Morgunblaðið - 03.12.1993, Síða 40

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. DESEMBER 1993
40
Minning
Eiríkur Stefáns
son kennari
Fæddur 24. ágúst 1904
Dáinn 22. nóvember 1993
Við viljum með örfáum orðum
minnast föðurbróður okkar Eiríks
Stefánssonar. Eiríkur frændi var
okkur nákominn allt frá því að við
komum í heiminn. í langvarandi
veikindum föður okkar, sem hófust
áður en við fæddumst, var Eiríkur
ávallt reiðubúinn til þess að leggja
mágkonu sinni lið, jafnvel eftir að
fjölskylda okkar fluttist frá Akur-
eyri til Reykjavíkur og þrátt fyrir
að hann ætti eigin fjölskyldu fyrir
norðan.
Sambandið hófst eiginlega með
því að hann aðstoðaði við skírn
okkar í Akureyrarkirkju enda
faðirinn fjarri og móðirin átti fullt
í fangi með tvíburana. En Eiríkur
hlýtur að hafa verið svo sannfær-
andi í hlutverkinu að hann var
skráður faðir annars okkar í
kirkjubækur. Sem vænta má hefur
sá atburður orðið tilefni ótal hlátra-
skalla í fjölskyldusamkvæmum
enda uppgötvaðist það fyrst þegar
strákurinn vildi kvænast.
Raunar fannst okkur bræðrum
þetta ekkert svo óeðlilegt því að
Eiríki frænda var tamt að láta ólík-
indalega og gantast við okkur þeg-
ar hann kom í heimsókn suður.
Þegar von var á frænda létum við
jafnvel eiga sig að takast á hendur
mikilvægar könnunarferðir okkar
um Fossvogsdalinn en sátum fyrir
honum í staðinn. Jafnskjótt og
karlinn birtist stökk einn polli á
hvora skálm og í þeim ógleyman-
legu stimpingum sem fylgdu, og
sem Eiríkur frændi kallaði glímu
að ungmennafélagasið, er hlátur
frænda ein skýrasta minningin.
Hann hafði gaman af börnum og
virtist ávallt vera hress og kátur.
Eiríkur var mikill selskapsmaður
í þeim skilningi að sækjast eftir
samneyti við fólk. Þá sagði hann
gjarnan sögur úr sveitinni fyrir
norðan, sögur frá fyrri tíð af
skrýtnu fólki eða fólki sem lét sér
eitthvað sérkennilegt um munn
fara og hermdi jafnframt eftir því
af mikilli innlifun. Stundum voru
sögumar langar og nákvæmar og
litlir pollar sem sátu álengdar
skildu ekki fyndnina fyrr en löngu
síðar, en það var erfitt að hlusta
ekki því að hann laðaði að sér at-
hygli annarra og áhugi hans á fólki
var ósvikinn. Líklega hefur það
gert hann að kennara.
Hann fylgdist með okkur alla
tíð og gaf sér góðan tíma til að
spjalla þótt hann tæki jafnframt
þátt í uppeldi fimm bamabarna
sinna eftir að sonur hans féll frá
í blóma lífsins. Hann var óþreyt-
andi við að fræða okkur krakkana
en gaf lítið fyrir ásókn ungdómsins
í síbylju fjölmiðla og skemmtana.
Þegar okkar böm kvarta yfír því
í dag að ekkert sé að gera er iðu-
lega vitnað í Eirík frænda: „Það
er hollt fyrir böm að láta sér leið-
ast.“ Við því er ekkert svar.
Fyrir honum var kennsla ekki
einasta starf heldur lífsmáti. Það
átti hann sameiginlegt með Marinó
bróður sínum og þær stundir em
óteljandi sem þeir vörðu í umræður
um skólamál eftir að Eiríkur flutt-
ist alkominn suður. Þeir ólust upp
við hugsjónir ungmennafélaganna
og bindindishreyfingarinnar í
Eyjafirði þar sem uppeldi og
kennsla bama og unglinga var
mannbótastarf af siðrænum toga
en ekki daglaunavinna eða sér-
fræðileg prófessjón. Þeir töldu ekki
eftir sér að vinna að undirbúningi
kennslu um helgar og á kvöldin
viku fram af viku ár eftir ár ef
þess var þörf til þess að hún mætti
verða sem áhugaverðust og árang-
ursríkust, án þess að fara fram á
eyri fyrir yfírvinnu. Þetta var eng-
in fórn heldur ævilöng skuldbind-
ing, borin fram af hugsjón, sem
fól umbunina í sjálfri sér. Því var
það hinn eðlilegasti hlutur að Eirík-
ur frændi ræddi skólamál við bróð-
ur sinn á síðkvöldum þegar hlé
gafst frá starfinu sjálfu, jafnvel
löngu eftir að allir aðrir voru hætt-
ir að hlusta.
