Morgunblaðið - 08.02.1995, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 8. FEBRÚAR 1995 23
AÐSENDAR GREINAR
Afturhaldssjónarmið Tilvísanir
Ragnars Amalds - já takk!
Skortur á framsýni í atvinnumálum
Jóhanna
Signrðardóttir
í GREIN eftir Ragn-
ar Arnalds, sem birtist
í Morgunblaðinu hinn
4. febrúar, lýsir hann
áhyggjum sínum vegna
afstöðu minnar til er-
lendrar fjárfestingar og
skuldasöfnunar í sjáv-
arútvegi. Ég vil ekki
ætla Ragnari að hann
skrifi um mín viðhorf
gegn betri vitund og tel
víst að áhyggjur hans
starfí af vanþekkingu á
stefnu Þjóðvaka eða
jafnvel því að hann hafí
ekki fylgst nægjanlega
með að undanförnu.
Bakdyramegin inní
sjávarútveginn
Þjóðvaki telur rétt að laga íslenska
löggjöf um erlenda fjárfestingu af
þeirri breytingu sem hefur orðið á
umliðnum árum m.a. með tilkomu
stórra öflugra almenningshlutafé-
laga í sjávarútvegi sem selja bréf sín
á hlutabréfamarkaði. Við vitum að
erlent hlutafé eða eignarhald er þeg-
ar til staðar með ýmsum hætti bæði
í veiðum og vinnslu. Þar er t.d. um
að ræða hlutabréfaeign fyrirtækja
sem erlend félög eru síðan eigendur
að, en Ragnar hlýtur að vera kunn-
ugt um t.d. eignarhluti olíufélaganna
í fjölmörgum sjávarútvegsfyrirtækj-
um. Einnig eru þekkt dæmi um það
að fyrirtæki erlendis „láni“ íslensk-
um útgerðarmönnum fé til kvóta-
kaupa gegn því að þeir landi svo og
svo miklu í gáma, en mörg fyrirtækj-
anna eru mjög skuldsett og þurfa
að sæta afarkostum. Þannig eru þau
dæmi þegar til staðar að lánveitandi
láni fé beinlínis til að skipta sér af
rekstrinum. Þau vandamál hverfa
ekki við það eitt að menn þykist
ekki vita af þeim, heldur þarf að
koma lögum yfir þessa þróun og
stemma stigu við því að útlendingar
haldi áfram að koma bakdyramegin
inn í sjávarútvegi.
Lánsfé eða áhættufé
Skuldir sjávarútvegsins eru vel á
annað hundrað milljarðar króna og
að langmestu leyti í erlendum lánum.
Það er ástæða til að
hafa áhyggjur af þess-
ari þróun. Það er því
að öllu jöfnu betra að
fá takmarkað erlent
áhættufé í formi hlut-
afjár gegn ströngum
skilyrðum, en að bæta
sífellt við erlendar
skuldir. Af því þurfum
við að greiða háa vexti
burtséð frá afkomu fyr-
irtækjanna, en kostn-
aður við takmarkaða
eignaraðild ræðst fyrst
og fremst af afkomu
fyrirtækjanna. Benda
má einnig á að fjölþjóð-
legt samstarf fyrir-
tækja, m.a. með tak-
markaðri eignaraðild, hefur aukist
stórkostlega undanfarin ár í löndun-
um í kringum okkur. Við hljótum að
skoða með opnum hug hvort það sé
ekki mikilvægur þáttur í auknum
Vegna mikilvægis utan-
ríkisviðskipta fyrir okk-
ur og lífskjörin í landinu
er ekki skynsamlegt að
ala á ótta við útlend-
inga, að mati Jóhönnu
Sigurðardóttur, en
hún segir að einstaka
stjórnmálamanni hætti
til þess, sérstaklega fyr-
ir kosningar.
hagvexti hér á landi og bættum lífs-
kjörum að taka þátt í þeirri þróun á
jafnréttisgrundvelli.
Ströng skilyrði
Þjóðvaki setur mörkin við algera
minnihlutaeign erlendra fyrirtækja,
eða 20%. Fyrirvarar okkar eru einnig
þeir „að ljóslega verði kveðið á um
þjóðareign fískistofna í lögum með
auðlindagjaldi, sem tryggi sameigin-
lega eign landsmanna á fískistofnun-
um, og að afli fari um innlenda físk-
markaði."
