Morgunblaðið - 13.10.1993, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. OKTÓBER 1993
Stemunn Þorsteins-
dóttir frá Grund í
Svínadal — Minning;
Fædd 15. ágúst 1905
Dáin 5. október 1993
Steinunn var fædd 15. ágúst árið
1905 á Grund í Svínadal í Austur-
Húnavatnssýslu, dóttir Þorsteins
bónda þar Þorsteinssonar (f. 1848,
d. 1921) og síðari konu hans Ragn-
hildar Sveinsdóttur (f. 1871, d.
1951).
Grund var og er góð jörð og mér
er sagt að Þorsteinn bóndi hafi skil-
að af sér allgóðu búi þegar hann
féll frá árið 1921. Samt hefur Ragn-
hildi ekki verið neitt lítill vandi á
höndum, fimmtugri ekkju með fimm
böm; dætumar Ingu, 18 ára, Stein-
unni, 16 ára, og Þóm, 12 ára, og
synina Guðmund, 10 ára, og Þórð,
7 ára. En bústofninn fór nánast alÞ
ur í arfaskipti til eldri barna Þor-
steins af fyrra hjónabandi. Það má
því segja að þessi sex manna hópur
hæfí búskap á nakinni jörðinni,
skuldlausri að vísu, árið 1921.
Og réttur áratugur í heimskrepp-
una miklu.
Ung fór Steinunn að heiman og
var þá í vistum, eins og kallað var,
suður í Reykjavík en kom aftur
norður árið sem dóttir hennar, Ásta
Sigfúsdóttir, fæddist. Það var 1930.
Næsta áratug var hún ráðskona
hjá bræðmm sínum á Gmnd og sá
þá um öll búverk innanhúss, en
1939 flutti hún aftur til Reykjavíkur
svo dóttir hennar, Ásta, gæti notið
menntunar í Málleysingjaskólanum.
Hún vann þá ýmis störf hér syðra
og hélt seinna heimili með systmm
sínum tveim, sém einnig vom þá
fluttar suður. En á sumrin vom þær
allar fjórar á Gmnd, Steinunn og
Ásta frá vori til hausts en Inga og
Þóra um sumarfrítímann.
Þetta var orðinn fastur skikkur
sumarsins þegar ég fyrst kynntist
fólkinu á Gmnd árið 1944. Þá var
orðið tvíbýlt þar, bræðurnir báðir
kvæntir, hvor sinni Guðrúnu, en
bæjarhúsið enn bara eitt. Að sumr-
inu gat heimilisfólk orðið vel á ann-
an tuginn. Húsmæðurnar gengu
báðar til túnávinnslu á vorin en
heyverka að sumrinu, Steinunn sýsl-
aði enn með öll innanhússverk.
Ég kom að Gmnd ellefu ára gam-
all liðléttingur en matvinnungur þó.
Það var óvænt reynsla að lenda í
miðri stórfjölskyldu þriggja kyn-
slóða af bráðókunnugu fólki og trú-
lega hefðu mér fallist hendur and-
spænis þeim umskiptum ef nærver-
an hennar Steinu hefði ekki strax
verið svona góð. Ekki það að hitt
fólkið væri mér neitt önugt, þvert
á móti, allir gerðu sér ómak til að
vera mér sem bestir. Það var eigin-
lega hálf niðurlægjandi. En Steina
vissi af manni frá upphafi þó hún
varla yrti á mig fyrr en einum tveim
dögum eftir að ég kom. Þá var líka
búið að setja mig inn í kúarektors-
embættið þar á bænum.
Þetta var að morgni dags eftir
mjaltir og fólkið gengið út til ann-
arra verka en ég sat við eldhúsborð-
ið og var að klára morgunhræring-
inn minn. Steina kom þá á fartinni
framan úr búri til að taka af borð-
inu en staldraði með handleggi
krosslagða á bringunni, horfði út
um gluggann og sagði við sjálfa sig
fremur en mig:
— Nú er miðvikudagur i sjöundu
vikunni. Þennan dag í fyrra var
Þórður allan daginn niðrá Seiganefí
að pæla upp kartöflugarðinn, þar
var dumbungsveður en hékk þurrt
mestallan daginn. Guðmundur var,
man ég, að slóðadraga sáðsléttumar
héma suður- og niðurfrá, fram und-
ir hádegið. Ekki man ég hvað hann
var að bjástra seinni partinn.
Svo leit hún á mig og sagði:
— Farðu nú að láta út kýrnar,
Geiri minn.
