ræðu fjármálaráðherra kom fram
að vaxtaútgjöld ríkissjóðs eru áætluð
11,7 milljarðar kr. á næsta ári saman-
borið við 10 milljarða á þessu ári.
Hins vegar lækki lánsfjárþörf ríkis-
sjóðs um tvo milljarða á næsta ári og
annarra opinberra aðila um rúmlega
einn milljarð kr. Frá árinu 1991 hafi
hrein lánsfjárþörf hins opinbera
minnkað um helming, úr 45 milljörð-
um kr. í 23 milljarða á föstu verðlagi.
Þá vék fjármálaráðherra að niður-
stöðum nefndar um aðgerðir vegna
skattsvika og sagðist hann ætla að
beita sér fyrir herferð gegn skattsvik-
um. Hann kvaðst þegar hafa gert
ráðstafanir í samræmi við tillögur
nefndarinnar. „Þannig verður starf-
semi Skattrannsóknarstjóra ríkisins
styrkt með því að fjölga stafsmönnum
sem eingöngu fást við að rannsaka
svarta atvinnustarfsemi. Auk þess
verður meiri áhersla lögð á reglubund-
ið skatteftirlit á skattstofunum."
Skattatilfærslur
Fjármálaráðherra sagði það rangt
að heildarskattbyrði ríkissjóðs sé að
aukast, þvert á móti hafi hún minnkað
ár frá ári. Ríkisstjórnin hafi hins veg-
ar lækkað skatta af fyrirtækjum til
að styrkja atvinnureksturinn og draga
úr atvinnuleysi og fært yfir á einstakl-
inga, einkum hina tekjuhærri. „Þetta
hefur að sjálfsögðu aukið skattbyrði
einstaklinga en létt skattbyrði fyrir-
tækja. Um það er ekki deilt og ég hef
ekki dregið dul á þetta atriði," sagði
fjármálaráðherra.
Steingrímur Sigfússon, þingmaður
Alþýðubandalagsins, sagði að í fjár-
lagafrumvarpinu væri reynt að læða
því að almenningi að ríkisstjómin
stæði fyrir skattalækkunum um þess-
ar mundir. „Ekkert er fjær sanni.
Aldrei í sögunni hefur verið að festast
í sessi önnur eins tilfærsla á skatt-
byrði frá fyrirtækjunum yfir til ein-
staklinganna og nægir þar að nefna
aðstöðugjaldið í heild sinni upp á fjóra
milljarða kr. og hækkun tekjuskatts
upp á einn milljarð kr. á næsta ári.“
Nýir skattar
Guðmundur Bjarnason, Framsókn-
arflokki, sagði að þrátt fyrir marga
galla í íjárlagafrumvarpi ríkisstjómar-
innar væri það um sumt raunhæfara
en fyrri fjárlagafrumvörp hennar.
T.a.m. væri aðeins gert ráð fyrir 500
milljónum kr. í tekjur af sölu ríkise-
igna á næsta ári. Á yfirstandandi ári
hefði verið gert ráð fyrir 2,5 milljarða
kr. tekjum vegna sölu ríkiseigna en
útlit væri fyrir að tekjurnar yrðu um
100 milljónir kr. Guðmundur sagði að
á tveggja og hálfs árs starfsferli ríkis-
stjórnarinnar liti út fyrir að aukin
kostnaðarþátttaka almennings vegna
lyijakaupa nemi allt að einum millj-
arði kr. Þátttaka almennings í aukn-
um sérfræðikostnaði í heilbrigðiskerf-
inu nemi um 900 milljónum kr. á þess-
um tíma og „nýr aðgangsskattur að
heilsugæsluþjónustunni sem þessi
hæstvirta ríkisstjórn hyggst leggja á
er á bilinu 300-400 milljónir kr. Hér
eru nýir skattar upp á rúma tvo millj-
arða kr.“
Undarleg umræða
eftir Sverri
Hermannsson
Umræðan um vaxtamál hefír á
síðari árum verið næsta undarleg svo
ekki sé meira sagt. Öll máttarvöld
þjóðarinnar hafa sungið í einum kór
sönginn um nauðsyn lágra vaxta sem
vonlegt er. Og þegar vextir halda
áfram að vera háir eru þau öll áfram
innilega sammála og má það merki-
legt heita: Sökina bera bankar.
