Morgunblaðið - 13.10.1993, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. OKTÓBER 1993
29
Guðmundur Árni
og bamaheimilin
eftir ÓlafG. Flóvenz
Fyrir fáeinum mánuðum settist
nýr maður, Guðmundur Árni Stef-
ánsson í embætti heilbrigðis- og
tryggingaráðherra. Eins og kunnugt
er kom hann úr embætti bæjarstjóra
í Hafnarfirði þar sem hann hafði á
sér allgott orð. Nokkrar vonir hlutu
að vera bundnar við hann í nýju og
ábyrgðarmeira embætti sem forveri
hans hafði gengt með talsverðri
reisn.
Því miður hefur frammistaða hans
í embætti fram að þessu valdið mikl-
um vonbrigðum. Má þar nefna um-
deilda stöðuveitingu, heilsukorta-
málið og nú síðast ákvörðun hans
um að leggja nánast fyrirvaralaust
niður barnaheimili þau sem ríkisspít-
alarnir hafa rekið. Og ekki var bið-
láunamálið beint til að auka tiltrú á
manninum.
Ég ætla hér á eftir að fjalla um
eitt þessara atriða, nefnilega barna-
heimilismálið. Máiið er mér nokkuð
kunnugt enda hef ég átt börn á
barnaheimili ríkisspítalanna um all-
langt skeið og haft af því mjög góða
reynsiu. Það er samt ekki af hel-
berri eiginhagsmunagæslu að ég
legg hér orð í belg. Yngsta barn
mitt fer senn á skólaaldur þannig
að hagsmunir mínir af því hvort
rekstri barnaheimilanna verður hætt
eru tiltölulega litlir borið saman við
það sem margir aðrir foreldrar og
starfsfólk heimilanna á í húfi. Hins
vegar blöskra mér gjörsamlega
vinnubrögð ráðherra í þessu máli.
Barnaheimili ríkisspítalanna
Barnaheimili ríkisspítalanna eiga
sér talsvert aðrar forsendur en önnur
bama- og dagheimili í landinu. Þeim
var á sínum tíma komið á fót af
spítölunum til þess að fá nógu marga
hjúkrunarfræðinga, meinatækna og
sjúkraliða til starfa á sjúkrastofnun-
um. Því voru barnaheimilin sniðin
að þörfum spítalanna, boðið var upp
á heilsdagsvistun barna og opnunar-
tíminn sniðinn að vinnutíma starfs-
mannanna.
Barnaheimili ríkisspítalanna eru í
veigamiklum atriðum frábrugðin
þeim bamaheimilum sem sveitarfé-
lögin reka. Hjá sveitarfélögum stend-
ur heilsdagsvistun nær eingöngu ein-
stæðum foreldrum og stúdentum til
boða, en fólk í sambúð á eingöngu
kost á leikskólavistun fyrir börn sín
hluta úr degi.
Vissulega eru það forréttindi
sjúkrahússtarfsmanna og barna
þeirra, borið saman við flesta aðra,
að hafa aðgang að barnaheimiium
ríkisspítalanna. Það eru hins vegar
ekki forréttindi sem ber að afnema
heldur miklu fremur að bæta aðstöðu
annarra bama og fjölskyldna þeirra
með því að gefa öllum bömum kost
á heilsdagsvistun á góðu barnaheim-
ili. Mér er mjög til efs að það fyrir-
komulag sem við búum við í dagvist-
unarmálum sé þjóðhagslega hag-
kvæmt. Á hveijum degi þurfa þús-
undir foreldra að hlaupa stressaðir
úr vinnu sinni 'á miðjum degi, þeysa
um borgina þvera á bílum sínum til
að flytja böm milli dagheimila og
einhvers annars staðar þar sem böm-
um er komið fyrir í gæslu uns vinnu-
tími foreldra er úti. Þetta útheimtir
umtalsverðan bifreiðakostnað, eykur
álag á gatnakerfið, hækkar slysa-
tíðni og dregur úr afköstum viðkom-
andi foreldra á vinnustað. Er þá ótal-
ið það álag sem þetta veldur börnun-
um og fjölskyldulífinu.