Þessi landbúnaðarakademía okk-
ar Steinu þarna við eldhúsborðið
varð svo eiginlega að föstum morg-
unsið. Hún nefndi vikudaginn, rifj-
aði upp veðrið á sama degi árinu
áður og greindi sjálfri sér frá því
hverju heimilismenn hefðu þá komið
i verk. Manni þóttu það forréttindi
að fá að heyra þessi eintöl hennar.
Og Iíka að fá að láta út kýrnar að
hennar boði.
Steinunn var smávaxin kona sem
samsvaraði sér vel. Andlitið kringlu-
leitt ög nokkuð frítt, jarphærð með
fléttur eins og þá var siður. Hrein
og snyrtilega búin dagsdaglega
umfram það sem tíðkaðist þá. Hún
var snör í hreyfingum en þó fum-
laus og yfirveguð eins og handatil-
tektir hennar væru löngu gjörhugs-
aðar. Og hún var fljótari að prjóna
en annað fólk. Yfirleitt gekk hún
seinust til náða og fól eldinn í vél-
inni undir tveim taðflögum áður en
hún blés á eldhúslampann og fór
inn. Þegar aðrir komu á fætur á
morgnana var hún löngu búin að
lífga glæðurnar í loga og setja potta
og katla af öllum stærðum og gerð-
um yfír eldinn. Nema á þvottadög-
um, þá var stóri þvottapotturinn
einn á vélinni og Steina krakaði í
hann þvottaprikinu í hvert sinn sem
hún átti leið hjá. Verkvísi hennar
var örugg og hún slóraði ekki við
hluti sem gera mátti í framhjáleið-
um. Sjaldan brá Steina sér út í töðu-
flekk, helst ef mikið var undir í tví-
sýnu veðri, en þá bar undireins svo
við, að hinir sem með henni voru,
fóru ósjálfrátt að rifja hraðar og
raka fastar. ,
Og hún hljóp við fót milli skemmu
og bæjar.
Eftir tveggja eða þriggja vikna
dvöl á Grund var ég kominn með
áhyggjur af því að Steina mundi
verða hungurmorða því ég hafði
ekki séð hana taka til sín næringu
nema hvað hún saup stundum kaffí
eða mjólkurbland úr bolla við eld-
húsbekkinn og nartaði þá kleinubita
með, einkum þegar gestir komu.
Þetta fannst mér uggvænlegt.
Við nánari eftirgrennslan kom
svo í ljós að hún laumaði upp í sig
einum og einum bita á bak við búr-
hurðina um leið og hún bar fram
af borðinu eftir máltíðir. Það var
léttir að komast að því.
Fólkið á Grund var eindræg og
sterk fjölskylda eins og títt er um
þá sem hafa þurft að mæta örðugum
dögum sameiginlega í æsku sinni.
Þau hafa öll með nokkrum hætti
fylgt mér síðan. Einkum þó Stein-
unn. Aldrei hvarflaði það að mér
að rengja upplýsingar hennar um
þessi ársgömlu dægur, né um annað
sem hún var að muna. Hinir gerðu
það ekki heldur því minni hennar
var með þessum ósköpum gert. Og
aldrei heyrði ég neinn reka hana á
stampinn. Manni þótti bara ekkert
náttúrlegra en að Steina væri þessi
gangandi búskaparsaga sem hún
var. Yfirborðslegra fólk sem meira
flíkar minni sínu er margoft kallað
stórgáfað. Það orð veigrar maður
sér við að nota um jafn heilsteypta
manneskju og Steina á Grund var.
Því oftar sem mynd hennar vitjar
mín nú á seinni árum þeim mun
vissari er ég um það að hún var
manneskjan sem ung að árum gerði
upp sára reynslu sína af djúphygli
og yfírvegun, því ejcki gat hún
gleymt neinu. Og hún sneri sorginni
upp í þrotlausa atorku sem einlægt
var að þjóna öðrum. Ekki af þý-
lyndi heldur af meðvitaðri reisn.
Hún Steina á Grund lét ekki hlut
sinn fyrir neinum.
Ekki var hún heldur sú mann-
eskja sem maður var síþakkandi það
sem hún gerði fyrir aðra. GÍeði
hennar sjáifrar af verkunum nægði
í því efni. Samt get ég ekki stillt
mig um það að gjalda henni skyld-
uga þökk að verkalokum um leið
og ég sendi alúðarkveðjur til Grund-
arfólksins alls. Einkanlega Þóru
systur Steinunnar og Ástu dóttur
hennar, sem önnuðust gömlu kon-
una í þrautagöngu veikinda hennar
seinustu tvo áratugina.
Þorgeir Þorgeirson.
