Morgunblaðið - 05.02.1995, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 5. FEBRÚAR 1995 17
LISTIR
hafi átt sér stað varðandi þjónustu presta á
sjúkrahúsum frá því hann hóf störf. Þá kall-
aði fólk ekki til prest fyrr en viðkomandi var
nánast í dauðanum. Hann segir að það sem
hafi þróast einna mest í starfinu sé alls kyns
þjónusta við dánarbeð ásamt sorgarúrvinnslu
aðstandenda.
Hann telur þó þörf á að þjónustan verði
aukin og að prestarnir tengist sjúklingum
og aðstandendum þeirra fyrr en nú er gert
og þá ekki endilega í tengslum við dauðann.
„Það getur geysileg sorg tengst því þegar
fjarlægja þarf útlimi eða breytingar eiga sér
stað á líkama eins og þegar fólk missir hár-
ið eða fjarlægja þarf leg eða brjóst."
Börn og dauðinn
Sr. Bragi segir að börn skynji dauðann
ekkert síður en fullorðnir en það fari eftir
aldri og þroska hvernig þau skynji hann.
„Jafnvel mjög ung börn átta sig á því að
þarna er eitthvað á ferðinni sem þau þurfa
að tileinka sér. Þess vegna er í raun og veru
rangt að hafa börn ekki með í sorgarúr-
vinnslu. Það verður að veita þeim færi á að
vinna úr sorginni alveg eins og fullorðnum.“
- Ef bam spyr hvort það sé að deyja á
það að fá hreinskilnislegt svar?
„Já, því það er einhver ástæða fyrir því
að spurningin er borin upp. Ég hef tilhneig-
ingu til að treysta börnum, því þau segja
Ég held að hetjumar okkar í jarðarförum
séu oft í miklum doða og það segir okkur
hversu áfallið hefur verið mikið. Þetta fólk
þarf ekki síst á stuðningi og hlýju að halda.
Þá má líka benda á að mjög margir foreldr-
ar sem syrgja em svo uppteknir af að hugga
börnin sín að þeir gleyma sjálfum sér. Sorgar-
viðbrögð þeirra koma því fram miklu seinna,
en þá er umhverfið kannski ekki tilbúið að
sýna þeim stuðning."
Sorg barna við skilnað
Eftir að hafa flutt tugi fyrirlestra um sorg
og sorgarviðbrögð fannst sr. Braga hann
vera kominn með nægilegt efni í handbók
fyrir syrgjendur og gaf út Vonina 1992.
Arið 1990 hafði Kjalarnesprestakall staðið
fyrir námskeiði fyrir 130 leikskólakennara
um sorg og sorgarviðbrögð, sem tókst það
vel til að við bættist allt starfsfólk á leikskól-
um auk dagmæðra. Um vorið 1994 var ákveð-
ið að fara ekki einungis í gegnum sorg barna
við dauða heldur einnig við hjónaskilnaði.
Nú hafa um 700 manns sótt þessi námskeið
víða um land. Hefur bæklingurinn Sorg barna
verið gefinn út í tengslum við námskeiðin.
- Það kemst enginn hjá því að lenda í
sorg einhvern tíma á ævinni. Ér hægt að búa
sig undir það með því að kynna sér það
fræðsluefni sem til er?
„Já, ég held að það sé betra að sinna fyrir-
byggjandi hlutum í formi fræðslu
fyrirfram, þannig að fólk geti
nýtt sér úrræðin í stað þess að
leggja áherslu á að veita fræðslu
þegar viðkomandi er í djúpri sorg.
I raun er boðið upp á litla fræðslu
um sorgarferli í skól-
um landsins. í seinni bhh
tíð hefur fræðslan að-
eins færst til leik-
skólakennara og
kennara, sem ég tel
rétt skref.