í stað þess að veija ævikvöldinu
saman á hjúkranarheimili, eins og
áætlað var, hafa þeir nú, bræðurn-
ir, yfírgefíð þennan heim með
stuttu millibili, samrýndir sem fyrr.
í anda guðspekistefnunnar, sem
þeir voru báðir handgengnir, hafa
þeir eflaust hlakkað til að öðlast,
á öðra tilverustigi, nægan tíma og
orku til að skeggræða heill lands
og þjóðar og liöna tíð.
Við þökkum fyrir minningarnar
um samverustundir með Eiríki
frænda og vottum Þómýju og fjöl-
skyldu hennar hluttekningu.
Gretar og Karl.
Staðreynd allra staðreynda er
dauðinn, en samt sem áður kemur
hann alltaf á óvart. Því varð mér
mjög brugðið við lát vinar míns
og barnaskólakennara Eiríks Stef-
ánssonar.
Fyrir rúmlega 30 áram lágu leið-
ir okkar Eiríks saman fyrst, en þá
hóf ég ásamt á þriðja tug barna
nám hjá honum í Langholtsskóla,
en hann kom okkur fyrst fyrir sjón-
ir sem hlýr og góðlegur maður.
Ef mig hefði órað fyrir þá, hve
mikið þessi maður ætti eftir að
gefa mér í lífinu, fyrir utan uppeld-
isgrunn þann er hann veitti mér
og okkur, þá hefði ég byijað að
þakka honum og hefði samt ekki
náð að ljúka því fyrir andlát hans.
Ég hef tvisvar um ævina þurft
að dvelja langdvölum á sjúkrahús-
um og þangað kom Eiríkur nánast
daglega, jafnvel þó að hann væri
orðinn þjáður af fótasáram á árinu
1987. Það er engin leið að lýsa því
hve mikils virði þessar heimsóknir
hans til mín vora mér. Ég sat í
hjólastól og hann sat hjá mér, eða
við sjúkrarúm mitt og ekki voru
sögð mörg orð, augu okkar beggja
sögðu allt sem segja þurfti og þá
myndaðist á milli mín og hans
óijúfanlegt tengiband, sem ég tel
vera órofíð enn, enda þótt hann
sé horfínn héðan úr heimi, en nú
á seinni áram Eiríks varð tengi-
bandið æ traustara. Við vinirnir
kvöddumst í hinsta sinn með því
að horfa í augu hvor annars og
brosa og aðeins þrem stundum síð-
ar var Eiríkur allur.
Við fyrrum nemendur Eiríks
höfum náð að halda hópinn og hitt-
umst reglulega og allt til ársins
1990 var hann með okkur, en eft-
ir það tók elli kerling völdin af
Eiríki, en samt sem áður þá vissi
hann alltaf um, þegar við hittumst
og var með okkur í huganum.
Öllum þeim fjölda nemenda, sem
Eiríkur kenndi um ævina, ber sam-
an um, að fyrsti tíminn á mánudög-
um var sá minnisstæðasti, en Ei-
ríkur hóf aldrei kennslu fyrr en
hann og við öll höfðum farið upp-
hátt með bænina Faðir vor og beð-
ið fyrir vikunni sem var framund-
an. Mér og öðrum börnum þótti
þetta skrítið í fyrstu, þar sem við
héldum að staður fyrir bæn væri
annaðhvort í rúminu eða í sunnu-
dagaskólanum, en fljótiega varð
bænin hluti af okkur og skólastarf-
inu og þar með hafði Eiríkur kennt
okkur, að það væri hægt að biðja
hvar sem er. Eiríkur var trúaður
maður. Þótt hann hefði ekki hátt
um trúfesti sína, þá sýndi hann
frekar þakklæti sitt í verki við
Langholtssöfnuð.
