Morgunblaðið - 22.12.1994, Side 24

24 FIMMTUDAGUR 22. DESEMBER 1994
MORGUNBLAÐIÐ
LISTIR
Þegar ljóð
anda
Vetrarsólhvörf í Ráðhúsinu
í TILEFNI dagsins eru hátíðartjöld í Tjarnarsal Ráðhúss Reykjavíkur til sýnis gestum og
gangandi. Á tjöldunum eru silfurspeglar og endurspegla þeir vetrarsólstöður sem eru stysti
sólargangur, endir og jafnframt upphaf nýs sólarárs. Verkið var útfært 1992. Höfundar þess
eru Erla Þórarinsdóttir og Gerla Geirsdóttir.
BOKMENNTIR
L j ó ð a b 5 k
BÍTLAR
eftir Steinar Vilhjálm. Skákprent,
" 1994 — 92 síður.
FYRIR sex árum gaf
Steinar Vilhjálmur út
fyrstu ljóðabók sína af
þremur. Þar örlaði á
sérstæðum tón hjá
ungu skáldi, sem gaf
góðar vonir.
í ljóðabókinni Bítlar
er þessi tónn ekki leng-
ur óljós í hug lesanda.
Hann er afgerandi —
hreinn og veitir skáld-
inu ögun er það fléttar
saman ytri veruleika og
innri sýn.
Aldrei mun ég gleyma þeirri
■ nótt.
Aldrei skal ég gleyma þeirri
stjömu.
Skógardís bruggar mér seyð.
Þegar sólin er sest
bak við íjallið
og eldurinn logar.
er hún mitt eina ljóð.
í heild eru ljóðin nokkurs konar
ferðasaga um Austurlönd, blönduð
ljúfum minningum frá bernsku
skáldsins. Draumsýn vitjar þess oft
þegar veruleiki daganna er að baki.
/Verndarengillinn minn birtist /mér
í draumi./ Líkami hans var í dum-
brauðum kyrtli.../
í ijóðunum felst lotningarfullt lít-
illælti gagnvart stórfengleik austur-
lenskrar náttúru, lífsháttum þar og
ekki síst gagnvart almættinu, sem
virðist hafa búið um sig í vitund
skáldsins: /Drottinn/ ekki leggja
þessa byrði á /herðar
okkar /sem þú lagðir á
herðar þeirra /er á und-
an fóru.
Steinar Vilhjálmur
er einnig skáld vellyst-
inga og ástar og nýtur
lífsins þegar því er að
skipta: /Það er af
græðgi sem ég skrifa
/um skugga næturinn-
ar. /Ég var í leit ævin-
týra við dularfulla
götu ... /
Ljóðin 1 bókinni eru
nafnlaus, en þeim er
skipt niður með fyrir-
sögnum. Skáldinu tekst
að fanga lesánda, ef til
vill með ívafi þess dul-
vísa við hlið hversdags-
lega líf. Og það sem mikils er vert,
í ljóðunum birtist vel gerður per-
sónuleiki — góður maður.
Orð eru dýr og stundum bregst
Steinari Vilhjálmi notkun þeirra.
/Hún er fallegsti hlutur sem /ég hef
nokkurn tíma séð. /Hárið svo ein-
kennilega hvítt... /.
Þrátt fyrir margt áður sagt á
skáldið ýmislegt ólært, en trú á góð-
um framförum skapar eftirvæntingu
til framtíðar.
Jenna Jensdóttir
Nýjar bækur
• ÚT er komin bókin Þó hvereinn
megni smátt. Saga Atvinnufélags
Hafnarverkalýðs á Hornafirði
1929-1942. Bókin er fyrra bindi
af tveimur um sögu verkalýðs-
hreyfíngar í Austur-Skaftafells-
sýslu. Það er Verkalýðsfélagið
Jökull sem stendur að útgáfunni.
Höfundur bókarinnar, Gísli
Sverrir Árnason, er forstöðumaður
Sýslusafns Austur-Skaftafells-
sýslu og hefur skrifað greinar í
blöð og tímarit en sendir nú frá
sér fyrstu bók sína. í kynningu
útgefanda segir:
„Bókin segir á lifandi og fræð-
andi hátt frá lífi og störfum al-
þýðufólks á Hornafirði á fyrri
hluta þessarar aldar. Atvinna í
Hafnarkauptúni var af skornum
skammti lengi framan af og þá
varð smábúskapur og garðrækt til
þess að halda lífinu í fólki. Félags-
skapur fátækra verkamanna var
umdeildur frá upphafi og eftir að
ýmsir ráðamenn á staðnum höfðu
fengið inngöngu þar, svo sem
kaupfélagsstjórinn og presturinn,
snerist félagsstarfið um margt
annað en að stuðla að hærra kaupi
og meiri atvinnu.“
Þá er í bókinni sérstakur kafli
með æviskrám allra félagsmanna
Atvinnufélags Hafnarverkalýðs og
ljósmynd af hveijum og einum.