Tilfinningaleg við-
brögð barna eftir
skilnað eru eitt af best
varðveittu leyndar-
málum í landinu. Börn
hlífa foreldrum sínum,
því þau eru trygglynd
og vilja ekki taka af-
stöðu með öðru for-
eldri gegn hinu. Einn-
ig finnst þeim ekki
eðlilegt að upplifa sorgartilfinn-
ingar við þessar aðstæður. Þarna
er skýrt dæmi um að fræðsla
kæmi til góða með því að tala
um hlutina eins og þeir eru.“
- Orðið „dauði“ vekur óhug
hjá mörgum. Tala menn nægílega
um dauðann sem náttúrulegt fyr-
irbæri?
Það getur
geysileg
sorg tengst
ýmsum
breyting-
umá
líkamanum
Morgunblaðið/Árni Sæberg
SÁ SEM veitir sálgæslu verður að geta fundið til
samhygðar án þess að verða heltekinn af samúð.
ekki hluti sem þau meina ekki. Hins vegar
er alltaf álitamál hvernig nálgast á stuðning
við börnin. Það þarf í sjálfu sér ekki að segja
alla hluti strax heldur má skýra frá þeim í
áföngum. Ef þau hins vegar spyrja beint
borgar sig ekki að blekkja þau.“
- Leitar fólk til þín sem sjúkrahúsprests
eða átt þú frumkvæðið?
„í fyrstu hafði ég tíma til að ganga reglu-
lega um deildir og staldra þar við. Nú koma
nánast allar viðtalsbeiðnir í gegnum tilvísan-
ir frá starfsfólki eða aðstandendum sjúkl-
inga. Stundum óska fjölskyldur eftir að koma
í samtöl, svo og starfsfólk sem vantar stuðn-
ing.“
Syrgjendur þurfa stuðning
Talið berst að starfi sr. Braga með sorgar-
samtökunum Nýrri dögun og hvernig hann
fyrir hálfgerða tilviljun hafi í auknum mæli
farið að hjálpa þeim sem lent hafa í mikilli
sorg. „Mér finnst svo margt varðandi stuðn-
ing við syrgjendur alveg augljóst og furða
mig alltaf á því þegar aðrir sjá það ekki. Til
dæmis þegar fólk er í djúpri sorg þá er frum-
kvæðið eitt af því fyrsta sem syrgjendur
glata. Þess vegna er mikilvægt að bjóða þeim
beina aðstoð en segja ekki: „Hringdu til mín
þegar þér líður illa“. Það gera syrgjendur
einmitt ekki og allra síst seint á laugardags-
kvöldi eða um miðja nótt.
Einnig hitt að erfiðleikar, áföll og sorg
taka geysilega langan tíma. Alltof oft rekur
maður sig á að ætlast er til þess að menn
séu lausir við sorgina á 2-3 vikum og séu
færir um að lifa eðlilegu lífi. Sá tími er langt
frá því kominn.
„Nei, við tölum einmitt um
hann sem ónáttúrulegt fyrirbæri
en hann er eðlilegur. Einnig er
sú ranghugmynd í gangi að há-
aldrað fólk sé tilbúnara að deyja
en aðrir og að börn séu aldrei tilbúin. Raun-
veruleikinn er sá að mjög margir aldraðir
hræðast ekkert meira en að deyja. Á sama
hátt hef ég þekkt börn sem hafa í raun og
veru ekki þráð neitt eins heitt og dauðann.
