Morgunblaðið - 06.03.1994, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. MARZ 1994
eftir Steingrím Sígurgeirsson
LÖNGUM og erfiðum samningaviðræðum er að mestu lokið. Svíar, Finnar
og Austurríkismenn hafa náð samkomulag við Evrópusambandið (áður
Evrópubandalagið) um aðild. Þeir eru því loks stignir um borð í
Evrópulestina, svo notuð sé ein af þreyttari myndlíkingum
Evróputalsmátans. Að öllum líkindum munu Norðmenn einnig Ijúka sínum
samningum á næstu dögum en enn hefur ekki fundist lausn varðandi
sjávarútvegs- og landbúnaðarmál. Verði þessi fjögur EFTA-ríki aðilar
að Evrópusambandinu frá og með næstu áramótum mun það hafa miklar
breytingar í för með sér. í fyrsta lagi munu gífurlegar breytingar eiga
sér stað á allri samfélagsskipan í nýju aðildarríkjunum og þá fyrst og
fremst Norðurlöndunum þremur. Norðurlöndin og Norðurlandasamstarfið
verða líklega aldrei söm. I öðru lagi mun Evrópusambandið sjálft taka
stakkaskiptum þegar aðildarríkjunum fjölgar í sextán ekki síst þar sem
viðbótin er í norðurhluta álfunnar. Og loks mun þetta hafa mikil áhrif hér
á landi. íslendingar verða eina ríkið á Evrópska efnahagssvæðinu, sem
ekki er aðili að Evrópusambandinu. Okkar nánustu frændur munu taka
upp öðruvísi lifnaðarhætti og beina kröftum sínum í annan farveg. Með
öðrum orðum: Allt okkar umhverfi, og þar með væntanlega við sjálf, er
að ganga inn í mikið breytingaskeið og breytingarnar gætu orðið
djúpstæðari en nokkurn órar fyrir.
Ganga má út írá því
sem víso að eðti
ins muni minnka og
úr mikilvægi þess
draga þú viljinn til að
viðhalda því sé etlaust
til staðar. Norrænir
stjúrnmálamenn verða
hreinlega of uppteknir
at evrúpskum málum
til að
sér að
Norðurlandamálum í
sama mæli og
hingað til.
Glaðir Svíar
ANN Wibble, fjármálaráðherra Svíþjóðar, og Ulf Dinkelspiel, Evrópuráðherra, fagna samningsniðurstöð-
unni í Brussel.
Niðurstaðan var ekki auðfengin eins og
svo oft áður í samningaviðræðum við
Evrópusambandið. í tæp tvö ár höfðu menn
lýst því yfir að niðurstaðan yrði að liggja
fyrir í síðasta lagi á miðnætti aðfaranótt
1. mars. Annars myndi Evrópusambandið
ekki ná að afgreiða niðurstöðuna fyrir sum-
arhlé sitt og þá yrði ekki hægt að halda
þjóðaratkvæðagreiðslur um aðild í ríkjunum
fjórum á þessu ári og þar með væri útilok-
að að þau yrðu aðilar að sambandinu um
næstu áramót. En þrátt fyrir að samninga-
mennirnjr ræddust við sleitulaust síðustu
sólárhringana var ljóst á mánudag að niður-
staða myndi ekki fást í tæka tíð. Tauga-
spenntir samningamennirnir voru farnir að
ræða um hugsanlega yrði að „stöðva klukk-
una“ um einhvern tíma og á þriðjudags-
morgun benti raunar margt til að viðræð-
urnar myndu fara út um þúfur. Sænska
síðdegisblaðið Aftonbladet skipti um forsíðu
á þriðjudagsmorgun og sló því fram með
stríðsletri að viðræðurnar væru sprangnar.
Skömmu fyrir hádegi barst hins vegar
sú fregn að niðurstaða væri komin varð-
andi Svía, nokkrum klukkustundum síðar
bættust Finnar við og um kvöldið tókst einn-
ig Austurríkismönnum að ljúka sínum mál-
um. Norðmenn stóðu aftur á móti fast á
sínum kröfum um að hleypa ekki ESB-tog-
urum (fyrst og, fremst spænskum) inn í
norska landhelgi og hefur því verið frestað
fram til þriðjudagsins að ná niðurstöðu í
viðræðum við þá.
Svíar hrifnir
Sænskir stjórnmálamenn úr flestum flokk-
um voru yfir sig hrifnir af niðurstöðunni.