Mig langar að minnast hennar
Steinu föðursystur minnar nú á þeim
vegamótum þegar hún losnar við
jarðvistina og flytur yfir til Drottins
föður á himnum þar sem hann hefur
búið henni stað og þar sem við
mætumst öll að lokum.
Steinunn Þorsteinsdóttir var fædd
á Grund í Svínadal 15. ágúst 1905,
dóttir hjónanna Ragnhildar Sveins-
dóttur og Þorsteins Þorsteinssonar
og var næstelst fímm systkina af
seinna hjónabandi föður síns. Steina
ólst upp á Grund við öll algeng
sveitastörf eins og þau voru í þá
daga og okkur nútímafólki þætti
kannski vart mönnum bjóðandi.
Það reyndi oft mikið á systkina-
hópinn á Grund og móður þeirra,
þar sem heimilisfaðirinn féll frá á
meðan þau voru ennþá börn og ung-
lingar, en Ragnhildur brá ekki búi
þannig að dugnaður og þrautseigja
ásamt samheldni var aðalundirstaða
þess að halda heimilinu saman.
Steina giftist aldrei, en eignaðist
eina dóttur, Ástu Sigfúsdóttur, f.
9. ágúst 1930. Var hún fædd heyrn-
arlaus og mállaus. Þá reyndi enn
mikið á samheldni fjölskyldunnar að
taka á þeim vanda eins og fólk best
kunni þá, en ég held að ég halli ekki
á neinn þó að ég segi 'að hún Ásta
hafí notið þeirrar mestu móðurástar
sem hægt er að eignast, allt frá
fæðingu og fram á þennan dag, og
ég veit að bænimar hennar Steinu,
ástúðin og hlýjan fylgja og ylja dótt-
ur hennar áfram þó að leiðir skiljist
nú um stund.
En þó Steina gæfí dóttur sinni
ómælda ást og hlýju, átti hún alltaf
nóg af ástúð og mildi fyrir svo miklu,
miklu fleiri, því að hún mátti ekkert
aumt sjá svo að hún þyrfti ekki að
bera smyrsl á sárið eða kannski
bara kyssa á „báttið", og þurrka
tárin af kinninni með hlýju hendinni
sinni. Þá var allt báttið búið, „ekk-
ert ég meiddi mig“.
Ég tel að það hafí verið mikið og
gott veganesti að fá að kynnast
Steinu. Hún var vel greind og alveg
einstaklega minnug, sagði svo
skemmtilega frá með sinni'*íjúfu
kímnigáfu að það var ekki hægt
annað en að hlusta og þetta voru
oft góðar kennslustundir þó að mað-
ur tæki vart eftir því í augnablikinu.
Þegar’ég var barn að alast upp á
Grund voru eiginlega alltaf tvenn
jól, önnur í desember, og hin venju-
lega fyrst í júlí, vegna þess að þá
komu þær alltaf allar norður til sum-
ardvalar, systurnar Inga, Steina og
Þóra ásamt Ástu, en þær voru þá
búsettar í Reykjavík.
Það var alltaf mikill spenningur
og tilhlökkun hjá okkur systkinunum
og líka hjá mömmu og pabba, þegar
þeirra var von, þá fylltist bærinn af
lífi og fjöri, þá fyrst kom sumarið.
Það var reyndar pínulítið meira, við
fengum líka alltaf gjafir, ekki bara
við systkinin, mamma og pabbi lika,
og ef aukafólk var á Grund fékk það
líka gjöf hjá þeim, aldrei varð neinn
útundan. Mér er líka minnisstætt
hvað Ásta var alltaf mikil og fín
dama, og ég óskaði þess oft að ég
gæti orðið svona fín og falleg og
átt heima í Reykjavík.
Það var afskaplega gaman að
fara með Steinu upp í Skálar og
vitja um silunganetin. Stundum fór-
um við bara tvær einar eldsnemma
áður en nokkur annar vaknaði, það
voru ævintýralegar ferðir. Þá stakk
maður litla „spaddanum“ í lófann á
Steinu, sem stundum sagðist vera
geitamamma með litla kiðlinginn
sinn, að fara til fjalla. í þessum ferð-
um var margt spjallað, þá var hún
alltaf að fræða mig um öll blómin
og jurtirnar í brekkunni heima,
kennileiti og örnefni, stundum kom-
um við við hjá stóru kóngulónni sem
spann svo fallegan vef í litlum skúta
við Stórafossinn. Þetta var leyndar-
mál því að það mátti alls ekki
skemma þennan fallega vefnað. í
þessum ferðum fannst mér að heim-
urinn gæti varla verið stærri en sjón-
deildarhringurinn af Skálarbarmin-
um. Þarna sáum við fram til jökla
og fjöll svo langt sem augað eygði
til austurs og norðurs, það var ótrú-
legt hvað Steina kunni mörg ör-
nefni, það var varla til sá blettur sem
ekki hét eitthvað, og eins og skáldið
sagði að „Landslag væri lítils virði,
ef það héti ekki neitt".