Það bar til á kreppuárunum að
neyðarkall barst stjórnvöldum frá
þorpi á landsbyggðinni. Brugðið var
við og stjórnarráðsfulltrúi sendur á
staðinn að kynna sér ástandið. Á
móti honum tók heimamaður og
frammámaður og dró hvergi af sér
í mögnuðum lýsingum á ástandi
sveitarfélagsins. Á þessu gekk lengi
„Á undanförnum árum
hafa lán til fiskveiða og
vinnslu verið mjög
áhættusöm. Stór gjald-
þrot hafa orðið og lána-
stofnanir tapað miklum
fjármunum. “
þar til fulltrúanum að sunnan var
farið að ofbjóða og spyr: „Hvetjir
stjórna öllu þessu hér?“ Þá mátti
heimamaður ekki við bindast og
svaraði: „Það eru nú eiginlega við
bræðurnir.“
Stjórnvöld kyija sönginn um nauð-
syn lágra vaxta svo undir tekur. Þó
eru fleiri en fræðimenn sem vita
fullvel að mest hætta á háum vöxtum
er í þjóðfélagi, þar sem „landsins
kassi“ er rekinn með halla — að
ekki sé talað um bullandi og sívax-
andi halla eins og sá íslenzki.
Verkalýðsforystan tekur undir
sönginn í hárri falsettu: Við kreij-
umst lægri vaxta! Við kreljumst líka
stórum meiri framlaga úr ríkissjóði
til atvinnubóta og fleira (og þar með
meiri halla á ríkissjóði). Og vinnu-
veitendur trumba undir. Saman
stjórna verkalýður og vinnuveitendur
lífeyrissjóðum landsmanna, sem nú
er eina uppspretta sparnaðar í land-
inu. Krafa stjórna lífeyrissjóðanna
er hiklaus: Hæztu vexti fyrir okkar
fé! Vaxandi fjárþörf ríkissjóðs og
þeirra sem við hann keppa um lánsfé,
fullnægir þeirri kröfu — að sjálf-
sögðu.
Það er mörg Stykkishólmsferðin.
Þar voru lúðrar þeyttir á dögunum
Sverrir Hermannsson
fyrir sjávarútvegsráðherranum, að
hressa við hnípna menn í vanda.
AUKINN HLUTUR
ALLRA KJÓSENDA
eftirBjörn Bjarnason
Fyrir síðustu alþingiskosningar
tók Sjálfstæðisflokkurinn frumkvæði
í umræðum um kjördæmamálið. Þá
lagði hann fram kosningastefnuskrá,
þar sem mælt var fyrir um fækkun
þingmanna og að kosningalöggjöfin
tryggði jafnræði kjósenda. Þessi
stefna kemur fram í starfsáætlun
ríkisstjórnar Davíðs Oddssonar. Þar
segir, að á vegum ríkisstjórnarinnar
verði unnið að gerð nýrra kosninga-
laga. Leitast verði við að gera kosn-
ingalöggjöfina einfaldari, auk þess
sem stefnt verði að því að tryggja
sem mestan jöfnuð í atkvæðisrétti
landsmanna.
I starfsáætlun ríkisstjórnarinnar
er ekki minnst á fækkun þing-
manna. Hafi einhver talið, að þetta
stafaði af andstöðu alþýðuflokks-
manna, er það á misskilningi byggt.
Á fundi Félags fijálslyndra jafnaðar-
manna fyrir skömmu sagðist Jón
Baldvin Hannibalsson, formaður Al-
þýðuflokksins, síður en svo vera and-
vígur fækkun þingmanna.
í samræmi við fyrrgreinda stefnu-
mörkun hefur verið unnið að kjör-
dæmamálinu á vettvangi Sjálfstæð-
isflokksins. Fyrir réttu ári kynnti
réttarfars- og stjórnskipunarnefnd
flokksins fullmótaðar hugmyndir,
sem miða að því að fækka þingmönn-
um um tíu, úr 63 í 53. Þar er einnig
stigið stórt skref til að draga úr
misvægi atkvæða en áfram byggt á
úthlutun uppbótarþingsæta til að
tryggja jafnræði milli stjórnmála-
flokkanna! Er þess að vænta, að á
landsfundi sjálfstæðismanna, sem
hefst 21. október næstkomandi, verði
frekar rætt um kjördæmamálið.