Bókin Þó hvereinn megni smátt
er 250 blaðsíður í stóru broti og
hana prýða rúmlega 400 ljós-
myndir stórar og smáar. Bókin er
prentuð í Prentsmiðju Hornafjarð-
ar og bundin á bókbandsverkstæði
Sigurðar Magnússonar á Hofi í
Öræfum. Hér er um að ræða um-
fangsmesta verk sem þessir aðilar
hafa ráðist í að vinna.
Bókin fæst í bókaverslunum
Kaupfélags Austur-Skaftfellinga á
Höfn, Fagurhólsmýri, Auði Ágústs-
dóttur, bókaverslun Sigbjörns
Brynjólfssonar íFellabæ og bóka-
verslunum Máls og menningar og
Eymundsson íReykjavfk. Einnig
er hægt að panta hana hjá versl.
Nesjum og Verkalýðsfélaginu Jökli
áHöfn.
Steinar
Vilhjálmur
Handskrifuð bók
BÓKMENNTIR
L j ó ð
FJÖRBROT
eftir Bjarka Bjamason. Bókaútgáfan
Frá hvirfli til ilja, 1994.
LJÓÐABÓKIN Fjörbrot eftir
Bjarka Bjarnason er prentuð á mjög
fallegan pappír og geymir þijár
ágætar myndir eftir Magnús Kjart-
ansson. Hún er handskrifuð með
rauðbrúnum stöfum og þó það
gæti orðið óþægilegt að lesa hand-
skrifaða bók þá verður það hér
mjög sjarmerandi ásamt þykkum
gráum pappírnum. Bókin verður
nákomin manni og persónuleg
(þökk ljóðunum) en allir eftirfarandi
þættir, pappírinn, skriftin, liturinn
á blekinu, myndimar og ljóðin, hafa
þau áhrif að manni þykir sem mað-
ur kíki inn í eða stelist í bók í einka-
eigu. Bók sem aldrei kom út. Best
gæti ég trúað að höf-
undur hafi viljað ná
þessum áhrifum fram
og ef svo var þá tókst
honum það.
Sum ljóðin í bókinni
hefðu mátt missa sín
en flest þeirra eru fal-
leg og sár. fötin
ein/yfirgefin/á gólf-
inu/bíða þess/að
hlaupa/af stað/á
morgun//bíð líka
Ljóð sem ort eru til
barns: lofa/að passa
þig/alltaf/kúra hjá
þér/alltaf/svík þig/um
leið/og þú sofnar/þú
læðist/inn í drauma/Iöndin/ég
burt/á tánum
Maður gæti óskað sér að vera
sonur eða dóttir þess sem yrkir
svona: sígræn grein/á snjóhvítu
leiði/og spurning/pabbi/hver á að
fá/þetta jólatré.
Mest óttast ég að í
þessu samhengi hér,
stödd í ókunnugum rit-
dómi, missi ljóðin
marks. Af því að ég
geti ekki séð þessa bók
nema sem einn pakka,
sem myndverK, þarsem
áðurnefndir þættir
(enn nefni ég pappír-
inn, skriftina, blekið,
myndirnar og svo auð-
vitað og ekki hvað síst
ljóðin) fara saman sem
ein heild með áður-
nefndum áhrifum fyrir
lesandann: að vera
með_ handrit í einka-
eigu í höndum. Á þann hátt opnast
verkið til manns og verður fallegt.
Ef ætti að tína ljóð og ljóð út hryn-
ur hluturinn, skoppast í sundur og
tvístrast eins og slitin perlufesti í
gólfið.
Kristín Ómarsdóttir
Bjarki
Bjarnason
Flæði ástarinnar
BÖKMENNTIR
Ljóðabók
ÞÁ VAXA RÓSIR
eftir Brynju Bjamadóttur. Skák-
prent, 1994 — 87 síður.
BRYNJA Bjamadóttir er ekki
nýgræðingur í skáldskap. Árið 1991
kom út Ijóðabók hennar: Úr poka-
horninu og hún var meðal fímm
skálda sem viðurkenningar hlutu í
Ijóðasamkeppni Menningarsamtaka
Sunnlendinga á þessu ári.
í ljóðum sínum þræðir skáldið
lífsferlið í samfélagslegum mynd-
um. Lætur til sín taka jafnt á er-
lendum sem innlendum vettvangi:
Strið
Hatur, hungur og tár
ógeðslegar skotgrafir,
skítur og blóð.
Frávita börn í rifnum
skóm
klæðlaus og köld.
Sitjandi yfír lemstruðum
líkum móðurinnar.
