Morgunblaðið - 06.03.1994, Qupperneq 15

Morgunblaðið - 06.03.1994, Qupperneq 15
15 Skilaboð til forsetans? r En var skilaboðum komið til for- seta íslands? „Maður heyrði eitthvað niðri í þingi að menn voru famir að velta þessu upp. Ég held að það hafi ekki verið gert með neinum formlegum hætti. Ég held að það hafí ekki verið neinar þreifingar formlega milli manna. Ýmsir lýstu undrun sinni á því ef þetta væri hægt, en aðrir töldu að þetta væri rétt. Þetta voru svona vangaveltur eftir að Ólafur flutti þennan boð- skap,“ segir Steingrímur. Jón Baldvin Hannibalsson utanrík- isráðherra og formaður Alþýðu- flokksins segir að stjómarskrár- breytingin þýði náttúrulega að hug- myndir manna um þingrofsvaldið sem byggðar eru á liðinni reynslu þarfnist endurskoðunar. „í reynd er breytingin fyrst og fremst sú að ef þingið situr áfram eftir ákvörðun um kosningar þá getur hæglega mynd- ast nýr þingmeirihluti sem getur komið fram vantrausti og haft í hendi sér að mynda þingræðislega stjórn, minnihlutastjóm, eftir atvikum meirihlutastjóm. Síðan vaknar spurningin: Ef meirihluti þings hefur í aðdraganda slíkra atburða komið þeim boðum til forseta lýðveldisins að nýr meirihluti sé myndaður, verð- ur þá þingrofsvaldi forsætisráðherra fram komið?“ Jón Baldvin segir ekki á sínu færi endanlega að kveða upp úr með það. Sér þætti ekki óeðlilegt að forseti kannaði áður en hann skrifaði undir þingrofsúrskurð hvort starfhæfur meirihluti væri á þinginu. Við stjómarmyndun að loknum kosn- ingum kanni forseti hvað búi að baki yfirlýsingum flokksformanna um stjómarmyndunaráform. „Er eitt- hvað sem segir að það gerist ekki líka á kjörtímabili?" Jón Baldvin er spurður hvort þá sé ekki lítið eftir af þingrofsvaldi forsætisráðherra? „Það vakti á sínum tíma undrun sumra stjómmálamanna að ekki hefði verið samið um beitingu þin- grofsvaldsins við myndun þessarar ríkisstjórnar eins og ótal fordæmi eru fyrir í samsteypustjómum. Að því er mig varðar hef ég það eitt að segja að ég ber mikla virðingu fyrir embætti forsætisráðherra og tel að það eigi að vera valdamikið. Persónu- lega gekk ég ekki eftir því að fá neitt slíkt samkomulag en mér var náttúrulega fullkunnugt um þessar breytingar." Ingibjörg Sólrún Gísladóttir Kvennalista segir þingrofsheimildina afskaplega vandmeðfarna þó það sé kannski ekkert við því að segja að það sé rofið þing þegar samstarfs- flokkar í ríkistjóm sem styðst við meirihluta Alþingis eru sammála um það. „En það hefði getað legið fyrir núna í þeim umræðum sem verið hafa um að það væri hugsanlega verið að stíla upp á þingrof að flokk- amir sem eru í stjómarandstöðu veittu Alþýðuflokknum hlutleysi. Þeir hefðu getað tilkynnt Alþýðu- flokknum það. Eða þá að Alþýðu- flokkur og aðrir hefðu veitt Fram- sókn hlutleysi. Auðvitað hefðu menn getað verið búnir að tala saman um slíka hluti og verið búnir að koma því á framfæri við forseta eins og Ólafur benti á í sínu erindi. Þá finnst mér alls ekki sjálfgefið og kannski alls ekki eðlilegt einu sinni að for- seti veiti forsætisráðherra þingrofs- heimild. Ef forseta er kunnugt um að það er starfhæfur meirihluti á þjóðkjörnu þingi sem