Svo virðist sem frumkvæði Sjálf-
stæðisflokksins í þessu mikilvæga
réttindamáli sé að verða kveikja 'að
nýjum umræðum um kjördæmamál-
ið. Það er árangur í sjálfu sér. Hitt
skiptir auðvitað mestu, að víðtæk
samstaða skapist um réttláta lausn,
„Meginstefið við ákvarð-
anir um breytingar á
kosningalöggjöfinni á
síðasta áratug var að
tryggja jafnræði milli
stj órnmálaflokkanna.
Auðvelt er að færa rök
að því, að réttur kjós-
enda og vald þeirra hafi
lotið í lægra haldi fyrir
varðstöðu um flokka-
kerfið.“
hvort sem hún byggist á því að land-
ið verði eitt kjördæmi eða annarri
leið.
Vald kjósenda
Meginstefið við ákvarðanir um
breytingar á kosningalöggjöfinni á
síðasta áratug var að tryggja jafn-
ræði milli stjórnmálaflokkanna. Auð-
velt er að færa rök að því, að réttur
kjósenda og vald þeirra hafi lotið í
lægra haldi fyrir varðstöðu um
flokkakerfið. Ef ætlunin er að hverfa
frá núverandi kjördæmaskipan, til
dæmis með því að gera landið að
einu kjördæmi, er einnig ástæða til
að beina athyglinni að öðrum þátt-
um.
Unnt er að draga skil á milli hlut-
fallskosninga, eins og hér eru, og
meirihlutakosninga, það er kosn-
ingafyrirkomulags, sem miðar að því
að kjósendur geti með atkvæði sínu
valið samhentan meirihluta til að
stjórna málum sínum. Tii einföldunar
verða hugtökin hlutfallskosningar og
meirihlutakjör notuð sem andstæður
í þessari grein, þótt auðveldlega
megi haga hlutfallskosningum þann-
ig, að þær stuðli beinlínis að kjöri
meirihluta á þingi.
Franskir stjórnlaga- og stjórn-
málafræðingar hafa gert skýran
mun á ríkisstjórnum, sem kjörnar
eru í meirihlutakosningum, og þeim,
sem ekki búa við slíkt fyrirkomulag.
Þeir setja Frakkland, Þýskaland,
Bandaríkin, Bretland; Portúgal og
Spán í einn flokk en_ Italíu, Holland,
Danmörku, Belgíu, írland og vænt-
anlega einnig Island í annan.
í þessari flokkun felst ekki mat á
því í hvorum hópnum stjórnarfarið
er betra. í fyrri ríkjahópnum eru
stjórnarhættir hins vegar þannig, að
borgararnir ákveða, hveijir stjórna,
en í hinum síðari velja borgararnir
þá, sem síðan ákveða, hveijir fara
með völdin og hvaða stefnu skuli
fylgt. Mörkin á milli ríkjahópanna
eru dregin eftir því hvaða kosninga-
reglur gilda. Þeir, sem mæla með
meirihlutakjöri, segja til dæmis, að
í einræðisríkjum fái kjósendur ekki
tækifæri til að ákveða hveijir fari
með stjórn mála sinna og hið sama
megi segja um kjósendur í ríkjum,
þar sem hlutfallskosningar eru, þótt
ólíku sé vissulega saman að jafna.
Rökin eru einnig, að meirihlutakjör
veiti almenningi tækifæri til að velja
sér ákveðna forystu. Hlutfallskosn-
ingar miði hins vegar að því að koma
í veg fyrir, að nokkur skipi forystu-
sæti. I hlutfallskosningum hafi borg-
ararnir ekki heldur tækifæri til að
velja neina ákveðná stefnu. Hver
flokkur beijist undir eigin fána og
fyrst að kosningum loknum reyni
fulltrúar hinna ólíku flokka að ná
samkomulagi, sem henti þeim, án
þess að kjósandinn hafi nokkuð um
málið að segja.
Ábyrgð stjórnmálamanna
Við höfum kynnst því við kosning-
ar til sveitarstjórna, hve mikið ör-
yggi felst í því að geta valið þar
hreinan meirihluta til foiystu. Þar
liggur skýrt fyrir hjá hveijum
ábyrgðin er. Unnt er að ganga fast
eftir því að kosningaloforð séu efnd.
Hvergi sést betur, hve miklu meiri-
hlutastjórn fær áorkað en hér í
Björn Bjarnason
Reykjavík. Hvers vegna skyldi ekki
hugað að því við endurskoðun kosn-
ingalöggjafarinnar að koma á meiri-
hlutakjöri til Alþingis?