Auðvitað er það rétt sem fram
hefur komið í málflutningi Guðmund-
ar Áma að það er hlutverk sveitarfé-
laga að reka dagvistunarstofnanir
fyrir böm. Það gera þau líka þótt
dagvistunarmálum sé víðast hvar
ábótavant. Og vissulega hefur rekst-
ur ríkisspítalanna á barnaheimilum
létt undir með sveitarfélögunum á
þann hátt að þau hafa ekki þurft að
kosta eins miklu til dagheimila og
verið hefði ef þau hefðu þurft að sjá
þeim sex- sjö hundruð börnum sem
eru á spítalabamaheimilunum fyrir
dagvistun. Það er hins vegar ekki
með neinni sanngimi hægt að ætlast
til að sveitarfélögin taki nær fyrir-
varalaust að sér rekstur barnaheim-
ila ríkisspítalanna og alls ekki á þeim
forsendum sem sá rekstur er byggð-
ur á, nefnilega að veita börnum
ákveðinna starfsstétta forgang og
sníða reksturinn að vinnutíma starfs-
manna spítalanna. Hins vegar er
hægt að ætlast til þess að sveitar-
félögin taki þátt í kostnaði við rekst-
ur barnaheimilanna til jafns við þann
kostnað sem þau hefðu af því að sjá
viðkomandi bömum fyrir plássi á
dagheimili.
Alþýðuflokkurinn og
atvinnumál kvenna
Guðmundur Árni hefur nú valið
þá leið til sparnaðar í heiibrigðiskerf-
inu að segja upp störfum á þriðja
hundrað konum í láglaunastöðum á
barnaheimilum spítalanna, fóstrum
og aðstoðarfólki. Þetta getur varla
talist heppilegt framlag Alþýðu-
flokksins til atvinnumála kvenna sem
eru fremur bágborin um þessar
mundir. Jafnframt þessu hefur hann
ákveðið að svipta um 600-700 börn
bamaheimilisplássum sínum og gera
hundruðum kvenna örðugra að sækja
vinnu utan heimilis, því hvort sem
fólki líkar betur eða verr eru allar
líkur til þess að það verði fyrst og
fremst mæðurnar sem dragi sig að
hluta eða öllu leyti út áf vinnumark-
aði. Þar við bætast áhrifin sem þetta
mun óhjákvæmilega hafa á starfsemi
sjúkrastofnana.
Nú ætla ég ekki að gera Guð-
mundi það að halda að hann ætlist
Ólafur G. Flóvenz
„Ákveðin rök mæia með
því að sveitarfélögin taki
að sér nokkurn hluta
kostnaðar við rekstur
barnaheimila ríksspítal-
anna. Því hlýtur að vera
unnt að ná einhvers kon-
ar samkomulagi milli
ríkisins og viðkomandi
sveitarfélaga til lausnar
þessu máli.“
í raun og veru til að svona fari.
Eflaust er hann einungis að beita
þessum hópi fyrir sig í þeirri von að
geta pínt sveitarfélögin til þess að
taka á sig kostnaðinn af rekstrinum,
hann notar fóstmrnar, börnin og
foreldrana sem eins konar gísla.
Meðan á þessu stendur er starfsfriði
og starfsöryggi hundruða kvenna
ógnað.
Þegar Guðmundur ákvað nýlega í
kjölfar gagnrýni í fjölmiðlum að af-
sala sér biðlaunagreiðslum gerði
hann það með þeim röksemdum að
hann vildi tryggja sér vinnufrið fem-
ur en að það væri neitt athugavert
við að þiggja biðlaun eftir að hafa
hætt að eign ósk sem bæjarstjóri til
að taka við störfum sem ráðherra
og Alþingismaður. Því ætti hann að
skilja þörf annarra fyrir vinnufrið og
vinnuöryggi.
Fóstran úr Grindavík
Nú í þessum mánuði settist ung
fóstra úr Grindavík á Alþingi fyrir
Alþýðuflokkinn í Reykjaneskjör-
dæmi. Það verður einkar athyglisvert
að sjá hvernig hún bregst við þessu
máli, það væri heldur nöturleg byijun
hjá henni að hefja þingferil sinn með
því að samþykkja fjárlagafmmvarp
sem felur í sér atvinnuleysi hundmða
kvenna úr stéttarfélagi hennar og
sviptir um 700 böm dagheimilis-
plássum sínum. Það væri einnig mjög
áhugavert að fá fram skoðun ann-
arra forystukvenna í Alþýðuflokkn-
um eins og Jóhönnu Sigurðardóttur
og Rannveigar Guðmundsdóttur. Em
þær virkilega samþykkar þessu?
Lokaorð
Eins og ég nefndi hér að ofan,
mæla ákveðin rök með því að sveit-
arfélögin taki að sér nokkurn hluta
kostnaðar við rekstur barnaheimila
ríksspítaianna. Þau rök hljóta for-
ystumenn sveitarfélaganna að skilja.