Þá telur Þjóðvaki mikilvægt að
„efla þátttöku Islendinga í sjávarút-
vegi erlendis, bæði veiðum, vinnslu
og sölu“. Takmarkað eignarland út-
lendinga hérlendis getur opnað
margvislega möguleika við markaðs-
setningu og í fjölþjóðlegu samstarfí
sem sífellt verður algengara, einkum
á sviði sjávarútvegs. Þetta er þróun
sem við verðum að taka þátt í, ekki
síst til að flytja út íslenskt hugvit
og þekkingu.
Alið á ótta
Vegna mikilvægis utanríkisvið-
skipta fyrir okkur og lífskjörin í land-
inu er ekki skynsamlegt að ala á
ótta við útlendinga, eins og einstaka
stjórnmálamanni hættir til, sérstak-
lega fyrir kosningar. Afturhaldssjón-
armið Alþýðubandalagsins eru vel
þekkt í þessum efnum. Það var gert
fyrir síðustu kosningar vegna EES-
samningsins, þar sem alið var á ótta
um að útlendingar myndu fara að
fjárfesta hér í miklum mæli og kaupa
upp heilu dalina og fallvötnin. Þrátt
fyrir viðleitni stjórnvalda til að laða
að erlenda fjárfesta virðist áhugi
þeirra enginn vera. Allir vita að fjár-
festingar í atvinnulíinu eru í hættu-
legu lágmarki og leita þarf allra leiða
til að örva hana. En vissulega ber
að fara að öllu með gát varðandi
erlendar fjárfestingar. Það viljum við
í Þjóðvaka gera og horfum þá m.a.
til þess að úlendingum er heimilt að
eigi allt að 20% í bankastarfsemi á
íslandi.
Það má því ljóst vera að sú stefna
sem Rágnar hefur áhyggjur af í grein
sinni er hvorki stefna mín né Þjóð-
vaka. Stefna okkar í Þjóðvaka er
fyrst og fremst að bæta hag launa-
fólks og tryggja lífskjörin í landinu.
I því ljósi skoðum við málin og mun-
um áfram gera.
Höfundur er nlþingismadur og
formaður Þjóðvaka.
Asnar í annan
endann - eða báða
ALÞÝÐA manna
tók sér þessi orð mjög
í munn á íjórða ára-
tugnum, þegar komm-
únistar (leifar af
kentárum) tóku að æsa
sig og boða sæluríki,
ef afnuminn yrði
eignarréttur einstakl-
ingsins að dæmi
Rússa. Menn notuðu
einnig þetta orðtæki
um náunga sinn, sem
þeim þótti misvitur. Þá
var og sagt, að þessi
eða hinn væri „asni í
afturendann" og það
var alls ekki óalgengt
að það hittust mehn
sem sagðir voru „asnar
enda“.
Orðtæki þessi eiga sér lífeðlisleg-
ar orsakir í þróunarferi mannsins,
sem öllum er kunnugt, þótt hér sé
rakið til upprifjunar þeim, sem eru
að hissa sig á asnastykkjum manns-
ins.
Málið er þannig vaxið að í árdaga
veraldar skriðu kykvendi nokkur á
kviðnum uppúr hafdjúpum, stönz-
uðu í fjöruborðinu til að kasta
Ásgeir
Jakobsson
í báða
mæðinni áður en þau
réðust í að skríða uppá
kambinn og uppá þurr-
lendið. Þar tók þessum
kykvendum að vaxa
fætur til að bera sig á
yfir landið eftir æti.
Kykvendin uxu í tíð-
inni upp í háfættar og
ferfættar skepnur
margskonar sem bitu
gras og undu glaðar
við sitt, allar nema
asninn, enda bjó hann
við óvirðingu annarra
dýra. í sífelldum til-
raunum sínum við að
reisa sig í framendann
til jafns við hestinn,
leifar af klaufum asnans.
Og það ræður ekki litlu um hegð-
an mannsins að ganga á asnaklauf-
um, því að innangengt er með
nokkrum hætti úr hælunum og
uppí höfuðið.
Alþýða manna gengur álút og
reynir að stíga sem jafnast í fótinn.
Virkastur er asninn í þeim sem
reigja sig, jafnvel kerra sig, þá með
höfuðið aftur á bak, en sá verður
mestur reigingurinn. I þeim stell-
Trúlega er kvótakerfið
mesta „klaufasparkið“,
segir Asgeir Jakobs-
hljóp vöxtur í framfæturna og asn-
inn tók að vaxa lóðrétt að framan
og til urðu kentárar, asnar að aftan
en í mannsmynd að framan. Um
síðir fór svo að asninn rann allur
inn í framendann og þá orðinn
maðurinn sem enn er þó ekki full-
skapaður.