Með meirihlutakjöri er stefnt að
skýrum mun milli stjórnar og stjórn-
arandstöðu, milii meirihluta og
minnihluta. Ábyrgð stjórnmála-
manna verður skýrari. Slíkt tveggja
póla kerfi skerpir mörkin í stjórn-
málabaráttunni en þarf ekki að gera
hana hatrammari. Hvor fylking um
sig á velgengni sína í kosningum
undir fylgi á miðjunni. Fylkingarnar
verða að höfða til þess stóra hóps
kjósenda, sem gerir ekki upp hug
sinn fyrr en rétt fyrir kosningar eða
á kjördag.
í stjórnmálalífinu eins og annars
staðar á krafan um aðhald og ábyrgð
að sitja í fyrirrúmi. Þeirri kröfu verð-
ur best sinnt í lýðræðisríki með ótví-
ræðu valdi kjósandans. Hér á landi
stöndum við frammi fýrir þeim
vanda, að stjórnmálaflokkarnir hafa
valið jafnræði sín á milli við mótun
kosningareglna. Út úr þessum vand'a
verðum við að bijótast til að auka
völd kjósenda á kostnað flokkakerf-
isins. Samtímis þarf að tryggja, að
allir kjósendur sitji við sama borð
og misvægi í atkvæðaþunga vegna
búsetu sé leiðrétt.
Höíundur er þingmaður Sjálfstæði-
sflokksins í Reykjavík.
Athugasemd dómara við Hæstarétt
MORGUNBLAÐINU hefur borist
eftirfarandi athugasemd frá dóm-
urum við Hæstarétt:
Með hliðsjón af því, í hvern jarð-
veg umræður um launamál hæsta-
réttardómara hafa fallið að undan-
förnu, þykir þeim nauðsyn bera til
að ítreka eftirfarandi:
Á það ber að leggja áherslu, að
laun hæstaréttardómara og raunar
einnig laun annarra dómenda séu
ákveðin með sérstökum hætti, er
tryggi sem best sjálfstæði dóms-
Hann hafði uppgötvað að háir vextir
væru vegna útlánatapa banka, þar
sem bankastjórar hefðu lánað ógæti-
lega — og kom vel á vonda.
Á undanförnum árum hafa lán til
fiskveiða og vinnslu verið mjög
áhættusöm. Stór gjaldþrot hafa orð-
ið og lánastofnanir tapað miklum
Ijármunum. Aðalástæðan fyrir þessu
ástandi er sú, að sjávarútvegsráð-
herrar undanfarinna ára hafa talið
sig tilneydda að skerða veiðiheimild-
ir stórlega ár frá ári vegna ástands
fiskistofna. Fyrir því hefir fjöldi fyr-
irtækja komizt í greiðsluþrot, veð
rýrnað stórum og víða þurrkast alveg
út, með þar af leiðandi skakkaföllum
lánadrottna sjávarútvegsins — fyrst
og fremst banka. Þessari óáran er
ekki lokið. Það mun enn harðna á
dalnum vegna nýrra skerðinga veiði-
heimilda. Og allur annar efnahagur
landsins leikur á þeirn þræði.
Undarlegar umræður hjá upplýstri
þjóð og er þó svínum og fiðurfénaði
sleppt. Kannski er kominn tími til
að spytja: Hveijir stjórna eiginlega
öllu þessu hér?
valdsins gagnvart öðrum greinum
ríkisvaldsins. Ekki verður dregið í
efa, að það sé hlutverk og skylda
löggjafarvaldsins að ákveða, með
hveijum hætti það skuli gert. Þann
grundvöll hefur Alþingi um árabil
lagt með sérstökum lögum um
Kjaradóm, sem haft hefur það hlut-
verk að ákveða launakjör æðstu
embættismanna ríkisins. Fram til
þessa hefur Kjaradómur ekki ákveð-
ið laun dómara sérstaklega, heldur
hefur verið um þau fjallað í tengslum
við aðrar launaákvarðanir dómsins.