Steina var afskaplega dugleg
kona. Eftir að þær fluttust allar til
Reykjavíkur fór hún að vinna í Rúg-
brauðsgerðinni. Þar byijaði vinnan
kl. 5 að morgni þannig að hennar
nætursvefn var ekki nema til kl. 4.
Eftir vinnu tóku heimilisstörfín við
því að hún Steina var húsmóðir á
heimilinu. Verkaskipting var í nokk-
uð föstum skorðum, en matseldin
og öll sú umsjá var hennar, enda
vann hún þau störf af lífi og sál.
Ég held að þaðan hafí fáir farið út
án þess að vera búnir að borða og
drekka óþarflega mikið. Hún þurfti
líka að annast dóttur sína sem var
um tíma í Heyrnleysingjaskólanum,
en fór síðan að vinna í Bókfelli.
Steina stóð ekki ein þar sem þær
Inga og Þóra voru með eindæmum
hjálpsamar og góðar konur sem
gerðu allt sem í þeirra valdi stóð til
að rétta hjálparhönd, og þannig var
heimilislífið á Flókagötu 7 alla tíð,
samstarf og samhjálp. Nú eru þær
bara tvær eftir Þóra og Ásta því að
hún Inga mín andaðist 29. október
1990, blessuð sé minning hennar.
Þegar ég flutti til Reykjavíkur
með fjölskyldu mína var heimilið á
Flókagötunni einn af þessum föstu
og öruggu punktum í tilverunni.
Þangað gat maður alltaf komið og
þar átti maður alltaf vináttu og góð-
vild að mæta.
Steinu var einstaklega lagið og
ljúft að rifja upp minningar úr sveit-
inni. Þá var farið í huganum norður
og mörg ævintýri rifjuð upp með
þeim einstaka orðaforða sem hún
ein átti. Þessar stundir eru mér og
mörgum öðrum ógleymanlegar.
Stóra stundin á Flókagötunni var
jóladagurinn. Þá var öllum „barna-
börnum" sem voru í bænum ásamt
mökum og börnum boðið í jólakaffi.
Þarna var glatt á hjalla, mikið spjall-
að og margt riQað upp frá liðnum
dögum. Það var líka alveg sama
hvað fjölskyldan stækkaði, það var
alltaf nóg pláss og öllum þótti jafn
gott að koma til þeirra. Þó að heils-
an væri löngu orðin þungbær, var
alltaf öllum jafn vel tekið og þannig
er það enn. Við frá Grund og Syðri-
Grund eigum þetta heimili enn sem
fastan punkt. Ég ásamt Jóhanni
fyrrverandi eiginmanni mínum og
sonum okkar, Þórði og Jóhanni,
þökkum henni fyrir allt. Hún var
okkur alltaf svo góð.
Við undum hér saman í allmörg ár
og af þeim geislamir skína.
Nú falla að lokum fáein tár
á fallegu kistuna þína.
(Dísa Þ.)
Ég og synir mínir vottum Ástu,
Þóru, Guðmundi og Þórði okkar inni-
legustu samúð, við vitum að kona
eins og Steina, sem alltaf hugsaði
margfalt meira um aðra en sjálfa
sig og alls staðar græddi sárin, á
góða heimkomu til Drottins og þar
verður vel um hana búið, því að það
á hún skiiið.
Guð blessi minningu hennar.
Dísa Þórðardóttir.
Á þriðjudaginn 5. október var
mér sagt að hún Steina væri dáin.
Það voru ekki margir dagar síðan
við Snorri höfðum heimsótt hana á
Borgarspítalann og sýnt henni
myndimar úr brúðkaupinu okkar.
Hún strauk á mér höndina og kall-
aði mig lambið sitt og stríddi okkur
svolítið í leiðinni. Hún sagði að það
væri mesta furða hvað ég væri
„næn“ í framan. Þetta er orð sem
hún hefur sagt við mig alla mína
ævi. Síðan ég man eftir méy hefur
hún alltaf stutt mig í hveiju sem
ég tók mér fyrir hendur og átt vin-
gjarnlegt orð til okkar systkinanna
og frændsystkinanna.