Asninn er dreifður um manninn
allan, en við höfum ekki aðrar leif-
ar áþreifanlegar en rófubeinið, leif-
ar af rófunni, og hælana sem eru
Magnús R.
Jónasson
son, sem gefur því einn-
ig nafnið „asnastykki“.
ingum stíga menn fastast í hælana,
gleymnir á það að hælarnir eru
klaufir asnans.
Við eigum orðið „klaufaspark“
um hin minniháttar mistök en
„asnastykki" um hin stærri mistök-
in. Trúlega er mest íslenzkra dæma
þessa stundina, kvótakerfið í fisk-
veiðistjómuninni sem var klaufa-
spark Kristjáns og Halldórs en er
orðið asnastykki Kristjáns og Þor-
steins. Þeir kerra sig.
Höfundur er rithöfundur.
FÁ MÁL hafa fengið
meiri umfjöllun í fjöl-
miðlum undanfarið en
sú ákvörðun heilbrigð-
isráðherra að koma aft-
ur á tilvísunum sem
skilyrði fyrir greiðslu
Tryggingarstofnun rík-
isins (TR) á sérfræði-
lækniskostnaði. Hjá
allflestum þjóðum í
kring um okkur, sem
við berum okkur saman
við, er tilvísun heimil-
islæknis skilyrði fyrir
greiðslu sjúkratrygg-
inga á slíkum kostnaði.
Það er athyglisvert, að
ef skoðaður er kostnað-
ur einstakra þjóða af
heilbrigðisþjónustu þá er kostnað-
urinn í flestum tilfellum minni hjá
þeim þjóðum, sem nota tilvísanir
sem stýrikerfí.
Mjög veigamikill þáttur í fram-
haldsnámi í heimilislækningum er
þjálfun í að takast á við fjölbreytt
og margslungin vandamál einstakl-
inga og fjölskyldna. Starf heimilis-
læknisins er í grasrótinni, ef svo
má segja, þar sem fengist er við
vanlíðan skjólstæðinganna af hvaða
toga sem hún er. Þriðjungur þeirra
sem koma til heimilislæknis fá ekki
ákveðnar sjúkdómsgreiningar, hafa
e.t.v. áhyggjur af ákveðnum ein-
kennum og okkar hlutverk er m.a.
að greina þar á milli og veita bestu
úrlausnir en með sem minnstum
kostnaði fyrir einstaklinginn og heil-
brigðiskerfíð. Reynslan og tölur er-
lendis frá sýna, að heimilislæknar
geta leyst með skjólstæðingum sín-
um yfirgnæfandi meirihluta þeirra
vandamála er upp koma. Heimilis-
læknirinn á að hafa yfirsýn yfír
heilsufar skjólstæðinga sinna og hjá
honum safnast upp banki upplýs-
inga um heilsufar einstaklinga og
fjölskyldna, sem er ómetanleg hjálp
við úrlausn vandamála seinna meir.
Notkun á sérfræðilegri læknishjálp
er að sjálfsögðu eitt af nauðsynleg-
um úrræðum í vopnabúri heimilis-
læknisins, sem hann notar auðvitað
í náinni samvinnu við skjólstæðing
sinn.
Þegar fólk leitar til sérfræðings
hvort sem það er með tilvísun eða
ekki á sérfræðingurinn samkvæmt
samningi sínum við TR að senda
heimilislækni bréf með upplýsingum
um samskiptin. Slík bréf eru mjög
mikilvæg og nauðsynleg til að unnt
að _ hafa yfirsýn yfír heilsufar
fólks. I umfjöllun sérfræðinga und-
anfarið fullyrða þeir að í 70-80%
tilfella sendi þeir bréf vegna sam-
skipta sinna. Þetta má vel vera rétt
varðandi þá sem koma með tilvísan-
ir en fyrir þann stóra hóp sem kem-
ur án tilvísunar er þetta alger fírra.
I mínum skjólstæðingahópi og
þeirra lækna sem ég vinn með er
það nánast alger undantekning, að
ég fái bréf frá sérfræðingi hafi ég
ekki átt þátt í að senda viðkom-
andi, þó til séu vissulega sérfræð-
ingar, sem sinna þessari skyldu vel.