Frá því Kjaradómur var settur á
stofn með lögum nr. 55/1962 hefur
hann haft það að leiðarljósi, að hon-
um bæri „að ákveða heildarlaun
hvers starfa og ekki kæmu til fastar
aukagreiðslur fyrir venjubundin
störf, þó að utan dagvinnutíma
væri“, eins og áréttað var í ákvörðun
hans 5. janúar 1985. Þá hafði þeim
embættismönnum, sem Kjaradómi
var ætlað að ákveða laun, ijölgað
verulega, sbr. lög nr. 41/1984, en
þeim hafði flestum verið greidd
þóknun fyrir fasta eða ómælda yfir-
vinnu eða hvorttveggja, allt frá 27
upp í 60 stundir á mánuði. Kjara-
dómur áréttaði í forsendum þessarar
ákvörðunar, „að laun fyrir þessi
störf eru nú ákveðin þannig, að um
frekari greiðslur fyrir þau verði ekki
að ræða, nema við sérstakar, óvenju-
legar aðstæður. Laununum er með
öðrum orðum ætlað að ná til allrar
venjubundinnar vinnu í hverju starfi
og það einnig þó að vinnutími sé
að jafnaði Iengri en 40 stundir á
viku“. Kjaradómur hefur í síðari
úrlausnum sínum byggt á þessari
forsendu, þó að hitt sé ljóst og viður-
kennt, að nánast öllum öðrum en
„Frumkvæði dómar-
anna laut að því einu að
kunngera þá staðreynd,
sem ekki yrði lengur lit-
ið framhjá, þ.e. að óhjá-
kvæmilegt væri að
greiða fyrir aukið
vinnuframlag, er fylgdi
sívaxandi málafjölda.
Til greiðslu launa vegna
yfirvinnu hefði hins veg-
ar ekki komið, ef ekki
hefði verið fallist á þessi
sjónarmið dómaranna
um sérstakar og óvenju-
legar aðstæður í réttin-
um.“
alþingismönnum, ráðherrum og
hæstaréttardómurum var á þessu
árabili greidd yfu-vinna, og hefur þá
vafalaust verið skírskotað til þeirrar
heimildar, sem Kjaradómur taldi
vera fyrir hendi samkvæmt framan-
sögðu. Tilraun Kjaradóms til þess
að breyta og lagfæra launakerfi
æðstu embættismanna ríkisins 26.
júní 1992 tókst ekki, eins og kunn-
ugt er, og launamál þeirra fóru í
sama far og áður.
Þegar komið var fram á árið 1992,-
hafði vinnuálag í Hæstarétti mjög
aukist frá því, sem áður var. Til
dæmis má nefna, að dómar og aðrar
ákvarðanir réttarins voru 275 á ár-
inu 1990, 331 á árinu 1991 en urðu
412 á liðnu ári. Horfír ekki til breyt-
inga í því efni, enda skipta þau mál
hundruðum, er úrlausnar bíða. Sú
ákvörðun var því tekin að kynna
forsætisráðherra þá skoðun dómara
við Hæstarétt, að óhjákvæmilegt
væri við þessar sérstöku og óvenju-
legu aðstæður að greiða laun fyrir
unna yfirvinnu umfram þá yfirvinnu,
er ákvörðun Kjaradóms um föst laun
tekur til. Þessi yfirvinna var varlega
áætluð 48 stundir á mánuði í tíu
mánuði á ári. Forsætisráðherra var
kynnt þetta með bréfi 28. júlí 1992
og þess óskað, að ráðuneytið aflaði
aukafjárveitingar vegna þessa og
að tillit yrði tekið til þess við gerð
fjárhagsáætlunar fyrir árið 1993.
Hæstaréttardómarar leggja á það
áherslu, að þeir töldu ekki rétt með
hliðsjón af sérstöðu og sjálfstæði
dómsvaldsins að semja sérstaklega
við framkvæmdavaldið um þessar
greiðslur fyrir unna yfirvinnu.
Frumkvæði dómaranna laut að því
einu að kunngera þá staðreynd, sem
ekki yrði lengur litið framhjá, þ.e.
að óhjákvæmilegt væri að greiða
fyrir aukið vinnuframlag, er fylgdi
sívaxandi málafjölda. Til greiðslu
launa vegna yfirvinnu hefði hins
vegar ekki komið, ef ekki hefði ver-
ið fallist á þessi sjónarmið dómar-
anna um sérstakar og óvenjulegar
aðstæður í réttinum. Þess er svo að
gæta, að löggjafarvaldið á lokaorð
um þessar sem aðrar fjárveitingar
úr ríkissjóði. Það er því bæði rangt
og ósæmilegt að bera hæstaréttar-
dómurunf á biýn „sjálftöku“ launa
eða láta að því liggja, að þeir haTi
fundið og nýtt sér „gat“ í lögum
sjálfum sér til ávinnings.