Svíar höfðu ekki sett fram jafn umfangsmikl-
ar sérkröfur og Norðmenn og stóð mesta
stappið um það hvenær þeir ættu að byija
að greiða fullt framlag til Evrópusambands-
ins. Varð niðurstaðan sú að það verður ekki
fyrr en á fimmta ári aðildar. Þegar upp er
staðið verður heildarframlag Svía til sam-
bandsins um 200 milljarðar króna á ári og
verða þeir meðal þeirra þjóða sem leggja
mest af mörkum þegar framlög til baka hafa
verið dregin frá. Um flest annað hafði náðst
samkomulag töluvert áður en fresturinn rann
út og var marga Svía jafnvel farið að grana
að samningamennirnir væra einungis að
draga málin á langinn til að geta lýst því yfir
í kosningabaráttunni að hart hefði þurft að
berjast fyrir öllum tilslökunum.
Svíar fá einnig að halda takmörkunum á
innflutningi landbúnaðarafurða, sem miða
að því að koma í veg fyrir að salmonella
berist til landsins, og munntóbakinu sænska
en talið er að ef Svíar hefðu ekki fengið
undanþágu varðandi hið síðastnefnda hefði
það getað snúið almenningsálitinu gegn ESB-
aðild.
Samtök jafnt sænskra atvinnurekenda sem
flest stéttarfélög fögnuðu einnig niðurstöð-
unni. SAF, sænska vinnuveitendasambandið,
hefur staðið framarlega í baráttunni fyrir
Evrópusambandsaðild og segir samninginn
um Evrópska efnahagssvæðið ekki nægja.
Utanríkisviðskipti Svía nema um 20% af
vergri þjóðarframleiðslu og fara 55% af út-
flutningi Svía til ríkja Evrópusambandsins.
Er það mat SAF að ESB-aðild sé nauðsynleg
til að tryggja stöðugleika og öryggi fyrir
sænskt atvinnulíf og að það kosti sænskan
iðnað um 70 milljarða króna árlega að standa
utan sambandsins.
Andstæðingar aðildar leggja hins vegar
mesta áherslu á að Svíar megi ekki varpa
hlutleysi sínu fyrir róða, að Evrópusambands-
aðild myndi þýða að slakað yrði á í umhverf-
ismálum og að atvinnuleysi myndi líklega
aukast. Þá hafa andstæðingar aðildar miklar
áhyggjur af því að slakað verði á í áfengis-
málum og að áfengisneysla muni aukast í
kjölfarið. Reglum hefur raunar þegar verið
breytt á öllum Norðurlöndunum vegna EES-
samkomulagsins en gera má fastlega ráð
fyrir að ESB-aðild myndi þegar fram í sækti
þýða töluverða verðlækkun á áfengi þó svo
að smásala á áfengi kunni áfram að verða
í höndum ríkisins. Þegar landamæri að öðrum
ESB-ríkjum hverfa geta neytendur hreinlega
keypt sitt áfengi annars staðar ef þeim ofbýð-
ur verðlagningin líkt og nú er að gerast í
Bretlandi. Áfengisverð í Bretlandi er töluvert
hærra en í Frakklandi og hefur töluverður
hluti áfengisinnkaupa Breta því færst yfir
Ermarsundið.
Finnar tvístígandi
Finnskir stjórnmálamenn vora ekki eins
glaðbeittir í yfirlýsingum sínum og mátti jafn-
vel skilja á sumum þeirra að þeir væru
óánægðir með samkomulagið. Esko Aho for-
sætisráðherra lýsti því þó loks yfir að kostir
aðildarsamningsins væru meiri en gallarnir
og yrði hann því líklega borinn undir þjóðarat-
kvæði síðar á árinu, líklega í september.
Áður hafði Pertti Salolainen utanríkisvið-
skiptaráðherra sagt'að hann teldi líklegt að
samningurinn yrði samþykktur. Samkvæmt
skoðanakönnunum era um 39% Finna hlynnt
aðild en 30% á móti. 31% þjóðarinnar hafa
ekki gert upp hug sinn.
Það eru helst finnskir bændur sem eru
óánægðir með niðurstöðuna og vega þeir
þungt þó að þeir séu einungis 160 þúsund
af fimm milljónum íbúa landsins. Höfðu
Finnar farið fram á að allt landið myndi falla
undir skilgreininguna „heimskautalandbún-
aður“ og voru þeir óánægðir að sú skyldi
ekki verða raunin. Hafa sumir látið þá skoð-
un í ljós að niðurstaðan varðandi byggðamál
sé nánast sniðin að þörfum Svía.
Erfíðasta deilumálið í samningaviðræðum
Austurríkismanna var umferð flutningabíla
yfir Alpana. Austurríkismenn vildu áfram
takmarka hana verulega og var nýleg ákvörð-
un Svisslendinga í þjóðaratkvæðagreiðslu,
að skerða mjög umferð um Alpana, til að
ýta undir kröfur austurrísks almennings um
hið sama. Var niðurstaðan málamiðlun sem
gerir það að verkum að umferð um Alpana
verður endurskoðuð fyrr en Austurríkismenn
vildu. Sumir aðildarandstæðingar nálgast
málið út frá öðrum forsendum og benda á
hina mikiu miðstýringartilhneigingar, sem
gætir innan Evrópusambandsins. Það skjóti
skökku við að á sama tíma og Svíar séu að
berjast við að losa sig við sitt eigið miðstýrða
kerfi skuli þeir gangast öðru miðstýring-
arapparati á hönd.