Ég er hins vegar mjög lítið upptekinn af
því að vera með dauða- eða sorgarfræðslu í
skólum sem afmarkaða fræðslu. Ég vildi
miklu fremur vera með tilfinningafræðslu,
þar sem við tækjum á lífinu með öllum fjöl-
breytileikanum. Þar sem fjallað er um gleði,
sorg og allt tilfinningalitrófið sem við upplif-
um í lífinu; það að vera ástfanginn og vera
í ástarsorg, því lífið er ekki allt ljósbleikt ský
eins og ég hef stundum bent á í fyrirlestrum
mínum. Þá tek ég dæmi um fólk sem hittist
á 25 ára stúdentsafmæli og verður skyndi-
lega Ijóst hvað það er gott að fyrsta ástin
var bara á sínum stað, því viðkomandi er
kannski orðinn sköllóttur gaur með ístru!“
Gleðin í sorginni
Rabb okkar hefur að miklu leyti snúist
um sorgina en sr. Bragi bendir í lokin á að
í sorginni sé einnig gleði og hann segir frá
einni af þeim helgiathöfnum sem séu hvað
mest gefandi í starfi sjúkrahússpresta. „Það
er nokkuð stór hópur fólks í tengslum við
okkur sem hefur áður misst börn og eignast
heilbrigð börn, sem við höfum skírt. Mér
finnst þetta mjög jákvætt og gefandi og
merki um að við náum að sinna ákveðinni
fylgd við þetta fólk. Það er einnig mjög gott
að geta sett hana í kirkjulegan farveg. At-
hafnir þessar eru mjög sérstakar, því maður
stendur í raun og veru bæði andspænis sorg
sinni og gleði.“
Ábyrgðar-
laust viðhorf
LEIKPST
Kaffileikhúsiö Hlaö-
varpanum
Höfundur og leikstjóri: Hlín Agn-
arsdóttir. Leikendur: Ásta Arnar-
dóttir, Valdimar Om Flygenring,
Anna Elísabet Borg og Steinunn
Ólafsdóttir.
KYNLÍFSÓREIÐA Íslendinga er
eitt megininntakið í Alheimsferðum
Hlínar Agnarsdóttur. Þótt verkið
fjalli um eyðni/alnæmi, er sá sjúk-
dómur fremur fléttaður inn í verkið
sem vá sem vofír yfir öllum sem
ekki halda sig við einn bólfélaga. í
rauninni skiptir engu máli hver í
verkinu er smitaður og hver ekki,
það er afstaðan til kynlífs sem
máli skiptir.
Til grundvallar liggur ábyrgðar-
leysi það sem er fremur áberandi
hér á landi; ábyrgðarleysi sem ekki
er aðeins til hjá þeim sem einhleyp-
ir eru, heldur líka hjá fólki í hjóna-
bandi; framhjáhald er langt frá því
að vera óalgengt hér.
Leikurinn gerist á ferðaskrifstof-
unni Alheimsferðir. Við borð situr
hinn duglegi starfskraftur Erna,
sem getur skipulagt ferðir fyrir
hvern sem er, hvert sem er. Sam-
starfsstúlka hennar kemur til að
ná í pening í gjöf handa einhveijum
í fyrirtækinu sem á afmæli og nöldr-
ar yfir öllum þeim peningum sem
fara í gjafir handa samstarfsfólki
við hin ýmsu tækifæri - og gloprar
út úr sér smákjaftasögu í leiðinni.
Hún er greinilega upplýsingafulltrúi
fyrirtækisins hvað varðar einkamál
starfsmanna.
Það er hamingjudagur í lífi Ernu,
vegna þess að hún var að fá já-
kvæða niðurstöðu úr þungunar-
prófi. Áður en dagur er liðinn eru
þó komin nokkuð mörg spurninga-
merki við'þá hamingju.
Alheimsferðir Erna er ágætlega
skrifað fræðsluverk. Það er laust
við ofurdramatíska umfjöllun um
eyðni og í því er engin tölfræði eða
skýrslutugga. Á sviðinu er venju-
legt fólk, sem lifir venjulegu lífi og
hefur venjulega afstöðu til kyn-
maka; afstöðu sem mótast af girnd
en ekki kærleika, sem leiðir af sér
líkamleg sambönd en ekki tilfinn-
ingaleg.