Sérfræðingar hafa þannig gert mér
ókleift að hafa þá yfirsýn sem mér
ber. Árum saman höfum við heimil-
islæknar klifað á nauðsyn þess að
fá þessar upplýsingar en ekkert
hefur breyst. Með því að sinna ekki
þessari skyldu sinni-hafa sérfræð-
ingar lítilsvirt bæði skjólstæðinga
sína og heimilislækna og kallað yfír
sig tilvísanir. Fyrir mér er þetta
hreint faglegt mál, ég get ekki
stundað starf mitt sem skyldi nema
fá þessar upplýsingar. Sérfræðingar
sem hópur eru fyrir löngu búnir að
sýna, að þeir ætla ekki að breyta
þessu. Með tiikomu tilvísana hef ég
mun betri yfirsýn yfir hvert skjól-
stæðingar mínir fara og hvers vegna
og get betur kallað eftir niðurstöð-
um, berist þær ekki. Þess vegna
styð ég heilshugar
áform heilbrigðisráð-
herra um að koma á
tilvísunum.
Sérfræðingar í
læknastétt geta hafið
störf utan spítala með
því að tilkynna TR að
þeir hafí tekið til starfa
ög geta þá farið að
senda TR reikninga
vegna vinnu sinnar.
Ekki veit ég til þess
að annars staðar í okk-
ar opinbera kerfí geti
menn hafið störf að
eigin óskum og sent
ríkinu reikninga vegna
vinnulauna. Er nokkur
furða, að þeir sem
fjármál þjóðarinnar á
samdráttartímum vilji
halda um
þessum
stoppa upp í svona gat? Sérfræðing-
um hefur fjölgað jafnt og þétt á
síðustu árum og hefur sú fjölgun
verið mjög tilviljunarkennd. Þrátt
Sérfræðingar nota
órökstuddar og óþolandi
aðdróttanir, segir
Magnús R. Jónsson,
sem mælir hér með til-
vísanakerfínu.
fyrir þessa fjölgun sérfræðinga síð-
ustu ár getur tekið vikur og jafnvel
mánuði að komast að hjá sumum
sérfræðingum. Á sama tíma og sér-
fræðingar tala um hvað tilvísanir
muni seinka greiningum og torvelda
aðgengi að sérfræðingum þá eyði
ég allt of miklum tíma í að koma
skjólstæðingum mínum til sérfræð-
inga þar sem biðtími er lengri en
hægt er að sætta sig við. Hvers
vegna er þetta sva? Er það vegna
þess, að þeir eru að sinna störfum,
sem ég ætti að vera að sinna og
eru þess vegna óaðgengilegir fyrir
þá, sem raunverulega þurfa aðstoð
sérfræðinga? Það skyldi ekki vera,
að sérfræðiaðstoð yrði markvissari
og aðgengilegri í tilvísunarkerfi?
Ekki veit ég til þess að sérfræð-
ingar hafí haft tilburði til eða hvatt
til að reynt yrði að meta hver er
raunveruleg þörf þjóðfélagsins fyrir
þjónustu hinna ýmsu sérfræðinga.
Hefði það verið mjög við hæfi því
ætla má, að þeir hafí þar þung lóð
að leggja á vogarskálarnar. Þvert á
móti hafa menn raðað sér á garðann
og það er nú vonum seinna, að
stjórnmálamenn taka ómakið af sér-
fræðingum og reyni að setja ramma
utan um þjónustu þeirra. í þessu
sambandi má minna á, að Félag
íslenskra heimilislækna samþykkti
fyrir mörgum árum staðal, þar sem
fram koma ákveðnar rökstuddar
viðmiðunartölur varðandi æskilegan
fjölda heimilislækna og fjölmargt
annað í starfi og aðstöðu þeirra.
Tilvísanir eru nú að verða að
veruleika, ekki síst fyrir það hvern-
ig sérfræðingar hafa haldið á spilum
sínum. Þeir hafa seilst langt eftir
rökum gegn tilvísunum m.a. endur-
tekið órökstuddar aðdróttanir um
að heimilislæknar séu ekki starfi
sínu vaxnir. Þær aðdróttanir eru
þeim til lítils sóma og þarf að taka
upp á öðrum vettvangi síðar. Flestir
heimilislæknar eru vel menntaðir,
mikill meirihluti þeirra með sér-
fræðimenntun í sínu fagi og hafa
eins og aðrir sérfræðingar það fyrst
og fremst að leiðarljósi að vinna að
heill og velferð skjólstæðinga sinna.
Höfundur er hcilsugæsluUeknir
við Heilsugæslustöðina í Fossvogi.