getur myndað starfhæfa ríkisstjóm finnst mér að hann gæti ekki tekið þátt í því að senda það heim vegna þess að for- sætisráðherra fer fram á það. Fólk er ekki kjósa sér ráðherra í kosning- um heldur þing. Forseti er umboðs- maður þjóðarinnar og verður að gæta hagsmuna hins þjóðkjörna þings en ekki stjómmálaflokka eða ráðherra. Það er alvarlegra ef það kemur upp ágreiningur milli forseta og Alþingis en milli forseta og ráð- herra. Mér finnst það í raun misbeit- ing á þingrofsheimildinni ef forsætis- ráðherra rýfur þing án þess að kanna hvort aðrir möguleikar séu í stöð- unni og alls ekki sjálfgefið að for- seti, en hann er ekki valdalaus, þurfi að hlíta því,“ segir Ingibjörg. Máli sínu til stuðnings vísar hún til þin- grofsins 1931 ogtelur að sjálfstæðis- menn ættu að minnast afstöðu síns flokks þá. „Það alvarlega 1931 var ekki bara að þingið var sent heim MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. MARZ 1994 Steingrímur Hermannsson Ingibjörg Sólrún Gísladóttir Jón Baldvin Hannibalsson Davíð Oddsson Ólafur Ragnar heldur að Tryggvi rauf þing þegar fyrir lá að Alþýðuflokkur og Sjálf- stæðisflokkur voru búnir að ná sam- an um ákveðna hluti. Það er það sem sjálfstæðismenn lögðu mikla áherslu á 1931 að þetta væri óþingræðislegt og ólýðræðislegt. Það hefði verið það núna ef það hefði legið fyrir að þing- ið gæti myndað starfhæfa stjórn." Davíð Óddsson segist telja sjálf- sagt að forsætisráðherra á hverjum tíma athugi hvort meirihluti sé fyrir öðru stjómarmynstri á þingi áður en hann rýfur þing. Það sé ekkert keppi- kefli að ijúfa þing áður en kjörtíma- bili lýkur. Varðandi hlut forseta seg- ist Davíð telja að stjómarskráin hafi aldrei verið túlkuð svo að hann ætti Á meðan bú- vörudeilan stóð sem hæst komu upp vangavelt- ur um að þing- rof væri í aðsigi og hvort stjórn- arskrórbreyt- ingarnar 1991 Grímsson þýddu OÖ for- sætisróðherrann hefði veikari hönd en ella að leggja sjálfstætt mat á hvort leyfa ætti þingrof nema ef til vill í þeim tilvikum er aðilar samsteypustjórnar hefðu samið um þingrofsréttinn, þá væri forseta ekki skylt að taka tillit til slíks samkomulags. „Mér hefur fundist það sérkennileg kenning því okkar stjórnskipun byggist ekki á því að forsetinn leggi á þetta sjálf- stætt mat. Því ábyrgðin hvílir hjá ráðherranum. Um leið og forsetinn leggur á þetta sjálfstætt mat tekur hann ábyrgð á þessu en stjórnarskrá- in gerir ekki ráð fyrir að forsetinn sé ábyrgur fyrir stjórnarathöfnum." Davíð segist álíta að þau tilvik geti komið upp að nauðsynlegt sé að forsætisráðherra hafi þingrofs- valdið og þannig sé þetta í Dan- mörku og Bretlandi. Hann telur þó að hérlendis yrði það aldrei liðið að valdinu yrði beitt jafnfijálslega og 5 Bretlandi til dæmis þar sem forsætis- ráðherrann metur það eftir gengi flokks síns í skoðanakönnunum hve- nær rétt sé að efna til kosninga. „Það yrði afskaplega erfítt að út- skýra það fyrir Islendingum. Þó menn hefðu lag í einhveijum skoð- anakönnunum myndi það tapast á tveimur mánuðum því mönnum myndi fínnast það vera sérkennileg notkun á þingrofsvaldinu." Ástæða þingrofs hérlendis hljóti fyrst og fremst að vera