Flest virðast ljóðin
úr nánasta umhverfi
skáldsins. Oft hug-
leiðingar, mildar og
jákvæðar. Ástin á sér
öruggt rúm og hrifn-
ing skáldsins á ást-
artjáningum og til-
finningalegu hugar-
róti þess sem elskar
er eins og rauður
þráður gegnum fiest
ljóðin: / ... Leyf mér gefa þér unað
/leyf mér gefa þér lífið /leyf mér
drukkna við bijóst þitt /í brennandi
ást. /Vertu ástin mín hjá mér /með-
an vornóttin vakir. /Þú
fyllir upp líf mitt, /ég
elska þig enn./
Það er mikil hlýja í
þessum ljóðum, ástin á
lífinu, umhverfir.u,
samferðafólkinu og öllu
því er lífsanda dregur
veldur líka ótta og sárs-
auka í firrtu samfélagi.
Þá verða átökin í skáld-
skapnum áþreifanleg —
dýpri. /Hvers vegna?
/Alein í tilviljunar-
kenndu /miskunnar-
leysi /engist sál
þín . . . /.
Það mætti með sanni
kalla Brynju Bjarna-
dóttur skáld ástarinnar. Ljóð henn-
ar verma í skammdeginu og lífga
upp í myrkri veröld.
Jenna Jensdóttir.
Bryiya
Bjarnadóttir
Lífsreynsla mat-
ráðskonunnar
BOKMENNTIR
Skáldsaga
GUNSUKAFFI
Skáldsaga eftir Andrés Guðnason
Höfundur gefur út. Reykjavík 1994
Á KÁPUSÍÐU segir að Andrés
hafi skrifað mikið í blöð og tímarit
og gefið út bók sem hét í öðrum
löndum en þetta sé fyrsta skáldsag-
an sem birtist eftir hann
í fullri lengd.
Sögusviðið í upphafi
er Reykjavík á kreppu-
tímanum milli 1930 og
1940 og aðalpersónan
Guðný Ketilsdóttir er
leidd fram og kynnt,
sögð á henni deili. Hún
er gerðarleg stúlka og
mikill dugnaðarforkur
og setur á laggirnar
matsölu og tekur kost-
gangara. Hún býr til
staðgóðan og hollan
mat og Gunsukaffi eins
og staðurinn er kallaður
fær á sig hið besta orð.
Þangað sækja ýmsir
fastagestir sem njóta
heimilislegra rétta og ræða um dag-
inn og veginn. Fáir eru nefndir með
nafni heldur einkenndir með kyni
og við hvað þeir vinna eins og „mað-
ur sem vann á skattstofunni",
„námsmaður með gieraugu," og
þess háttar.
Stúdent nokkur sem ekki er
nefndur með nafni vingast við
Guðnýju og á hans vegum er Siggi
nokkur sem er drykkfelldur með
vafasamt orð og áður en við er litið
er hann farinn að skipta Guðnýju
nokkru máli - gegn vilja hennar
að því er virðist. Það endar með
því að þau rugla saman reitum sín-
um og lýkur þar með fyrri hluta
sögunnar á því að Guðný flytur
norður í land til að gerast hús-
freyja á ættaróðali hans.
Andrés hefur augljóslega gaman
að því að skrifa og á hægt með
það. Hann er nákvæmur í lýsingum
á umhverfi, matargerð og mörgu
smálegu og tekur eftir og tæpir á
ýmsu í kringum persónurnar.
Á hinn bóginn er ákefðin á stund-
um fullmikil svo að frásögnin verð-
ur ekki nógu vandvirknislega unnin,
hún verður án tilbreytni og tilþrifa
og stundum er farið
skotfljótt yfir sögu og
stundum staðnæmst
um of við atriði sem
kannski skipta ekki
ýkja miklu máli.
í seinni hlutanum
sem gerist tíu árum
síðar hefur ýmislegt
drifið á daga Guðnýj-
ar. Hún hefur skilið
við Sigurð sem reynd-
ist hinn óbjörgulegasti
eiginmaður og hún
kemst í kynni við
stúdentinn aftur sem
er nú orðinn spreng-
lærður læknir. Hann
minnist Guðnýjar að
öllu góðu og hjálpar
henni að láta draum:
inn rætast; að setja að nýju upp
matstofu.
Þessi saga er í ætt við vel gert
uppkast. Það hefði átt að vinnast
betur og byggja frásögnina upp svo
hún sé ekki svona snubbótt og oft
flatneskjuleg. Persónur eru heldur
óljósar og í fjarlægð frá lesanda.
Það er hins vegar ekki ástæða
til að draga í efa að Andrés getur
skrifað og umfram allt er augljóst
hvað hann hefur mikla ánægju af
því. Það er ágætt svo langt sem
það nær. En stundum er álitamál
hvort það eigi erindi í bók.
Jóhanna Kristjónsdóttir.
Andrés
Guðnason