Flókagata 7 var heimili hennar,
systra hennar og dóttur. Þær voru
þama fjórar frænkurnar4 Flókagöt-
unni og jafn óijúfanlegur hluti af
minni æsku og ævi og mitt eigið
heimili. Alltaf var gott að koma til
þeirra á Flókagötuna. Steina flýtti
sér alltaf að tína til það besta sem
til var og bauð upp á kaffi. Kaffíð
hennar fannst mér alltaf alveg sér-
stakt enda var það á Flókagötunni
sem ég lærði að drekka kaffí. Síðan
var sest niður og Steina snerist í
eldhúsinu, öll af vilja gerð til að
allir fengju fylli sína og svo var
skipst á fréttum.
Steina fór ekki mikið út þau árin
sem ég þekkti hana. Hún átti við
heilsuleysi að stríða en það aftraði
henni ekki frá því að fylgjast með.
Alltaf vissu hún og Þóra, Inga og
Ásta dóttir hennar hvað var að ger-
ast í fjölskyldunni. Þær frænkumar
studdu vel við bakið á fjölskyldu-
meðlimum og alltaf vom jólagjafír
og afmælisgjafir frá þeim fastur
hluti.
Þóra og Ásta eru nú tvær eftir.
Inga dó fyrir nokkram árum og
Steina er farin núna. Dívaninn henn-
ar sem hún lá alltaf á í stofunni er
þama enn, ■ myndimar af fólkinu í
fjölskyldunni sem héngu yfír kom-
móðunni hennar era þama enn og
útvarpið ómissandi á kollinum við
hliðina á dívaninum. En Steina er
farin.
Eftir era ljúfsárar minningar um
mikinn mannvin og góða frænku
sem reyndist mér og systkinum
mínum svo vel í gegnum árin. Ég
hef skrifað þetta fyrir mig, til að
kveðja Steinu og rétt eins fyrir
systkini mín og maka sem deila
þessum minningum með mér. Við
viljum senda Ástu og Þóra á Flóka-
götunni hugheilar samúðaróskir
okkar og einnig bræðram Steinu,
Þórði og Guðmundi afa okkar.
Það eitt er víst, að ég aldrei
augunum þínum gleymi
er sástu sumarið koma
sunnan úr bláum geimi;
- svo fegin varstu, að mér fannst þú
fegursta konan í heimi.
Þið voruð þijár, þessar systur,
og þú varst sú í miðið ...
Eitt kvöldið í kyrrlátu veðri
ég kvaddi þig út við hliðið.
- Nú er hann kominn á norðan
og nú er sumarið liðið.
(Jóhannes úr Kötlum)
Guðrún Birna Finnsdóttir.
Það mun ósjaldan sagt, að Hún-
vetningar séu nokkuð málglaðir og
geri ekki minna úr sér en ástæða
þykir til. Þeir taka því yfirleitt vel
ef á það er minnst að þar séu gáfu-
menn meiri en annars staðar. Vera
má að eitthvað sé hæft í þessu. Það
mun þó vera mála sannast að fólk
af öðra tægi er einnig til í Húna-
vatnssýslu, sem reyndar var til
foma ein sýsla og mætti verða það
aftur. Frænka okkar systkinanna,
Steinunn Þorsteinsdóttir frá Grand
í Svínadal, var dæmigerður fulltrúi
þess fólks sem skilar sínu dagsverki
á hljóðlátan hátt af stakri sam-
viskusemi. Hún lifði glöð og ánægð
með dóttur sinni, Astu, sem var
sólargeislinn í lífi hennar. Steina
átti við vanheilsu að stríða. Mæðg-
urnar bjuggu ásamt Þóru, systur
Steinunnar, en hún var símamær
um áratuga skeið á Landsímanum.
Var heimili þeirra á Flókagötu 7.
Þangað var ætíð gott að koma.
Frændfólk og vinir þeirra eiga Ijúf-
ar minningar frá ánægjulegum, lif-
andi og hressilegum samræðum á
heimili Steinu og Þóru. Steina kaus
sér það hlutverk að veita frá sínu
örláta hjarta. Hennar mesta gleði
var að gleðja aðra. Eigin hag bar
hún ekki fyrir bijósti. Hún safnaði
ekki veraldlegum auði. Hjartahlýja
og nærgætni var mjög rík í fari
hennar. Líf Steinu var ekki einatt
létt. Mótlæti á lífsleiðinni gerði
hana ekki beiska, heldur reyndi hún
að snúa því til betri vegar.
Fyrir vináttuna og tryggðina er
þakkað af alhug. Minningin um
náfrænku okk_ar mun lifa.
Úlfar Þórðarson.