Áðildarsamningurinn verður einnig borinn
undir þjóðaratkvæði í Austurríki síðar á árinu
og samkvæmt skoðanakönnun, sem birt var
á fimmtudag, era 42% íbúa hlynnt aðild, 25%
á móti en 32% hafa ekki gert upp hug sinn.
Hvað þýðir aðild?
En hveiju mun ESB-aðiIdin breyta? Hvað
íbúa þeirra EFTA-ríkja sem líklega verða
brátt að ESB-ríkjum varðar er ólíklegt að
tilvera þeirra muni umturnast á einni nóttu.
Menn þurfa bara að líta til Evrópusambands-
ríkisins Danmerkur og annarra Norðurlanda
til að sjá að öllu verður ekki snúið á hvolf.
Hins vegar mun réttarstaða íbúanna á megin-
landinu styrkjast þó svo að stór skref hafi
verið stigin í þeim efnum með EES-samn-
ingnum. Virðisaukaskattur mun lækka og
sömuleiðis skattar á áfengi og tóbak. Tölu-
verðar breytingar verða í landbúnaðarmálum
þegar fram í sækir og verða bændur að búa
sig undir aukna samkeppni og annað niður-
greiðsluumhverfi. Eflaust mun matvælaverð
lækka eitthvað þó að það verði kannski ekki
um tugi prósenta. Þá munu þessi ríki geta
haft áhrif á framtíðarþróun Evrópusam-
bandsins í stað þess að vera einungis þolend-
ur þeirra ákvarðana, sem teknar eru í Bruss-
el. Ganga má út frá því sem vísu að eðli
Norðurlandasamstarfsins muni minnka og
úr mikilvægi þess draga þó viljinn til að við-
halda því sé eflaust til staðar. Norrænir
stjórnmálamenn verða hreinlega of uppteknir
af evrópskum málum til að geta einbeitt sér
að Norðurlandamálum í sama mæli og hing-
að til.
Breytingin fyrir Evrópusambandið sjálft
verður einnig töluverð. Franska dagblaðið
Le Monde segir í forystugrein að Þjóðveijar
hafi barist jafn hart fyrir aðild Norðurland-
anna og Austurríkis og raun ber vitni til að
fá fleiri ríki í lið með sér til að axla hinar
fjárhagslegu byrðar vegna fátæku Suður-
Evrópuríkjanna og landbúnaðarstefnunnar.
Það séu hins vegar miður göfugar kenndir
sem liggja að baki stuðningi Breta og Dana
við fjölgun, segir blaðið. Þær þjóðir telji að
fjölgun geti orðið til að hægja á þróuninni í
átt að sambandsríkis og jafnvel stöðva hana.
í staðinn vilja þau þróun í átt að einu fijálsu
markaðssvæði. Telur Le Monde að sú gæti
jafnvel orðið raunin þó miður sé, að mati
blaðsins. Sá valkostur að hafna nýjum aðild-
arríkjum væri aftur á móti enn hættulegri
og myndi líklega endanlega gera út um trú-
verðugleika Evrópusambandsins á alþjóða-
vettvangi.
Það er að minnsta kosti ljóst að Evrópu-
sambandið verður aldrei samt við sig ef aðild-
arríkjunum fjölgar í fimmtán eða sextán. Það
verður að breyta öllu innra skipulagi sam-
bandsins og hugsanlega kunna valdahlutföll-
in innan þess einnig að breytast.
Enn á eftir að koma í ljós liver áhrifin
verða fyrir okkur íslendinga. Ohjákvæmilega
munum við einangrast frekar pólitískt frá
því sem nú er. Hver hin viðskiptalegu áhrif
verða mun að miklu leyti ráðast af því hver
niðurstaðan verður varðandi aðild Norð-
manna og hvers konar samning þeir fá í sjáv-
arútvegsmálum ef samningar nást. Eflaust
munu líka kröfurnar um að samfélagsþróun-
in verði svipuð og í ESB-ríkjunum fara vax-
andi á næstu árum. Samskipti íslendinga og
annarra Norðurlandaþjóða hafa ávallt verið
náin og með EES-samningnum má búast við
enn frekara streymi námsmanna og fólks í
atvinnuleit milli Islands og annarra Evrópu-
ríkja. Eftir því sem samskipti ríkja verða
nánari verður erfiðara að viðhalda misvægi
í t.d. lífskjörum og öllum aðbúnaði fólks og
fyrirtækja. Það má því búast við að íslending-
ar muni einnig verða varir við ýmis konar
Evrópusambandsaðlögun ekki síður en þau
ríki, sem nú hafa samið um aðild að samband-
inu.