Því hlýtur að vera unnt að ná ein-
hvers konar samkomulagi milli ríkis-
ins og viðkomandi sveitarfélaga til
lausnar þessu máli. Hin rétta leið
hlýtur að vera að efna til slíkra við-
ræðna og reyna að leysa málin á
friðsaman hátt í ró og næði en ekki
ijúka til og efna til ófriðar eins og
nú hefur verið gert. Það tekur hins
vegar einhvern tíma að finna slíka
lausn en getur varla skipt miklu fyr-
ir fjárhagsafkomu ríkissjóðs þótt rík-
ið þurfi að bera allan kostnað af
barnaheimilisrekstrinum eitthva^
fram eftir árinu. Kostnaðurinn við
bamaheimilisreksturinn hverfur
væntaniega heldur ekki um áramót
þótt rekstri barnaheimilanna verði
þá hætt því væntanlega ætlar Guð-
mundur Árni að tryggja því starfs-
fólki biðlaun, sem sagt verður upp
störfum.
Mér finnst Guðmundi hafa famast
í embætti þessa fyrstu mánuði líkt
og ungum dreng sem nýbyijaður er
í framhaldsskóla eftir að hafa náð
samræmdu prófunum með glans, en
fær síðan falleinkunn á öllum skyndi-
prófum í nýjum skóla. Það er samt
ekki öll von úti með hann ef hann
tekur sig á og bætir ráð sitt fyrir
vorprófin.
Höfundur er jnrðeðlisfræðingur.
Einkavæðing- á villigötum
eftir Sindra
Sindrason
Öfugsnúin einkavæðing var heiti
greinar minnar hér í Morgunblaðinu
18. ágúst sl. Greinin fjallaði um
framkvæmdir og áform ríkisvalds-
ins varðandi LjTjaverslun ríkisins,
m.a. áform um íjárfestingar upp á
200 til 250 milljón króna samtímis
því sem einkavæða ætti fyrirtækið.
Skrifum mínum var beint að stjórn-
völdum og þeim flokkum sem nú
mynda ríkisstjórn landsins, sérstak-
lega Sjálfstæðisflokknum og sam-
keppnishugsjóninni sem í húfi er í
þessu máli.
Hér er sem sagt um pólitískt
mál að ræða. Það kom mér því
dálítið á óvart að til svara skyldi
verða starfsmaður ríkisins, Þór Sig-
þórsson, forstjóri Lyfjaverslunar
ríkisins, sem kom hér fram sem
talsmaður ríkisstjórnarinnar og
Sjálfstæðisflokksins.
Útúrsnúningur forstjórans
Því miður notar Þór heldur ódýr
stílbrögð til þess að gera mig tor-
tryggilegan. Hann sagði mig hafa
„ráðist að“ stjórnvöldum og stjóm-
endum Lyfjaverslunar ríkisins,
„krafist" þessa og hins, sem og
„fýrirskipað". Það er ástæðulaust
að gera mér upp slíka frekju, en
verra er þó að gera manni upp
mannvonsku með orðalagi eins og
því að ég hafí rætt af „fyrirlitningu
um atvinnuhagsmuni 76 starfs-
manna Lyfjaverslunar ríkisins".
Ég biðst undan útúrsnúningi og
dylgjum af þessum toga, enda finn-
ur Þór slíkum staðhæfingum hvergi
stað.
Ríkisrekstur á skðasta snúningi
Þór hneykslast mjög á því í grein
sinni að ég skuli vera þeirrar skoð-
unar að hlutverki Lyfjaverslunar
ríkisins sé lokið og var sú skoðun
honum reyndar tilefni til þess að
álykta um meintan fjandskap minn
við starfsfólk Lyfjaverslunar ríkis-
ins. Reyndar réðst ég ekki að stjórn-
endum Lyfjaverslunar ríkisins og
hef í sjálfu sér ekkert við það að
athuga hvernig fyrirtækinu hefur
verið stjómað. Á hinn bóginn er ég
ósáttur við sóun opinbers fjár við
einkavæðingu fyrirtækisins.
Varðandi þá skoðun mína að
starfsemi Lyfjaverslunar ríkisins
við núverandi aðstæður sé tíma-
skekkja, þá er ég alls ekki einn um
þá skoðun. Þannig segir í greinar-
gerð með frumvarpinu um breyt-
ingu á Lyfjaverslun ríkisins í hluta-
félag, sem byggt er á áliti starfs-
hóps ráðherra um einkavæðingu
Lyfjaverslunar ríkisins, að það sé
„ekki lengur talin ástæða fyrir bein-
um ríkisrekstri á þessu sviði“. Þar
sem einn nefndarmanna í starfs-
hópnum sem að frumvarpinu stend-
ur heitir Þór Sigþórsson undirstrik-
ar það að enginn ágreiningur er á
milli okkar um að hiutverki ríkisrek-
innar lyfjaverslunar sé lokið.