Eiríkur Stefánsson var fæddur
á Refsstöðum í A-Húnavatnssýslu
24. ágúst 1904 og var því á ní-
ræðisaldri er hann lést. Hann var
sonur hjónanna Stefáns Eiríksson-
ar og Svanfríðar Bjarnadóttur, en
Stefán faðir Eiríks lést í blóma lífs-
ins árið 1907, en móðir hans and-
aðist hér í Reykjavík 1961, þá 91
árs að aldri. Við lát föður Eiríks
brá Svanfríður búi og fluttist með
barnahóp sinn, sjö börn, á bæinn
Skóga á Þelamörk, en bærinn stóð
í austurhlíðum Hörgárdals, og hóf
hún búskap þar.
Um níu ára aldur var Eiríkur
orðinn læs og skrifandi, en í þá
daga hófst ekki skólaskylda fyrr
en við tíu ára aldur, en sökum lestr-
arkunnáttu sinnar fékk hann að
sitja á skólabekk níu ára gamall í
einn mánuð.
Árið 1924 sest hann á skólabekk
á Eiðum, en hann sagði mér, að
það hefði verið mikið lán og ham-
ingja fyrir sig að hafa verið þar,
undir leiðsögn og handleiðslu
góðra og mætra manna, og hefur
það öragglega haft sín áhrif á
mótun þessa sómamanns.
Áður en hann hélt að Eiðum,
hafði hann hitt stúlku, en það var
Laufey Sigrún Haraldsdóttir og
felldu þau hugi saman, en samt
vildu þau bæði bíða og skoða hug
sinn, en smátt og smátt sameinuð-
ust hugir þeirra enn frekar, en það
er ein sú hugljúfasta og rómantísk-
asta ástarsaga, sem ég hef heyrt
og þá sögu mun ég geyma í huga
mér og ekki festa á blað.
Laufey og Eiríkur gengu í heil-
agt hjónaband 30. október 1928.
Þeim varð tveggja sona auðið, sá
eldri lést réttum mánuði eftir fæð-
ingu, en sá yngri, Haukur Eiríks-
son, fæddur 30. ágúst 1930, lést
af völdum heilameins haustið
1963. Eiginkona Hauks var Þórný
Þórarinsdóttir kennari við Voga-
skóla og við fráfall Hauks stóð hún
ein eftir með fimm börn.
Þórný á aðdáun okkar allra fyr-
ir umönnun Eiríks, ásamt uppeldi
á bömum sínum, en Eiríki og börn-
um sínum bjó hún fagurt og hlý-
legt heimili í Karfavogi 32 hér í
Reykjavík, en Laufey kona Eiríks
andaðist sumarið 1957.
Eiríkur var einn af sjö systkin-
um. Við fráfall hans er aðeins ein
systir eftirlifandi, það er Svava
Fells, en hún er ekkja eftir hinn
mikla andans mann Grétar Fells.
Eiríkur mun hafa byijað sveita-
kennslu um 1928 og kenndi hann
þá án réttinda í fjögur ár, en árið
1939 mun hafa verið stofnuð sér-
stök deild við Kennaraskólann fyr-
ir þá sem höfðu annast sveita-
kennslu án réttinda og lauk hann
þaðan kennaraprófi vorið 1940.
Að loknu kennaraprófí heldur
Eiríkur til Húsavíkur, þar sem
hann kenndi í þijú ár, en þá fékk
Svava systir hans leyfi frá kennslu.
Hún kenndi við Barnaskóla Akur-
eyrar og var hann ráðinn í stað
hennar árið 1943 og kenndi þar í
15 ár, en heldur til Reykjavíkur
árið 1958, en eins og áður sagði
hafði eiginkona hans látist sumarið
áður.
Við komu sína til Reykjavíkur
var hann strax ráðinn sem kennari
við Langholtsskóla og þar kenndi
hann í fullu starfi til 67 ára aldurs
og kenndi svo fram að sjötugu
stundakennslu og þá átti hann
samkvæmt reglum um opinbera
starfsmenn að hætta störfum.
Samt sem áður kenndi hann fram-
sögn við skólann, þar til hann varð
áttræður og á því má sjá, að það
hefur verið erfitt fyrir þennan mik-
ilhæfa kennara og stórkostlega
uppalanda að setjast í helgan stein.