sú að stjórn hafi rofn- að og ekki náist meirihluti á þingi. Davíð er spurður hvort hann teldi réttlætanlegt að forsætisráðherra ryfi þing ef hann stæði frammi fyrir því að stjómarsamstarf væri að bresta, nýr meirihluti að myndast og vantraustsyfirlýsing í aðsigi. „Það er mjög erfitt að gefa eitt svar við því en það er alltaf varasamt í sjálfu sér að koma í veg fyrir það að það myndist stjórnhæfur meirihluti á þinginu. Ef hann er fyrir hendi á hann að fá að njóta sín. Það er svona meginreglan. Það fer eftir öllum að- draganda og hvort menn eru að tjalda til stutts tíma. Almennt er ég þeirrar skoðunar að vilji meirihluti þingsins mynda einhveija stjórn þá eigi sá vilji að fá að njóta sín.“ Vindur um eyru þýtur Hvað segja fræðimenn um dæmi af því tagi sem Ólafur Hannibalsson lagði upp? Gunnar G. Schram hefur þetta að segja: „Forsetinn yrði settur í mikinn vanda. Þingræðislega séð ber forseta að fara að óskum ráð- herra. Hann er ábyrgðarlaus og framkvæmir störf sín á ábyrgð ráð- herra. Hann hefur hins vegar alltaf þetta neitunarvald. En það er ekki almennt ætlast til þess í okkar þing- ræðisskipulagi að hann beiti því. Til dæmis var vitnað til hefða um þetta efni í sambandi við undirritun for- seta undir EES-samkomulagið. Al- menna reglan er sú að forseti myndi skrifa undir þingrofsúrskurð sem forsætisráðherra legði fyrir hann. Hitt er ekki hægt að útiloka." Sigurður Lándal kveður fastar að orði: „Stjómin situr á meðan ekki hefur verið lýst vantrausti á hana. Forseti er þá ekki bundinn af því sem einhveijir stjórnmálaforingjar segja honum. Hann gæti látið þetta sem vind um eyru þjóta og sagt sem svo að rétt skipaður forsætisráðherra hefði ákveðið þingrof." Niðurstaðan er sú að þingrofsrétt- urinn hefur verið takmarkaður. Þin- grof, í þeim skilningi að forsætisráð- herra sendi þingmenn umboðslausa heim, er ekki lengur mögulegt. í þin- grofsheimildinni felst fyrst og fremst að forsætisráðherra geti ákveðið hvort gengið skuli til kosninga áður en kjörtímabili lýkur. Sá réttur getur vissulega verið beitt vopn. Það er álitamál hvort forseti eigi í einhveij- um tilvikum að grípa fram fyrir hendumar á forsætisráðherra, hvort hann eigi jafnvel að kanna sjálfstætt hvort starfhæfur meirihluti sé á þing- inu áður en hann skrifar undir þin- grofsúrskurð. Ef menn telja að for- setinn eigi ekki að leyfa þingrof nema víst sé að ekki sé starfhæfur meirihluti á þingi þá er næsta skref að afhenda Álþingi alfarið þingrofs- valdið. Sú niðurstaða er ekki endilega rökrétt afleiðing stjómarskrárbreyt- inganna 1991 sem slíkra heldur er þar um að ræða sjálfstætt skoðunar- efni — álitamál, þar sem svarið velt- ur á hugmyndum manna um stöðu forseta og jafnvægi milli forseta, forsætisráðherra og Alþingis. OPEL VECTRA GL'94 VERÐ KR. 1.497.000,- TVÖFALDIR STYRKTARBITAR í HURÐUM ER STAÐALBÚNAÐUR í ÖLLUM OPEL BÍLUM. OPEL ER EINN BEST BÚNl BÍLL í HEIMI HVAÐ VARÐAR ÖRYGGISÞÆTTI. LEITIÐ NÁNARl UPPLÝSINGA H]Á SÖLUMÖNNUM OKKAR OPEL - MEST SELDU BÍLARÍ EVRÓPU - EKKIAF ÁSTÆÐULAUSU BÍLHEIMAR Fosshálsi 1 Reykjavík Sími 634000 3;a ara aby* gö

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.