Ásta Arnardóttir leikur Alheims-
Ernu og kemur verulega á óvart í
þessu hlutverki. Erna fer í gegnum
töluverða tilfinningasveiflu i þessu
stutta verki og það gerir Ásta mjög
vel, einkum í atriðinu þar sem hún
reynir að tala við fyrrum elskhuga
sinn, Jóhann, um eyðni - án þess
að tala um eyðni. Þetta eru svona
orðagildrur, sem er nú dálítið al-
gengur samtalsmáti hér.
Anna Elísabet Borg leikur sam-
starfskonu Ernu en tekst því miður
ekki beint vel upp. Hún leikur þessa
sögusmettu eins og vondur amatör
í farsa. Það er ekki annað að sjá
en að persónan sé fullkomlega eðli-
leg eins og hún er og þessi ýkti
leikur var til vansa.
Steinunn Ólafsdóttir leikur Bryn-
dísi, stúlku sem býr með Jóhanni,
fyrrum bólfélaga Ernu. Bryndís
kemur ekki til Ernu til að bæta fleiri
glansmyndum í tilveru hennar,
heldur til að ráðleggja henni að
fara í eyðniprufu. Þetta er fremur
kyrrt hlutverk og alvarlegt; býður
ekki upp á neinn stórleik, en er vel
gert.
Það sama má segja um Valdimar
Örn Flygenring í hlutverki Jóhanns.
Hann er fremur í verkinu til að
varpa ljósi á ábyrðgarlaust lífemi
sem er afleiðing af ábyrgðarlausum
viðhorfum.
Leikstjórnin er örlítið ómarkviss;
það hefði þurft að tempra Önnu
Elísabetu töluvert. Það er eins og
hún sé að leika í öðru leikriti. Þetta
brýtur heildarmyndina og umræðan
í verkinu líður fyrir það. Einnig
vantar meiri hreyfingu á Ernu,
bæði þegar hún fær góðar fréttir
og slæmar, til að áhorfendur báðum
megin geti fylgst með viðbrögðum
hennar. Þetta eru afgerandi augna-
blik í sýningunni og skipta máli
fyrir það hvort áhorfandinn tekur
umræðuna alvarlega eða ekki.
Súsanna Svavarsdóttir
Ljóðleikhúsið
í Listaklúbbnum
LJÓÐSKÁLDIN Birgir Svan Sím-
onarson, Ásgeir Kristinn Lárusson,
Þórunn Björnsdóttir og Þorsteinn
frá Hamri lesa úr verkum sínum í
Listaklúbbi Þjóðleikhússins mánu-
daginn 6. febrúar. Baldur Óskars-
son flytur erindi um Ingimar Erlend
Sigurðsson og Ingimar Erlendur les
úr ljóðum sínum ásamt Karli Guð-
mundssyni leikara.
Ljóðleikhúsið hóf göngu sína fyr-
ir um það bil þremur árum þegar
ljóðskáld innan rithöfundasam-
bandsins ákváðu að standa fyrir
ljóðalestum. Forsvarsmennirnir
voru Árni Ibsen, Pétur Hafstein
Lárusson og Þórður Helgason.
Lestrar þessir fóru fram í Leikhús-
kjallaranum fyrsta mánudag í mán-
uði. Ljóðleikhúsið var kærkominn
vettvangur - þar sem ljóðaunnend-
ur gátu hlýtt á skáld lesa úr verkum
sínum og notið þeirrar kyrrðar og
þess einfaldleika sem ljóðið veitir
þeim sem þess vilja njóta. í raun
má sem segja að þarna hafi verið
lagður grunnur að því sem seinna
varð Listaklúbbur Leikhúskjallar-
ans sem einmitt hefur það að mark-
miði að vera vettvangur fyrir alla
þá listsköpun sem ekki krefst flók-
ins ytri umbúnaðar en býr yfir
stærð einfaldleikans.
Dagskráin á mánudagskvöld
hefst um kl. 20.30.
JRtrgmiilblte&iíií
- kjarni málsins!