Oft ræddum við vinimir um lífið
og tilveruna, en í lífí sínu fór Eirík-
ur ekki varhluta af sorginni og
ekki lét hann á því bera né heyra,
því að hann var einn af þeim sem
geymdi sársauka og sorg með
sjálfum sér.
Eitt af því sem hann kenndi
mér, eftir að ég komst til vits og
ára, var, að lífíð hefur þijár megin-
stoðir, upphaf, framhald og endi,
eins og hann sagði sjálfur. Jafn-
framt sagði hann, að sá sem öllu
ræður, ákveður upphaf og endi lífs
vors, en gefur okkur eftir lífið
sjálft, til að vinna sem best úr og
því betur sem okkur tekst til, því
betur verðum við undirbúin undir
næsta tilverustað að lífí loknu.
Að okkar mati lifði hann bók-
staflega eftir þessari kenningu,
hann lifði lífinu hægt og hljótt af
öryggi og virkaði traustvekjandi
fyrir hvern þann, er hann átti sam-
skipti við, og Eiríkur breytti engu
við andlát sitt, hann andaðist hægt
og hljótt. Ég er fullviss um, að
hann fann stundina nálgast, en
nokkrum vikum fyrir andlát sitt
bað hann mig um að lesa sálm
fyrir sig, sálm sem er þakkargjörð
og kveðja til lífsins hér á jörð.
Nú þegar Eiríkur Stefánsson er
fluttur til eilífðarheims Guðs vors,
þá er notalegt til þess að vita,
þegar við mætum staðreynd allra
staðreynda, að þar sé maður, sem
getur leiðbeint okkur á okkar
fyrstu sporam þar og leitt okkur
til þroska á nýjum brautum og vil
ég undirritaður, fyrir hönd bekkj-
arsystkina minna, þakka þessum
mæta manni fyrir allt það sem
hann kenndi okkur á okkar við-
kvæmu æskuárum. Jafnframt
þakka ég honum fyrir hve mikils
virði hann var mér á dapurlegum
stundum í lífí mínu.
Við bekkjarsystkinin sem vorum
undir handleiðslu Eiríks Stefáns-
sonar óskum honum velfarnaðar á
þeirri braut er hann hefur nú lagt
út á og minningin um hann er og
verður sem skært ljós í hugum
okkar allra.
Við viljum á þessum krossgötum
þakka Þórnýju og börnum hennar
fyrir allt það, sem þau gerðu fyrir
hann í lífínu og vottum við þeim
öllum ásamt Svövu systur Eiríks
okkar dýpstu og innilegustu sam-
úð. Megi Guð blessa Eirík Stefáns-
son og minningu hans.
F.h. bekkjarsystkina úr
Langholtsskóla,
Sigurjón Símonarson.
Mig langar að minnast Eiríks
langafa míns með nokkram orðum.
Þegar ég var lítil var „afi“ „dag-
mamman" mín. Hann sótti mig á
leikskólann og passaði mig hluta
úr degi þegar foreldrar mínir voru
að vinna. Eg man nú ekki allt sem
gerðist þá, en af síðari kynnum
mínum af afa veit ég að það var
gott eitt.
Afi var einstaklega vandur að
málfari og vegna þess hve miklum
tíma við eyddum saman lærði ég
mikið af honum og frægt er í ætt-
inni að þriggja ára hafi ég verið
eins og nýútskrifaður íslenskufræð-
ingur hvað málfar snerti. Ég var
orðin fluglæs mjög ung og átti afi
mikinn þátt í því, hann var bókelsk-
ur og miðlaði af þessari elsku sinni
til mín.
Afi var gefandi maður sem gerði
allt fyrir alla. Hann var geðgóður
og þolinmóður og geislaði út frá sér
manngæsku, hann var vinur allra
og sagði aldrei illt orð um nokkurn
mann.
Þó við vitum að jarðvist allra
manna taki enda þá var afí einn
af þessum föstu punktum í tilver-
unni sem mér fannst að myndi allt-
af vera hérna. En nú er hann farinn
yfir móðuna miklu, kominn í ást-
vinahóp og líður vel. Það er mikill
söknuður í hjarta mínu, en það sem
fyllir það eru hinar dýrmætu minn-
ingar sem ég á um afa, stundirnar
með honum og sú viska og gæska
sem hann miðlaði mér.
Takk afi minn fyrir allt, ég mun
búa að samverunni með þér alla tíð.
Hvíldu í Guðs friði.