Ágreiningur stendur um það hvem-
ig að einkavæðingu er staðið. Af
einhveijum ástæðum sem ég ekki
þekki hefur forstjóri Lyfjaverslunar
ríkisins tekið umfjöllun og gagnrýni
á stefnu ríkisstjórnar og umfjöllun
um stefnubrigsl Stjálfstæðisflokks-
ins til sín persónulega. Hann segir
stoltur að „stjórnvöld hafi ekki látið
skipa sér fyrir verkum í þessu máli“.
Meinið er einmitt það að stjórnvöld
„Lyfjaverslun ríkisins
er að byggja upp af-
kastagetu sem annar
öllum markaðinum á
Islandi, bæði hvað varð-
ar framleiðslu og heild-
söludreifingu lyfja, þótt
fyrir séu tvö önnur
lyfjaframleiðslufyrir-
tæki og átta aðrar lyfja-
heildsölur. Er þetta í
samræmi við „sam-
keppnishugsjón“ nú-
verandi ríkisstjórnar-
flokka.“
virðast ekki hafa leitað út fyrir
þrengstu raðir Lyfjaverslunar ríkis-
ins og nágrennis til að afla sér þekk-
ingar og heyra sjónarmið annarra.
Þetta var unnið í leynd. Viðkom-
andi verða því að virða öðrum það
til vorkunnar að vilja koma opinber-
lega á framfæri upplýsingum sem
varða hag almennings og meðferð
opinbers fjár.
Vafasamar fjárfestingar
Þór segir framkvæmdir þessar
fjármagnaðar „af eigin fé og með
lántöku". Vonandi skilja allir að
eigið fé Lyfjaverslunar ríkisins er
fé ríkissjóðs, sem er eini eigandi
fyrirtækisins og lántökur fyrirtæk-
isins eru á ábyrgð ríkisins. Mönnum
hefur kannski fundist ástæða til að
auka á lántökur ríksins. Viðbótar-
Sindri Sindrason
fjárfestingar í ríkisfyrirtæki uppá
250 milljónir skömmu áður en fyrir-
tækið er einkavætt eru fráleitar.
Þá skoðun hef ég rökstutt í fyrri
grein og ástæðulaust að endurtaka.
En í stuttu máli verður söluverð-
mæti Lyfjaverslunar ríkisins ekki
250 milljónum hærra eftir breyting-
arnar en það hefði verið án þeirra.
Átti að styrkja Skipaútgerðina
í samkeppni við Eimskip?
Við getum gert okkur f hugar-
lund hvernig farið hefði ef þessi
nýja einkavæðingastefna hefði ver-
ið við lýði þegar Skipaútgerð ríkis-
ins var lögð niður eða þegar ríkis-
prentsmiðjan Gutenberg var seld.
Samkvæmt nýju stefnunni hefði
Skipaútgerðin verið byggð upp til
samræmis við Eimskipafélag ís-
lands og síðan reynt að selja fyrir-
tækið. X sama hátt hefði þurft að
endurnýja Gutenberg þannig að
tryggt væri að prentsmiðjan stæðist
allan samanburð við Odda áður en *
fyrirtækið var selt.
Ekki verður annað séð en að
þessi nýja einkavæðingastefna rík-
isstjómarinnar geri frekari áform
um einkavæðingu ríkisfyrirtækja
óframkvæmanlega sökum bágrar
stöðu ríkissjóðs.
Miðstýring í stað samkeppni!
Lyfjaverslun ríkisins er að byggja
upp afkastagetu sem annar öllum
markaðinum á íslandi, bæði hvað
varðar framleiðslu og heildsölu-
dreifingu lyfja, þótt fyrir séu tvö
önnur lyfjaframleiðslufyrirtæki og
átta aðrar lyfjaheildsölur. Er þetta
í samræmi við „samkeppnishug-^
sjón“ núverandi ríkisstjómarflokka.
Forstjóri Lyfjaverslunar ríkisins
ítrekar í- grein sinni ætlun stjóm-
valda um miðstýrða uppbyggingu
markaðarins. Markaðurinn sjálfur á
ekki að fá að þróast og aðlagast
heldur ætlar ríkið að móta hann og
stjórna honum. Þegar vilja ríkisins
og flokksins hefur verið fullnægt
og búið er að möta þetta í samræmi
við hagsmuni þeirra sem ráða (eða
á að hygla?) á að vera óhætt að
afhenda markaðinum fyrirtækið.
Ágætu lesendur, Þór er sjálfur að
lýsa hinni „öfugsnúnu einkavæð-
ingu“ sem ég var að gagnrýna. Ég
þakka honum stuðninginn og vona
að lesendur séu nokkru nær um það
hvað felst í hjali Sjálfstæðisflokks-
ins um frjálsa samkeppni, einka-
framtak og einkavæðingu.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Pharmaco.