Guðný Hildur Jóhannsdóttir.
Þá er ævisól okkar ástkæra Ei-
ríks afa hnigin til viðar. Geislar
hennar gæla þó enn við okkur í
minningunni og munu ylja okkur
um ókomin ár.
Hann var mikill afí. Það má
meðal annars merkja af því að
flestir vinir okkar og nánast allir
í götunni kölluðu hann Eirík afa,
þótt þeir hefðu ekki tilkall til hans
sem slíks. Hann hafði einfaldlega
þessa sterku „afa-útgeislun“. Okk-
ur systkinunum var hann reyndar
svo miklu meira en „bara“ afí, því
hann gekk okkur nánast í föður-
stað eftir að pabbi lést árið 1963,
þá aðeins 33ja ára gamall. Við
vorum þá fjögur systkinin á aldrin-
um tveggja til ellefu ára og það
fimmta á leiðinni. Pabbi, Haukur
Eiríksson, var einkabarn afa bg
var missir hans mikill. Mamma
stóð uppi ekkja aðeins 32ja ára
að aldri og framtíð fjölskyldunnar
virtist ekki björt. Þau sneru bökum
saman, afi og mamma, og studdu
hvort annað í erfíðleikunum sem
við blöstu. Þau bjuggu okkur sann-
kallað kærleiks-heimili í „litlu höll-
inni“ okkar í Karfavogi 32, sem
var og er enn okkar athvarf þegar
við systkinin komum saman hvert
úr sínum lands- eða heimshluta.
Afi var sagnaþulur. í fangi afa
var unun að hlýða á sígildar sögur
og ævintýr, vísur og sönglög, að
ekki sé minnst á allar þulurnar sem
hann kunni og kenndi okkur.
Hann var félagi okkar. Sannur
húmoristi sem gladdist með okkur
á góðri stundu og hughreysti okk-
ur þegar á bjátaði. Afi var góður
leiðbeinandi og ráðgjafi, óþreyt-
andi að hlusta á okkur lesa og
segja okkur til um framsögn og
þess háttar. Til hans var leitað um
heimildir og aðstoð við hvers kyns
verkefni og ritgerðasmíð þegar
fram í sótti. Það sem afí ekki vissi
var að öllum líkindum að finna í
bókunum hans. Slíkur fróðleiks-
brunnur var hann afi. íslenskt mál
var afa sérlega hugleikið og með-
ferð hans á því til fyrirmyndar,
enda var hann óspar á leiðrétting-
ar ef við fórum rangt með talað
eða ritað mál. Aldrei þó með nöldri
eða umvöndunartóni, heldur af
ákveðni, alvöra og með útskýring-
um á þann hátt að maður tók eft-
ir og lærði. Afi var víðsýnn maður
með ríka réttlætiskennd, forðaðist
að dæma aðra og aldrei heyrðum
við hann tala illa um nokkurn
mann.
Nú þegar líður að jólum orka
minningarnar um Eirík afa sér-
staklega sterkt á okkur. Hann var
vanur að setja saman gamla jóla-
tréð sitt sem hann smíðaði sjálfur
og skreyta það með ekta jólakert-
um. Á aðfangadagskveldi fengum
við að kveikja á kertunum og þá
ríkti í herberginu hans þessi sanni
jólafriður sem gagntekur mann og
gerir lífið svo bjart. Nú heldur þú
jól með ástvinum þínum hinum
megin. Við vitum að þér líður vel,
laus við það helsi sem líkami þinn
lagði á þig síðustu æviárin. Helsi
sem þú barst æðralaus og án þess
að kvarta. Stundum mátti þó á þér
skilja að þér þætti sem þú værir
okkur byrði, en okkur var það ljúft
að styðja þig og létta þér síðustu
ævisporin, því að svo uppsker
maðurinn sem hann sáir.
Elsku afi, þú átt varanlegan
sess í hug okkar og hjörtum. Við
minnumst afa sem hljóp létt sem
unglingur með alpahúfuna sína á
höfðinu, afa sem kunni þá list að
hoppa á rassinum, afa sem skálds,
sem orti til okkar ljóð á merkisdög-
um í lífí okkar, afa bókbindara sem
varðveitti jafnt barnateikningar
sem íslendingasögur, afa að slá
með orfi og ljá, afa sem sýndi
okkur ást, umhyggju og aga.